Antolojiya Dengbêjan [Dengbêj Antolojisi - The Antologie of the Dengbêj] - I

PÊŞEK
[Sunu – Presentation]

Ev antolojiya ku berhemeke bingehîn a xebata Projeya Dengbêj û Kevneşopiya Dengbêjiyê ye, hem ji bo zargotin û hem jî ji bo wêjeya nivîskî ya kurdan xwedî girîngiyeke mezin e. Ligel agahiyên biyografik ên gelek dengbêjên ku li herêmê dijîn, gelek stranên girîng ên ku bi dehan salan in di nava gel de têne guhdarîkirin jî di navê de cih digirin.

Di vê serdemê de ku çanda zargotinî bi tunebûnê re rû bi rû ye, yek ji arınanca sereke ya vê projeyê ev bû ku berhemên dengbêjên ku hê li jiyanê ne qeyd bike û hilde binê ewlehiya nivîsê. Ji serdema ku gotin hebû heta roja me ya îroyîn, dengbêjên ku di dîwanên began û di şevbihêrkên li gundan de stran û destanên xwe vedigotin, gotinên ku ji pêşiyên xwe emanet stendibûn niha dewrî me dikin.

Hin dengbêjan ji mezinekî xwe icazet stendine û beşdarî vê kevneşopiyê bûne. hinekan jî bi deng û meziniya besten dile xwe daye ser vê rêyê. Dengbêjên ku hin caran bi kilamgotina xwe, hin caran bi çîrokbejiya xwe, hin caran jî bi aliyên xwe yên şairane sertacê dîwanan bûn, bêyî ku enstrûmanekî bi kar binin, destê xwe didan ber guhên xwe, şikil didan dengê xwe û fonetik û melodi dianîn cem hev.

Herçiqas di çêbûna dengbêjiyê de roleke mezin ajinan hebe jî wekî kevneşopiyekê ji berku bi çavekî baş li strangotina jinan nehatiye nêrîn, stran û kilam bêhtir ji hêla dengbêjên mêr ve hatine gotin û belavkirin. Zemanê berê ew bi taybetiyên xwe yên wekî peyamber û çîrokbêj gund bi gund digeriyan, bûyerên dema xwe ji xelkê re vedigotin. Ji ber vê taybetiya wan, mirov dikare dengbêjan di heman demê de wekî belgeyên zindî yên dîroka me qebûl bike. Dengbêjên ku senteza bûyerên rastîn bi deng û hestan pêkanîne bi vê hêla xwe ve hem layiqê pênasa sineatkariyê, hem jî layiqê pênasa dîrokvaniyê hatine dîtin. Ji derveyî vê projeyê; maleke kevn a Diyarbekire bi finansekirina şaredariya me, ji hêla Odeya Mîmaran a Diyarbekirê ve hate restorekirin û ji bo bikaranîna Şaredariya Bajarê Mezin a Diyarbekirê hate tehsîskirin, wekî Mala Dengbêjan hate vekirin. Bi vekirina vê male re derfet kete destê dengbêjan ku di cihekî li gorî rihê vê kevneşopiyê de hunera xwe îcra bikin.

Wekî gotina dawîn em dikarin bibêjin ku li ser navê xwedîlêderketina dîroka xwe ya nivîskî û zargotinî, xwedîlêderketina çand û kevneşopiyên xwe: Em dizanin berê gotin hebû lê gotin diçe nivîs dimîne!

Çend gotin der heqê ji nû ve çapkirina cîlda I'emîn a Antolojiya Dengbêjan û
amedekirin û çapkirina eîlda 2'emîn a Antolojiya Dengbêjan de;

Wek Şaredarî di çarçoveya Projeya Yekîtiya Ewrûpayê de dema ku me Antolojiya Dengbêjan amade dikir, baweriya me ew bû ku em karekî dîrokî dikin û bi vê hişmendiyê me xebatên xwe firehtir kirin û hîmên bingehîn avêtin. Yekeya Lêkolîna û Lêgerînê ya di bin banê Serokatiya Gerîngeha Çand û Turizme de, bû bingeha şênber a vê xebatê. Xebatên ku vê yekeyê kirin ji Silîvaya warê Siyabend û Xeeê bigire heta Mûşê, Îdirê, Bazîdê û Herêma Serhadê ya ku kevneşopiya dengbêjiyê lê didome û dengê Evdalê Zeynikê lê olan dide, li gor derfetên heyî hat vekolandin û pirtûkên giranbuha yên di destê we de hatin amadekirin.

