Die geopolitische Landschaft Kurdistans ist ein Bindeglied zwischen Ost und West. Die kurdischen Berge teilen und verbinden zwei Welten - Asien und Europa. Die Bergzüge des Zagros, die sich vom Berg Ararat im Norden, bis zum Persischen Golf im Süden erstrecken, sowie das Taurus-Gebirge, das sich von West nach Ost zieht, bildeten Tausende Jahre lang die Heimat eines hier geborenen Volkes, genannt Kurden.
Dieses alte Volk hat sich einen Platz auf der historischen Arena der Region gesichert, spielte es doch über Jahrhunderte eine wichtige Rolle im politischen, ökonomischen und kulturellen Leben der Völker des Orients. Griechische und armenische Quellen nennen als Vorfahren der Kurden die alten Meder (auf Armenisch Mar) im Lande Marastan, und die Karduchen. Diese beiden ethnischen Gruppen vermischten sich, und so wurde zu Beginn des christlichen Zeitalters die heutige kurdische Ethnie geboren.
Je stärker sich die Kurdologie als Wissenschaft entwickelte und mit ihr das Wissen über Geschichte, Sprache und Kultur der Kurden wuchs, desto mehr traten Beweise zutage über die tiefen Wurzeln, die die Kurden in dieser alten Geschichte und Zivilisation haben. Diese Spuren lassen sich vor allem in der kurdischen Sprache erkennen (in der Grammatik, sowie im Wortschatz), in Volksriten und Bräuchen, in der Musikkultur, der Stammesterminologie und in der Toponymik. Historische Realitäten wurden auch im Bereich der Ökonomie konserviert. In der traditionellen Lebensweise finden wir viele direkte Parallelen zwischen den heutigen Kurden und den alten Karduchen und Medern. Die Bergmassive Zagros und Taurus verteidigten Tausende Jahre lang Leben und Kultur der Völker, die an ihren Hängen lebten. Zahlreiche Großmächte aus Ost und West drangen auf ihren Feldzügen in dieses Gebiet vor und zwangen es unter ihre Herrschaft. Kurdische Länder und Berge wechselten häufig zwischen orientalischen und abendländischen Imperien. Doch das Leben in den Bergen bewahrte sich seine Unabhängigkeit, es blieb von den Invasoren unberührt. Denn die echten Besitzer dieser Länder konnten nur jene sein, die von alters her in den Bergen Kurdistans gelebt hatten. Die geographische Charakteristik Kurdistans hinterließ tiefe Spuren, positive, wie negative, auf das politische, soziale, öffentliche und kulturelle Leben des kurdischen Volkes.
Tiefe Schluchten und Täler, reißende Flüsse, Wege und Brücken, die wilde Berglandschaft trugen dazu bei, dass sich dieses Volk in seiner Geschichte hinter einer einzigen Macht vereinte, die ganz Kurdistan beherrschte. Große und kleine Emirate (unabhängige Fürstentümer) präsentierten sich als de-facto Staaten. Obwohl manche dieser Erbfürstentümer über Jahrhunderte bestanden und große Gebiete umfassten, konnte keiner dieser Fürsten ganz Kurdistan unter seine Kontrolle bringen.
