La bibliothèque numérique kurde (BNK)
Retour au resultats
Imprimer cette page

Türkçe izahlı Kürtçe grameri


Auteur :
Éditeur : Ankara Basım ve Ciltevi Date & Lieu : 1965, Ankara
Préface : Pages : 160
Traduction : ISBN :
Langue : Turc, KurdeFormat : 165x240 mm
Code FIKP : Lp. Tr. 21Thème : Linguistique

Présentation
Table des Matières Introduction Identité PDF
Türkçe izahlı Kürtçe grameri

Versions

Türkçe izahlı Kürtçe grameri (Kürmançça lehçesi)

Açıklamalar

Bugün Türkiyemizde konuşulmakta olan Kürtçe, asıl kürtçenin kürmançça lehçesidir. Bu lehçe üzerindeki çalışmalarım lise sıralarında başlar [1]. O tarihlerden bu yana çalışmalarım esnasında edindiğim notları bir araya getirmekle bu eser meydana gelmiş oldu.

Bu lehçe mıntıkalara göre bir takım farklılıklar arzeder. Biz burada Kürmanççayı genel hatlariyle iki şive üzerinden ele aldık. Birincisi Cizre ve ,dolaylarında konuşulan ve eskiden beri «edebî dil» olarak kabul edilen şivedir. Diğeri de bu havalinin dışında kalan yerlerde konuşulan şivedir. Bu sebepledir ki iki şivede de müşterek olan hususlar dışında önce birinci ve sonra da ikinci şiveye ait kaide ve özellikler açıklanmıştır.

Kürtçe metinler siyah, bunların Türkçe karşılıkları da - parantez içinde olarak - beyaz puntolarla dizilmiştir.

Türkçede dil bilgisine ait terimler henüz bir anarşi içinde bulunduğundan eski veya umumî olan terimlere de ayrıca parantezler içinde işaret olunmuştur.

Metinler arasında şu kısaltma ve işaretler kullanılmıştır :
b. — Bakım.
ç. — çoğul, çoğulu.
kk. — kelime kelime.
M. — Madde.
ok: — okunuşu, okuyunuz.
() — Kürtçe metinlerin Türkçe karşılıklarını içine alır.
[] — Kürtçe metinlerin karşılığı olmayan, ancak anlamın daha iyi
anlaşılması için bazı ibare ve izahları içine alır.
/ — Kelimeler arasında «veya, veyahut» anlammadır.
: — Misâllerden önce bulunur.
= — İbareler arasında gelen lugat veya tâbirler ile karşılıkları
arasında bulunur.
- — Bir kelimenin kısımları veya değişimleri arasında bulunur.

(1) İstanbul, Kabataş Erkek Lisesi [1941-1944].

Bütün ihtimama rağmen tashihi zaruri: şu tertip hataları olmuştur: 13'üncü sahifenin 1'inci satırındaki eba a mın, ebe a mın; 69'uncu sahifenin 18'inci satırındaki te?, mın? ; 70'inci sahifenin 8'inci satırındaki çıtan, çıton olacak ve nihayet 64'üncü sahifenin sondan 2 ve 3'üncü sa¬tırları da şöyle olacaktır :
Tekil 2. şahıs [müfret muhatap] te (sen) » 3. » [müfret gaip] : wî (o) [eril için] wê (o) [dişil için]

Bir tecrübe mahiyetinde olan bu kitapta şüphesiz ki hatalar ve nok¬sanlar bulunacaktır. Değerli okuyucuların görecekleri bu hata veya nok¬sanları bildirmelerini şükranla beklerim.

1. Haziran. 1965
Ankara – Bahçelievler

Kemal Badıllı
Urfa Milletvekili, Avukat


Giriş
Kürtçe ve bölümleri
Yeryüzündeki diller

Yeryüzünde, her insan topluluğunun bir dili vardır. Bu dil, Kürmanççada o topluluğun adına -î eki getirilerek adlandırılır: Kurd (Kürt) - Kurdî (Kürtçe), Tırk (Türk) - Tırkî (Türkçe) gibi. Dili adlandırma, ünlü kişilerin veya onlara mensup olanların adlarına aynı eki ilâve etmek suretiyle de yapılır : Osman - Osmanî (Osmanlıca) gibi. Yeryüzünde, mevcut olmuş veya olan kavimler kadar dil vardır. Dillerin sayısını kafi surette tâyin ve tesbit etmek mümkün değildir. Bununla beraber, bugüne kadar (2796) dilin konuşulduğu, bunlardan bugün ancak (118)'inin devlet dili olarak kullanıldığı, bunlar arasında en eski bir devlet ve medeniyet dili olarak Kürtçenin de bulunduğu bilinmektedir.