Wek Şaredarî, ji niha û pê de em ê xebatên xwe yên li ser wêjeya me ya devkî bê navber û bi hestiyarî bidomînin. Hêmana esasî ya herî girîng a wêjeya me ya devkî, dengbêjî ye. Ji bo gelê me ev deynê me yê herî jêneger e ku em dengbêjiyê bidomînin û bigihêjînin nifşên nû.

Bi hêviya ku bi vê hişmendiyê em bi xebatên nû hev bibînin.

Şaredarê Bajarê Mezin a Diyarbekirê
Parêzer Osman Baydemîr

Dengbêj ve Dengbêjlik Geleneği Projesinin, temel çıktılarından biri olan bu Antoloji, hem yazılı, hem sözlü Kürt Edebiyatı için, önem taşımaktadır. Yaşamakta olan ve bölgede ulaşılabilinen hemen her dengbêjin dahil edildiği bu çalışma, biyografik olarak da önemli bilgiler barındırmaktadır.

Tarihsel olarak sözlü geleneğin yok olmaya yüz tuttuğu bu süreçte, yaşayan dengbêjleri ve eserlerinin bir kısmını kayıt altına almak, projenin amaç ekseninde merkez noktalardan birine oturmaktadır. Sözün varolduğu dönemden, günümüze değin, beylerin divanlarında stranlannı seslendiren; köy meclislerinde bir destanı dillendiren Dengbêjler, günümüzde de emanet aldıkları sözleri, bizlere devrediyorlar. Kimi zaman bir aile büyüğünden icazet (el alma) alan dengbêj, kimi zaman da sadece kendi sesi ve duygu yoğunluğunca dahil olmuştur bu geleneğe. Bazen besteleriyle, bazen anlatıcılıklarıyla, bazen de şair yönleriyle divanların tacı olan dengbêjler, enstrüman kullanmadan, ellerini kulaklarına atıp, ses dengesini bularak, aynı zamanda melodiyle fonetiği de birleştirmiş olurlar.

Dengböjliğin oluşmasında her ne kadar kadınlar önemli rol oynasa da, geleneksel olarak kadınların sesinin duyulması hoş karşılanmadığı için, stranlar ve kilamlar, erkek dengbêjler tarafından dillendirilmiş ve yayılmıştır. Geçmiş dönemlerde, haberci, ulak, hikayeci özellikleriyle, dönemin tüm olaylarını köy köy gezerek anlatan dengbêjler, tarihimizin canlı belgeleri sayılabilirler. Gerçek olaylarla ses ve duyguların sentezini yapan dengbêjler, bu yönleriyle, hem tarihçi hem sanatkâr unvanlarına da mazhar olmuşlardır.

Projeden bağımsız olarak belediyemiz tarafından finanse edilen; Diyarbakır Mimarlar Odası tarafından restore edilmiş ve Diyarbakır Büyükşehir Belediyesinin kullanımına tahsis edilmiş geleneksel bir Diyarbakır evinin, Dengbêjevi olarak kullanıma açılması, dengbejlere, geleneğin ruhuna uygun bir mekanda, sanatlarını icra edebilme fırsatını da sunmuştur.

Son olarak diyebiliriz ki; yazılı-yazısız tarihimize, kültürümüze ve geleneklerimize sahip çıkmak adına: Biliriz ki önce söz vardı ama söz uçar, yazı kalır!