Die Stammesstrukturen der kurdischen Gesellschaft gleichen nicht jenen benachbarter Völker. Die vegetationsreichen Berglandschaften Kurdistans eignen sich besonders für die Viehzucht. Sie prägt den Menschen einen eigenen Lebensstil auf, der wenig Ähnlichkeit mit jenem der Nomaden des Orients aufweist. Die sozialen und wirtschaftlichen Strukturen der kurdischen Stämme und Gemeinden, die Isolation durch das Gebirgsterrain spielten eine entscheidende Rolle bei der Konservierung alter Kulturtraditionen. Die im Vorderen Orient dominierende Religion, der Islam, die in alle Lebensbereiche der Gesellschaft und Familie eindrang, konnte sich in der kurdischen Umwelt nicht durchsetzen. Sie erreichte in vielen Teilen Kurdistans nur die Oberfläche der Gesellschaft und ver¬mochten die über Hunderte von Jahren in den kurdischen Bergen gebildeten Kulturtraditionen nicht zu brechen. Diese Wahrheit belegt etwa die wichtige Rolle, die die Frau im kurdischen Sozialsystem…
Navar'ok
1 Baranê / 11 2 Wesmerê / 12 3 Lê-lê dinê / 13 4 Hob Leylê / 14 5 Lowban / 15 6 Hey çûxo / 16 7 Êvare / 17 8 Masîko, p'er'beleko / 18 9 Devzerê / 19 10 Ez birîndarim / 20 11 Hop Leylo / 21 12 Şîrinê leylanê / 21 13 Ziravê / 23 14 Lûrke / 25 15 Hoy Narînê / 26 16 Ax, lê dilê / 27 17 Gustîlzêr'ê / 28 18 Çûxo / 29 19 Çûxo / 29 20 Çûxo / 30 21 Ax, lê R'ewşê / 32 22 Êmo / 33 23 Lê Nazo / 34 24 Lê canê / 35 25 Wesmer / 36 26 Wa gundîno, hewar / 38 27 De wer, wer / 39 28 Şivan pez derxist ç'îyê / 41 29 Yar di yar / 42 30 Yar de yar Besnayê / 43 31 Eman, eman / 46 32 Leyliko, leylanê / 47 33 La Gulê, Gulîxanê / 48 34 Keç'ikê gundê me bihane / 49 35 Her-lê, de lê-lê / 50 36 Lee nima / 51 37 Wî Gulê, oy-oy / 52 38 Hey-lo dilo / 53 39 Ha-ha, Nîno / 54 40 Memir / 55 41 Serê mala darek lê-lê / 56 42 Delîlim / 56 43 Hey p'ale / 57 44 Kina min / 58 45 Hêl tê ji hêlê / 59 46 Nexşê Mirzo / 61 47 Yarî, yarî / 62 48 Ha, te sonde / 63 49 Gazî dikim lê, pê dezmalê / 64 50 Ha, mi holek çêkir / 65 51 Nînim, Nînim, Nînayê / 66 52 Kevrînê / 67 53 Ha, serê golê / 68 54 Yar dikim r'amûsim / 69 55 Nêç'îrvano / 70 56 Wez keç'ikê Balo / 71 57 Had golêda / 72 58 Mêvan / 72 59 Qaz, qaz / 73 60 K'a bide min / 74 61 Loqi canê / 75 62 Dik'ilim / 77 63 Wey canê / 79 64 Ax lê dînê / 80 65 Ax lo, r'yûto / 81 66 Li sêvê / 82 67 Lo şivano / 83 68 Ax lê Zek'o / 84 69 K'êlo / 86 70 R'eşko, dîno / 87 71 Mimanî, lê / 88 72 Leylanê / 89 73 Meyremê / 90 74 Ax lê, lê Ûrfê / 92 75 T'ew lê xatyunê / 93 76 Wey nenînanî / 94 77 Ax lê kinê / 95 78 Were lê / 96 79 Ax lê gidyê mirîşkê / 97 80 Baran barî / 98 81 Seyranê / 99 82 Hey lê-lê, hey lo-lo / 100 83 Lê zeryê / 101 84 Lê, lê, Ximşê / 102 85 Çûme dîyara Firêto / 104 86 Gulazer / 106 87 Nekir, nekir / 107 88 Hêro têye nexweşe / 108 89 Ez te divêm gula geş / 110 90 Emîne / 11 I 91 Çaçanê / 112 92 Eman, eman lê / .114 93 R'abe, tu xewê r'abe / 116 94 Xatûnê lûrke / 117 95 Çi dare / 119 96 Leylo, leylanê / 121 97 Hêşînê / 122 98 Lê E'yşê / 123 99 Nof a / 124 / 100 Yar xemrîyê / 126 101 Hobyanê / 126 102 Destê min berda / 127 103 Gava ç'evê min pê k'et / 128 104 Sînem xanim / 129 105 Hob seydim / 130 106 Feqe çûne lê / 131 107 Amêdîyê kelate / 133 108 Hey ter'azin / 134 109 Hey li gir / 135 / 110 Ha, serê golê / 136 111 Şam, H'eleb / 137 112 Narînê / 138 / 113 Wey baranê / 139 114 Tarim Nînayê / 140 115 Lê domam / 141 116 Ha şivano / 142 117 T'ozleme / 143 118 Ber benî / 144 119 Wey şêrînê / 145 120 Nînim, Nînim, Nînayê / 146 121 Herê Memedo / 147 122 Lo dilo / 148 123 Ser'-ser'e / 149 124 Xan Ereze / 150 125 Kanîka gundê me / 151 126 Esmer / 152 127 Li gundê me dewate / 153 128 Kelenga deştê / 153 129 Oy, oy li min xerîbê / 154 130 Xanimê lê / 154 131 Tu Zeyn / 155 132 Ûrfa, Merdîn yalyê me / 155 133 Lo-loy lawko / 156 134 T'ew lo-lo lawko, li bilinde / 156 135 K'oçerê / 157 136 Xiftan / 158 138 Te ji min çîye / 160 137 Tu li K'irkûke / 159 139 Xan-gozel / 161 140 Xezalê / 162 141 Welle, govend r'anabe / 163 142 Hay-hay / 165 143 Lo-lo pismamo / 166 144 Lê Werdê / 167 145 K'a bide me / 168 146 Li me derenge / 169 147 Dîlber / 170 148 Were, were Esmer-xan / 171 149 Dezmalê / 172 150 G'erîbê / 173 151 Xivtan / 174 152 Were lo-lo / 175 153 Lê k'irîvê / 177 154 Hey desto / 178 155 Ez Xelefim / 179 156 De lê-lê, lê / 181 157 Meyremê / 182 158 Wez Xelefim / 184 159 Ez Xelefim / 184 160 De bi medin / 185 161 Zava / 186 162 Zave / 186 163 Xecokê / 187 164 Lê-lê bejnê / 188 165 Cizîre û Cizîre / 189 166 Yimê, yimê / 190 167 Wey-la kinê / 191 168 Li bêrîyê / 192 169 Werine dîlan / 193 170 Low Seydî / 194 171 Wey lo, wey lo / 195 172 Sewda sewda / 197 173 Xan Memo / 197 174 Kevirê rewşanê / 198 175 Yar yeman / 199 176 Ha Simlo / 200 177 Sek'na min / 201 178 Lê-lê Gulê / 202 179 Ziravo / 203 180 Lê dotmamê / 203 181 Mi g'erîbê / 204 182 Xaska g'erîb nebyama / 204 183 Çi ave, av ji k'u tê? / 205 184 Bîngolo, tu ava bî / 205 185 Hab zî'vkero / 206 186 Bêrîyê, ha li bêrîyê / 207 187 Gulê, hoynarê / 208 188 R'eze, r'eze, lo Mamo / 208 189 Hoy dil / 209 190 Memyanî / 210 191 Himber Mûşanî bi daro / 211 192 Ay lê kinê / 212 193 Kew hêlûn / 212 194 He ware r'o li esir / 213 195 Dînarê / 214 196 Xezalê, hêlî, hêlî / 215 197 Herê lêw-lê Siltanê / 216 198 Zeynem qîza apê min / 216 199 Mencolîya apê kalik / 217 200 Hob zêr'ê, zêr'ê / 218 201 Ha mi dî Zeynê / 218 202 Wez ne kinim / 219 203 Wey malo / 220 204 T'ek peya tê ji mêrgêda / 221 205 Xanê lê, canê lê / 221 206 Min li ser p'ira T'ewranê / 222 207 Lo Mîro / 223 208 Hoy