Yeryüzündeki diller bugün birbirinden ayrı ve müstakil bir durumda bulunmalarına rağmen, aralarında gurup gurup bir takım yakınlıklar vardır. Bazan kapalı, bazan da açık olan bu yakınlık ve benzerlikler iki noktada toplanır :
1) Köken (menşe), 2) Yapı.

Dil aileleri.
Menşe bakımından birbirine yakın olan diller, bir ana dil'den, bir ana kaynak'tan çıkmış bulunan akraba dillerdir. Bir ana dilden çıkmış dillerin meydana getirdikleri topluluğa dil ailesi denir. Dünya dilleri bu şekilde muhtelif dil ailelerine ayrılırlar. Bir ana dilin, metinleri olmadığı hâlde, bir çok özelliklerini kendisinden türemiş bulunan ailedeki dilleri mukayese etmek suretiyle tesbit bile mümkündür.

Yeryüzündeki başlıca dil aileleri şunlardır: Hint-Avrupa Dilleri Ailesi, Bantu Dilleri Ailesi, Çin-Tibet Dilleri Ailesi ve bu diller gibi sağlam bir aile teşkil etmeyen Ural-Altay Dilleri Gurubu.

Dil gurupları
3. Yapı bakımından yeryüzündeki diller üç guruba ayrılırlar : 1) Bir heceli diller, 2) Eklemeli diller, 3) Çekimli diller.
1. Tek heceli diller'de hemen her kelime bir tek heceden ibarettir. Kelimelerin çekimleri yoktur. Cümleler bir çekimsiz ve tek heceli kelimeler sırasından ibarettir. Cümlenin ifade ettiği anlam (mana), genel olarak kelime sırasından anlaşılır. Mesela Çince «wo bu pa ta» cümlesi, birer heceli kelimelerden kurulmuştur. Bu kelimelerin sırasiyle anlamları şöyledir : Ben, değil, korkmak, sen. Kürmançça cümlesiyle «Ez jı te na tırsım» (Ben senden korkmam) demektir. Çin-Tibet dilleri bu guruba girer.

2. Eklemeli [iltisakî] diller gurubundaki dillerde ise, tek veya çok heceli kelime kökleri ile ekler vardır. Kelimelerden yeni kelimeler, veya kelimelerin geçici halleri yapılırken köklere ekler eklenir. Bu ekleme sırasında kökler değişmez, köklerle ekler, hemen her zaman, açık şekilde ayırt edilebilir. Eklemeli dillerde ekler, bazan ,başa, bazan sona getirildiğinden bu diller ön - e kli veya son- ekli diye adlandırılırlar. Ezcümle Türkçe, eklemeli diller gurubundan son-ekli eklemeli bir dildir. Türkçede kök değişmez. Yapım ve çekim ekleri kelimelerin sonlarına takılır. Örneğin:
göz-lük-çü-lük-ten
gör-üş-tür-ül-e-me-miş-ler-mi-ydi ?

3. Çekimli [bükünlü, tasrifî] diller'de de tek veya çok heceli kökler ve bir takım ekler vardır. Fakat yeni kelime yapılırken ve çekim sırasında çok defa, köklerde bir değişiklik olur. Kökün konsonantları çok kerre değişmez, vokalleri değişir. Ekler köklere önde, içte ve sonda getirilebilir. Bazı dillerde kelime kökü ile yeni kelime veya kelime hali arasında açık bir bağ, ilgiyi gösteren belirli bir iz vardır. Sami diller, ezcümle Arapça bu guruba girer. Örneğin Arapça k t b nıvısandın (yazdırmak) kökünden türemiş olan kâtib, mektub, kitab, kütüb gibi.

Bazı dillerde ise, bu değişiklik çok kerre kökü tanınmaz bir hâle getirir. Yeni kelimede veya kelime halinde kökü hâtırlatacak hiç bir iz, hiç bir ses kalmaz. Hint-Avrupa dilleri ve bu arada Kürtçe böyledir. Misâller:

Hint-Avrupa dilleri ailesinden olan Fransızca aller çûyın (gitmek) fiilinin geniş zamanının 1, 2, 3. tekil şahısları je vais, tu vas, il va'dır...




Fondation-Institut kurde de Paris © 2024
BIBLIOTHEQUE
Informations pratiques
Informations légales
PROJET
Historique
Partenaires
LISTE
Thèmes
Auteurs
Éditeurs
Langues
Revues