Dengbêj Antolojisi’nin I. Cildinin yeniden Basılması ve Dengbêj Antolojisi’nin
II. Cildinin Hazırlanması ve basılması ile ilgili bir kaç söz;

Belediye olarak Avrupa Birliği Projesi kapsamında dengbêj divanını hazırlarken, tarihi bir adımın eşiğinde olmanın bilinci ile çalışmaları daha genişlettik ve kurumsallaştırdık. Kültür ve Turizm Daire Başkanlığının bünyesinde yer alan İnceleme ve Araştırma birimi bu çalışmanın somut çıktısı oldu. Bu birim kapsamında yürütülen çalışmalar dengbêjlik geleneğinin sürdürüldüğü Siyabend û Xecê’nin yurdu Silvan’dan tutalım, Muş, İğdır, Doğubeyazıt’a, Evdalê Zeynikênin sesinin yankılandığı Serhed Bölgesi, imkanlar dahilinde tarandı ve elinizdeki bu nadide kitaplar hazırlandı.
Belediye olarak bundan sonra da sözlü edebiyatımızı araştırma çalışmalarını aralıksız ve hassasiyetle sürdüreceğiz. Sözlü Edebiyat geleneğinin en önemli öğesi olan denbêjlik geleneğimizi yaşatmak ve yeni kuşaklara taşımak boynumuzun borcudur.

Bu bilinçle yeni çalışmalarda buluşmayı dileriz.

Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı
Av. Osman Baydemir

This anthology presents works of the Dengbêj, singers and tellers of narratives (dengbêj is a Kurdish term composed of the words deng = voice and bêj (present tense of gotin = to tell). The study and documentation of the Dengbêj’s tradition is important both for written and oral Kurdish Literature.

This anthology includes works of almost all the living dengbêjs who could be reached in the area, as well as pertinent information on them and their works.

The project to record living dengbejs and their performances deals with a vanishing oral tradition. From ancient times until today, they sing their kilams (ballads ) at the diwans of nobles or give tongue to legends at village meetings. The dengbêjs present the lyrics of the past to us even today.

Sometimes the dengbej took permission from an elder person of the family, with his voice and density of his feelings, lie contributed to this tradition. Sometimes with their compositions, other times with their narrating and also with their poetry, the dengbej, without using an instrument, just putting their hands on their ears while “saying", find the equilibrium of sound and at the same time combine melody and words. They are the crown of the divans.

The ballads and songs are recited and spread by male dengbejs. The women's voice is not welcomed traditionally, even though generally, women have an important role in Dengbêj Culture and composing.

Dengbêjs who narrate whole events are like messengers or couriers: the story teller travels from village to village, as a living documentary of our history. Synthesizing real events with sounds and feelings, Dengbejs are the historians and artists of our culture.

In Diyarbakir, the Metropolitan Municipality has established a Dengbêj's House: a traditional house that was restored by the chamber of architects and dedicated to giving Dengbêjs the opportunity to perform their art in an appropriate place which is suitable to the spirit of the tradition.

Finally we can say that; in order to protect our written and oral history, our culture and traditions: As the proverb says: word goes, writing stays.

A few words about preparing and publishing the 2nd volume of the Antologie of the Dengbêjs and republishing the 1st volume of the Antologie of the Dengbêj;

As Diyarbakir Metropolitan Municipality, while we were preparing the dîwan of the dengbêjs within the context of European Union Project, we were aware of the importance of that work and so we developed and institutionalized it. The Verification and Research Unit of the Presidency of Culture and Tourism Department became a concrete step of that work. The studies were done with in the context of that unit at every places Kurds live at Turkey from the homeland of Siyabend and Xecê, Silîva, Mûş, îdir, Bazîd to Serhed Region where the voice of Evdalê Zeynikê still rebound, they were searched throughly and these precious books were prepared.

As Municipality, we would continue to reconnoitre our verbal literature nonstoppingly with a great sensibility. As one of the most important item of the tradition of verbal literature, it is a binding duty for us to perpetuate dengbêjî and let coming generations know about it.
We wish to come together with new works with the same senses.

The Mayor of Diyarbakir Metropolitan Municipality
Av. Osman Baydemir

Pêşgotın
[Önsöz - Foreword]

Ev pirtûk di sala 2OO7’an de bi projeya bi navê “Dengbêj û Kevneşopiya Deng-bêjiyê” ku ji aliyê Yekîtiya Ewropayê ve hatibû destekkirin û fînansekirin, di çarçoveya “Bernameya Hîbeyê ya Li Tirkiyeyê Destekkirina Mafên Çandî û Destekkirina Hewldanên Çandî (CISGS)” de hatibû amadekirin, ji hêla Midûriyeta Çand û Turîzmê ya Şaredariya Bajarê Mezin a Diyarbekirê ve hatibû birêvebirin û hatibû çapkirin.

