| ZAMA, VEYVI Û VEYVE
Verê ney davîst seri veror, dewan di veyveyê bol şênî bîyê. Ez do newe ê vejrvey senî bîyê-o ki ame aqildê mi-şima rê yazi kera (binusa) û bîyara çimandê şima ver.
Armancê mi o yo ki no parçey kulturê mayo verên nêbo vinî û ma ney bîyarê xo vîr.
Verî, kê kerdê lajê xo bijewjno (bizewecno), di mengî veror dostandê xo ra, merdimandê xo ra, silasnayandê (şinasîyandê) xo ra topê çinay (topê qumaşî) kerdê vilay. Merdimê ki, dostê ki ci rê topî şîyê, ê pêro roja ki veyve dest pakeno a roji tewdê 'eşîra xo ya ameyê veyve û hergi jewî goreyê quwetdê xo beranê, kavirê, bizê yan jî vîştirayê xo di ardê. Kes destveng nîyameyê veyve.
Veyvî, en kemî hîrê rojî û hîrê şewî xo ver dayê, ê taynan hewt rojî û hewt şewî ramitê. Tay zengînan jî pancês rojî, pancês şewî veyve kerdê. Veyveyê ê wextî bi niqaran û bi zûmayan a bîyê. Merdim estibî hîrê niqarey û hîrê zûman a veyve kerdê. Veyve di en kemi di niqarey û di zûmey bîyê. Jû niqara û jû zûma camêrdan rê, jû niqara û jû zûma cinîyan rê cineyayê. Jûjû fini cinîyê pîrî yan jî maya lajekî kewtê govenda camêrdan mîyan.
Wexto ki veyvî dest pakerdê, herkesî çinayê xoyo newe sandixan ra vetê, çinayê xoyo pak dayê xo ra. Xortan, postalê boçikinî kerdê xo pay, şalwarê Helebî û êlega çewresmakini dayê xo ra, mûndî êlegi sero girê dayê.
Cinîyan, qûmaşdê cebelî ra qolikî û pirênî viraştê û dayê qeçekan ra. Keynekan, qondireyê topixinî kerdê xo pay. Topandê qûmaşî ra fîstanê vilinî viraştê û dayê xo ra. Çengalo sêmin kerdê xo sêne ya û qorê hebandê altûnînan yan jî altûnê pulinî ê Reşadî kerdê xo mil. Jewjewî jî çengalo sêmin kerdê xo çare ya. Wexto ki tîjî dayê nê pirênan û altûnan ro pirpir berqayê.
Xortanê hewt dewan, veyvan di govendi antê û cirît eştê, dabançey teqnayê û dêrî kerdê. Xortan, sî kerdê dolikta şalwarandê xo û wexto ki ray şîyê yan jî govendi antê, şalwarê ci ge kişta raşt a ge kişta çep a şîyê û ameyê.
Xortî niştê estoran û estorî verdayê, pê di kewtê bahs. Estoran sero xo kerdê çewt û 'erdi na sî girotê, estoran sero canbazey kerdê û pê di qerez şiyê.
Veyvan di bol şamîya weşi virazîyayê: keşkeki, riz, tirş, şorbay doy, tirşê xilorîkan, bulxur û goşt. Goşt ra kizrikî û kergî peyşneyayê. Kizrikî kerdê riz û bulxurî ser a. Kergî jî peyşnayê, bando goşt û estan a pê ra abirnayê, goştê ci kerdê riz û bulxurî ser a. Dolmeyê bancanan (balcanan) û îsotî viraştê.
Eskijan ra, mişmişandê wişkan ra û miroyandê wişkan ra xoşawî viraştê. Wişkdê mişmişan rê "çîrî", wişkdê miroyan rê "qaxî" vanê.
Doy pirparî viraştê. Keynan do, doy pirparî û şorbaya doy kerdê sîtilandê baqirênan û berdê înidê dewi sero sehatan a awda honiki mîyan di kondêzandê darênan a têv dayê, kerdê honik û ardê dayê meymanan.
Gege siski viraştê, qawirme viraştê; şamî heti sisk û qawirme ronayê meymanan ver.
Bahdê şamî, eskijî, encilê wişkî, kesmey, pastêx, vamî û gozan a ardê nayê meymanan ver a, meymanan werdê. Rib ra şerbet viraştê, dayê meymanan.
Şewi bîyê, qeçekan pê rê estanikî vatê û kabok kay kerdê. Veyvan di xortan û gencan a niqara ser ra perey çarnayê û govendê weşî antê.