Pişti sê salan em wekî Daîreya Çand û Turîzmê ya Bajarê Mezin a Diyarbekirê vê berhema giranbuha ku kevneşopiya kurdan diderbirîne, digel cilda duyemîn ji nû ve çap dikin.
Di vê çapa duyemîn a berga yekemin û berga duyemîn de me digel zimanê Tirkî, bi zimanê Îngilîzî jî jiyana dengbejan û kurteya destan û stranên dengbêjiyê nivisandiye. Bi vî awayî em hêvîdar in ku bi orijînalîteya xwe dengbêj û çanda dengbêjiyê di cihana îroyîn de jî be nasîn.

Bi vê xebatê armanc; parastin. danasîn û veguhestina ji bo nifşên nû ya kevneşopiya dengbêjiyê ye. Ev kevneşopiya ku beşeke heri girîng a çanda zargotinî ya kurdan e, di heman demê de hemaneke girîng e ku hem di der heqê jiyana civakî ya gelê kurd a berê de agahiyan di nava xwe dihebîne, hem ji wêjeya devkî ya kurdan diparêze û digihîne roja me. Ev kevneşopiya ku ji hemû hêlên jiyanê dîmenan di nava xwe de dihebîne, vegotina jiyanê ya bi çavê civaka kurd e...

Lêkolîna li qadê, ji ber bêderfetiyên cur bi cur, di herêmeke bi sînor de hate çêkirin. Loma jî li hin bajarên wekî Mûş, Wan û Culemêrgê me nekarî em xwe bigihînin temamiya dengbejan. Ji ber van sedeman jî xebata me bi sînor ma. Ev bû sedem ku em cilda duyemîn jî amade bikin û çap bikin. Ev xebat wekî xebateke domdirêj dê dewam bike. Li welatê me çanda dengbêjiyê û dengbêjên me li ku derên welat hebin em ê xwe bigihîjînin wan û bê navber xebata xwe bidomînin.

Bi dengbêjên ku di vê antolojiye de hatine danasandin de re, rû bi rû hevdîtin hate çêkirin û agahî rasterast ji wan hatin stendin. Agahiyên hin dengbêjên din ên ku di vê antolojiyê de cih digirin û niha ne li heyatê ne me agahî yan ji malbatên wan, an jî ji hin dengbêjên din stendin. Ligel agahiyên biyografik me ji bo her dengbêjekî du heb stranên ku ew distrên di pirtûkê de bi cih kirin. Ji ber gelek bêderfetiyan me nekaribû em tespît bikin bê ka kîjan stran a kîjan dengbêjî ye. Loma jî me çavkaniyên stranan diyar nekirin.

Di wergera nivîsan a ji bo tirkî û îngilîzî de gelek peyvên kurdî yên wekî dengbêj, stran, şevbihêrk û hwd. me dîsa kurdiya wan bikar anî, encax ji bo têgihîştina van peyvan me ferhengoke biçûk di dawiya antolojiyê de bi cih kir.

Di stranan de ji bo ku ji taybetiya xwe ya edebî tiştekî winda nekin, me rasterast werger çênekir. Tenê me bi kurtasî mijara çîroka stranê wergerande tirkî û îngilîzî an jî çend rêzikên ku der heqê naveroka stranê de agahiyan didin...

Ji bilî çend peyvên ku dibûn sedema tevliheviyê me dest neda gotinên dengbêjan. Heta ku ji me hat, peyv ji devê wan çawa derketibin, me hewl da ku em wisa raxin ser kaxizê. Tenê me peyvên wekî “xwe” ku bi awayên “xwu”, “xu”, “xwi” û peyvên “min ji te re” ku di hin stranan de wekî “mişter” û “mijter” hatibûn bilêvkirin guhart û li gorî rastnîsê bi kar anî. Bi vê xebatê, me hewl da ku em agahiyên jiyana pareke mezin a dengbêjên ku li welat jiyane û dijîn berhev bikin û hildin binê qeydê.

Me ji bo çapa duyemîn ya cilda yekemin tirkiya çapa yekemin esas girt û redaksiyona wê kir; bi heman şêweyê me kurtejiyana dengbêj û kurteya stranan wergerand îngilîzî jî. Ji bo cilda duyemîn jî me kurtejiyana dengbêjan û kurteya stranan wergerand tirkî û îngilîzî. Ji bo redaksiyon û kar û barê wergerê yê ji bo tirkî û îngilîzî Enstîtuya Kurdî ya Amedê ji me re bû alîkar. Ji bo vê alîkariya wan em spasdar in.

Di cilda yekem çapa pêşîn de hin kêmasî û çewtî hebûn. Di vê çapê de me ew jî rast kirin. Wekî tekzip; di çapa yekemin de di dewsa Behcet Baysal de me Behcet Uysal hatiye nivisandin; di beşa dengbêj Şemsedînê Gimgimî de paşnavê dengbêj di dewsa Akdemir de Akdeniz hatiye nivisandin; di beşa dengbêj Fetehê Gimgimî de paşnavê dengbêj di dewsa Akdemir de Eryilmaz hatiye nivisandin; di vê çapa duyemîn de em van şaşiyan dirust dikin û ji bo van çewtiyên xwe, em ji dengbêj û guhdarên dengbê-jan û xwendevanên xwe lêborîna xwe dixwazin.

Bi hêvî û bendewariya ku rojên xweş û kurdewar bibin para me û wan rojan bi rengê azadiyê bi tam û çêja stran û kilamên denbêjan bixemilin...

Desteya Weşanê

Bu çalışma 2007 yılında, Avrupa Birliği tarafından desteklenen ve finanse edilen, “Türkiye’de Kültürel Hakların Desteklenmesi Kültürel Girişimler Destek Hibe Programı (CISGS)” çerçevesinde hazırlanmış olup “Dengbêj ve Dengbêjlik Geleneği” isimli proje kapsamında, Diyarbakır
Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Ttırizm Müdürlüğü tarafından yürütülerek kitap olarak basılmıştı.
Üç yıl aradan sonra biz biz Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Turizm daire başkanlığı olarak, Kürtleıin dengbêj geleneğini anlatan bu değerli eseri ikinci cildini de hazırlayarak yeniden basıyoruz.

Birinci cildin ikinci baskısı ve ikinci cildin birinci baskısında Türkçenin yanı sıra İngilizceye de çeviri yaptık. Bu vesileyle Kültlere has olan ‘dengbêj geleneği’nin günümüz dünyasında daha fazla tanınmasına neden olur diye umut ediyoruz.

Bu çalışmayla, Dengbêjlik Geleneğinin korunması, tanıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılması hedeflenmiştir. Sözlü Kürt Kültürünün çok önemli bir parçası olan bu gelenek, hem yerleşik yaşam öncesi Küıt halkının sosyal yaşamını hem de yazılı dönem öncesi Sözlü Kürt Edebiyatı’nı günümüze taşıyan bir unsurdur. Yaşamın her alanından kesitler içeren bu gelenek, Kürt toplumunun gözünden yaşamı anlatmaktadır...

Çeşitli imkansızlıklar nedeniyle sınırlı bir bölgede uygulama fırsatı bulduğumuz alan araştırması, Muş, Van, Hakkari gibi kimi illerde Dengbêjlerin tamamına ulaşmamıza engel olmuş ve bu antolojiyi kısıtlı sayıda dengbêjle oluşturmamıza neden olmuştur. Antolojide, ulaşabildiğimiz dengbêjlerin biyografik bilgilerinin yanı sıra, ikişer tane de seslendirdikleri stranlar yer almaktadır.

Stranlann sözlerini dengbêjlerin ağzında çıktığı gibi, herhangi bir düzeltme yapmadan kağıda aktarmaya çalıştık. Stranlann kaynaklarını tespit edemediğimizden kaynak belirtemedik...
Stranlann Türkçe ve İngilizce’ye çevirisinde anlam bozukluğuna ve estetik sorunlara neden olmamak için, Kürtçe yayımlanmasına; ancak içeriğin anlaşılabilmesi bakımından da Türkçe özetlerinin de Antolojide yer almasına çalıştık.