Gege koçekî, dûzo, jûlingi, dilingi, hîrêlingi, seylani, çepikî, saqeşikteni, xoşanayiş yan jî hêlkerdeni, kardî û zama kay kerdê.
Kaya kardî wina bi: Di xortan di kardî kerdê xo dest û ameyê pê ver, jû keyneki jî çinayo xasek dayê xo ra û niqara sero roniştê. Nê xortan, qandê na keynekeri dayê pê ro, kardan a pê fetilnayê. En bando jewdê ci o bin "kiştê" û keynekeri heq kerdê, "girotê".
Kaya zamay jî wina ya: Zama mireno û 'erd o beno derg, çalêda sipe erzenê ser. Ya keyna yan jî camêrd çinayê veyvi dano xo ra û çorşmedê ci ra şino-yeno, porê xo rûçikneno, dano saqandê xo ro, sênedê xo ro, sero bermeno û "zama zama / keko bira..."vano û şino - yeno, şali seri ser ra hewa dano û rîyê xo saweno ridê ci ra.
Bê nê kayan nûrê, jû mûmi-di mûmi, qalûçan a kaya palîkerdene kaykerdê. Xortan dabançey eştê nîşanan. Berdê quçê sero, ya sîyê, ya darê yan jî esteyê denişnayê û nîşan girotê.
Sûrîka veyvi kerdê çiweyê ser a, pîyazê kerdê serdê ci ya, ber- dê somîdê banî ya denişnayê û xortan dabançey eştê ci. Kê pîyazî ro dayê, wêranê veyvî xelata ey dayê.
Veyvan di fîyageyê xortan fîyaqe bî.
Zama ü veyvi rê bol xelatî ameyê. Wêranê veyvi, veyveri rê bol çî kerdê. Darda gozêri ra sandixa ceyizî viraştê û na sandixi kerdê pirrê çinayê xoradayeni.
Qandê meymanandê zama û veyvi, pêranê zamay û pêranê veyvi peşmîda mîyan ra wertî viraştê.
Wertî: werxan, doşek, balişna, kulav, şigi, cili û şali ra yeno vatiş (vajiyêno).
Zey nînan bol çî zama û veyvi rê viraştê. Wirnan rê giştaneyê altûnênî girotê. Jewjewî zamadê xo rê dabança girotê.
Keynekan dest û lingê xo hene kerdê. Xortan jî zinbêlê zey qeytanî tadayê û keyneken ver a fîyaqa(paye) kerdê, şîyê û ameyê.
Qeçekê ki diwês seran ra werdî yê inan jî postalê poçikinî kerdê xo pay û qûmaştê cebelî ra qolikî û pirênî dayê xo ra. No qûmaşê cebelî jî tîjî vera zey altûnî pirpir bereqayê.
Xortan xo xembilnayê (xemelnaynî), to vatê qay veyveyê înan o. Wexto ki şîyê veyvi ardê, xortan vernî nêdayê kesî.
Wexto ki veyvi ardê keydê zamay ver, leganê pir şeker, eskijî, nihey piraynayey (tireynay) û tay jî pereyê werdî eştê veyvi ser. Maya lajekî kondêz, hak, şûşa yan jî henarî dayê a veyvi, veyvi dayê 'ero('erd ro) û şikitê. No 'edetê çîşikiteni bol veri ra esto.
Wexto ki veyvi ardê kerdê zere, keyney çorşmeyê veyvi di bîyê.
Berber jî ameyê lajekî bitaşo. Wexto ki lajek taşiyayê, lajekî ser a zey yaxerî (varan) perey varayê û dabançey teqayê. Bandê taşiyayenda lajekî, lajek berdê kêberdê veyvi ver, lajekî hîrê finî linga xo eştê zere û antê û bando şoşmanê ci û enbazandê ci ya la- jek berdê çarnayê. Wextê ezandê yasî, lajek ardê riştê zere, veyvi heti. Şoşmanê ci, enbazandê ci û mêrdimandê ci ya hetan şefaqî dabançan û tifingan a lajek pawitê, qandê ki ê ki ci ra hes nêkenê a şewi nêrê, zerarê lajekî ro nêdê.
Deraqdê veyvî(yê çorşmey Sêwreki) di bol çî esto ki mi hewna yazî nêkerdo (nênuşto). Hewna bol çî mendo feqet beno sereyê şima tewnena, qandê coy mi kilm birna. |