Türkçe ve İngilizce’de olmayan “stran”, “kilam”, “dengbêj”, “şevbihêrk’ gibi kelimeleri olduğu gibi Türkçe ve İngilizce çevirilerde kullandık. Ancak anlaşılması için antolojinin sonunda bu gibi kelimelerin içinde yer aldığı küçük bir sözlük koyduk. Türkçe’de bazı köy isimlerinin Türkçe’sine ulaşamadığımız için, mecburen Kürtçe kullandık.

Bu çalışmada biyografilerin yer almasının yanında, Türkiye’de yaşayan Dengbêjlerin önemli kısmının kayıt altına alınması ve belirli bir yöntemle derlenen bilgilerin, tasnif edilmesi de sağlanmıştır.

Bu çalışmanın birinci cildini basarken birinci baskıyı esas aldık. Yeniden gözden geçirdik, eksik ve hataları düzelttik. İkinci cildi de birinci cildin dewami olarak basıyoruz. Bu çalışmamızda dengbêjlerimizin kısa yaşam öyküleri ve stranların özetini Türkçe’nin yanısıra İngilizce’ye de çevirdik. Tüm çalışmada redaksiyon ve Türkçe ve İngilizce çevirilerde Diyarbakır Kürt Enstitüsü ile beraber çalıştık. Bize katkı ve yardımlarından dolayı kendilerine teşekkür ediyoruz.

Çalışmamızın birinci baskısında yanlış ve hatalı bilgileri de bu sayımızda düzeltiyoruz. Tekzip mahiyetinde kitabımızın birinci baskısında Behcet Baysal yerine Behcet Uysal yazılmıştı; dengbêj Şemsedînê Gimgimî bölümünde dengbêjin soyadı Akdemir yerine Akdeniz olarak yazılmış; dengbêj Fetahê Gimgimî yerine dengbêjin soyadı Akdemir yerine Eryılmaz diye yazılmış; bu ikinci baskıda bu hatalarımızı düzeltiyor ve bu yanlışlarımızdan dolayı dengbêjlerden, dinleyicilerden ve okuyucularımızdan özür diliyoruz.

Umut ediyoruz ki kürdili renklerle süslenmiş stran ve kilamlarla bezenmiş güzel günlerde dengbêjlerimizi özgürlüğün tadıyla dinleriz...

Yayın Kurulu

This work was published in 2007 by the Culture and Tourism Managership of Diyarbakir Metropolitan Municipality, financed and tendered by European Union within the context of Supporting Cultural Rights Cultural Enterprises Donation Programme in Turkey, with the name of “The Tradition of Dengbêj and Dengbêjî”.

After three years, as the Presidency of Culture and Toursim Department of Diyarbakir Metropolitan Municipality, we republish this work with its second volume tells about the tradition of Dengbêj of Kurds.

We also translated the second edition of the first volume and the first edition of the second volume in English in addition to Turkish. We hope these works about ‘the tradition of dengbêj’, as a characteristic of Kurds, become well known in the world.

With this work, it is aimed to protect, represent and transfer the Tradition of Dengbêjî to the future generations. This tradition that is a very important part of Oral Kurdish Culture is a factor transfers both the social life of the Kurds before settled life and the Kurdish literature before the written age. This tradition contains examples from all parts of life tells life from the viewpoint of Kurdish society...

Because of some difficulties we couldn’t reach all of the dengbêjes in the cities like Muş, Van, Hakkari and we had to compose the antology with limited numbers of dengbêjes. Beside the biographic informations of dengbêjes we had reached, the antology contains two examples of their works.

We tried to transcribe the lyrics of the kilams without any change, as dengbêjes say. Because of the fact that we couldn’t state the source of the kilams, we didn’t mention their sources...
For not causing esthetic problems and meaning defects in the translation of the kilams, we published them in Kurdish but in order to content being understood, we decided to add their Turkish and English summaries into the antology.

We kept the words “stran”, “kilam”, “dengbêj” and “şevbihêrk”, which don’t have the direct translations to Turkish and English from Kurdish, original. In order to these words being understood, we added a glossary to the end of the antology. Due to the fact that we couldn’t reach the Turkish names of some villages, we used their Kurdish names.

In addition to contain the biographies of the dengbêj, it is provided to record an important amount of the dengbêj lives in Turkey and classify the informations collected in a specific way.
While publishing the first volume of this work, we are predicated on the first edition, we revised, edited the false and deficient parts. The first volume was continued by the second volume. In this work, not only we translated our dengbêjes’ life stories but also the summaries of their kilams in English and in Turkish. We worked together with Diyarbakir Kurdish Institute during the redaction and the translation to English and Turkish works. Thanks for their help and supports for this work.

We edited the deficient and false informations of the first edition of the first volume. In the first edition of the first volume it is written Behcet Baysal instead of Behcet Uysal, Şemsedînê Gimgimî’s surname was written Akdeniz instead of Akdemir, Fetahê Gimgimî’s surname was written Eryilmaz instead of Akdemir; we correct these mistakes in this edition and we apologise from our dengbêjes, their fans and readers.

We hope that we can listen our dengbêjes during the days embroidered with kilams, strans and Kurdish colors...

Editorial Board

Destpek
[Gîriş O Preamble]

Dengbêj û Dengbêjî

“Dengbêjên Kurdan bi piranî leheng û hilberînerên bênav bûn, niha her yek ji wan li ber perê esmên sitêrkek e û di kûrahiya wî esmanî lajwerd de bi çirûskên xwe yên zêrîn, diyarî welat û gelê xwe dikin... ”

Destpêk

Kurd dibêjin; ‘Ziman digere, dev dibêje.’ Dev û ziman taybetmendiyên mirov in, mirov bi wan lebatan kesayetiya xwe vedibêje û dide nasîn.

Di serencama mirovahiyê de dema ku bi tevgera zimên deng bi dev ket, mirovan jî wate li wan dengan bar kirin, bi vê yekê ‘bêje’ hate pê. Bêjeyê, hîm û bingeha hunera devkî danî, çi çax ku hunera devkî veguherî wêjeya devkî, wê demê wêjeya devkî rê li ber jiyana mirovahiyê vekir. Mirovahiyê di serencama xwe ya dîrokê de hemû de-riyên girtî bi efsûna bêjeyê li ber xwe vekir, bi hêza bêjeyê xwe gîhand qad û qonaxên nû...

Ew qad û qonaxên nû û ronak, li ser xaka kurdan kesên ku hêza xwe ji wê damara ronî distandin derxistin holê, wan jî bêjevaniya dengan ji xwe re kirin kar û bê bedel dane pey şopa dengan. Gelê kurd navê wan kesan ‘dengbêj’ danîn. Ji wê rojê vir ve berê dengbêjan ber bi ronakiya tavê ye, lew ku dengbêj, destanbêjê tavê ne û li her qada jiyanê destana tavê vedibêjin...

War û wargeha kurdan ku xwedî ‘Destanbêjên Tavê’ bû nêzî 500. 000 km2 ye. Ku 40-50 salên dawîn neyên hejmartin, hin istisna ne tê de hemû êl û eşîrên kurdan li ser vê xakê an jî nêzî hev dijîn. îro koçerên kurdan gelek kêm in lê di dîrokê de dema koçeriyê ji bo kurdan teşeyeke jiyanê bû jî. Koçerên kurdan demediketin deri tixûbên welêt, lewma mirov dikare bêje gelê kurd niştecihê welatê xwe ye...

Welatê kurdan li bakurê welatên Rojhilata Navîn wekî tîpa ‘V’ ya devberjêr bi du şaxan bilind dibe û li pişt Torosan ew her du şax digên hev. Ber bi jêr, şaxeka wê tîpa ‘V’ ya devberjêr digihê gewriya Basrayê, şaxa din ber bi Behra Spî ve dadikeve. Ê1 û eşîrên kurdan ji destpêka mirovahiyê vir ve di xaka xwe de bi şêwazeke zindî xwe vejînandine, li ser riçên xwe aj dane...

Di çand û kevneşopiyên kurdên ku xwediyê welatê çiyayên bilind, geliyên kûr û avên sar in de weke ku mirov rastî kevneşopiyên 500 salan tê, mirov dikare rastî rîtûel û ...