hevalê / 224 209 Dil-dîlanê / 224 210 Werin seva / 225 211 Em yekin / 225 212 Ez berfim / 226 213 Ne holim, ne holvanim / 226 214 Narînê were tu ji holanê / 227 215 Zer memikê / 228 216 Seydvano / 228 217 Her kundir / 229 218 Baran barî t'ene-t'ene / 230 219 Baran barî t'ene t'ene / 231 220 Ez ordekim / 232 221 Şivano / 233 222 Lo şivano / 233 223 Lê-lê canê / 234 224 Bîngol şewtî / 234 225 Bîngole / 235 226 Nermê / 236 227 Qeydê nêrîya239 228 Qeydê nêrîya / 241 229 Qeydê nêrîya / 244 230 Mîrp'enco / 246 231 Qeydê nêrîya / 248 232 Serewa pêz / 250 233 Miqamê k'urdî / 253 234 Serewa mîya / 257 235 Qeydê sivik / 258 236 Xirpanî / 266 237 K'oçerî / 277 238 Sêp'ê / 287 239 Miqamê govendê / 292 240 Qeydê sivik / 309 241 K'oçerî / 321 Nivîsarnasî / 333 Navar'ok / 336
Cemîla Celîl, mûzîkzan, mûzîkar û berpirsyara p'ara mûzîka r'adyoa k'urdî li Yêrêvanê (1967-2002), endama Yeketîya mûzîkarên Ermenistanê û ya Yeketîya r'ojnemavanên Ermenistanê ye. Ew, di 19 sivatê sala 1940ê de, li Yêrêvanê ji dîya xwe bûye. Wê xwandina xweye mûzîkayê ya navîn û ya bala li Yêrêvanê standye. Xudana heyşt p'irtûkane, yên ku ji 700 zêdetir stran û awazên k'urdî civandine nav xwe û bi şêweyekî zanyarî hatine çapkirin. Sî û pênc sala Cemîla Celîl r'adyoa k'urdîda berpirsyara p'ara mûzîka k'urdî bûye. Bi çelengî û jêhatî fonda stran û awazên k'urdî bi sedan dengnivîsava dewlemend kirye. Ew usa jî xudanê gele wût'arên zanyarîyêne, ku li ser mûzîka k'urdî hatine nivîsandin. Cemîla Celîl gela cara li sîmpozyûm û konferansên navnet'ewîda li Londonê, Dan Hagê, Hewlêrê, Moskvayê, Lênîngradê, Yêrêvanê û bajarên mayînda bi axaftin pêşda hatye û bala zanyara k'işandye ser dewlemendî û cuwanîya mûzîka k'urdî.Komponîstê bi nav û deng Aram Xaçatûryan û hinek zanyarên mayîn k'ar û barê Cemîla Celîl bilind nirxandine. Pirtûkên çapkirî: - K'ilamêd cime'ta k'urda, Yêrêvan 1964, 164 r'ûp'er' (bi tîpên kîrîlî); - K'ilamêd cime'ta k'urda, (bi zimanê k'urdî û r'ûsî). Moskva 1965, 172 r'ûp'er' (bi tîpên latînî); - K'ilam û miqamêd cime'ta k'urda, (bi zimanê k'urdî û r'ûsî). Moskva 1973, 176 r'ûp'er' (bi tîpên latînî); - Stranê cime'ta k'urda, Yêrêvan 1977, 182 r'ûp'er' (bi tîpên kîrîlî); - K'ilam û miqamêd cime'ta k'urda, (bi zimanê k'urdî û r'ûsî). Moskva 1986, 144 r'ûp'er' (bi tîpên latînî); - Ordîxanê Celîl, Celîlê Celîl, Zargotina k'urda, p'irtûka 2. Moskva 1978, r'ûper'ên 461-472 (bi tîpên latînî); - Cemîla Celîl & Naza Celîl, Stran û dîlanên k'urdî, P'irtûka l.Yêrêvan 2001, 200 r'ûp'er' (bi tîpên latînî); - Stranên k'urdî yên gelêrî ji bona k'oma sazbenda. Yêrêvan 2001, 44 r'ûp'er'; - Stran û awazên k'urdî yên gelêrî ji bona k'oma sazbenda. Yêrêvan 2001, 56 r'ûp'er'.
Naza Celîl, mûzîkzan, mûzîkar, di 4 nîsanê sala 1972yê de, li Yêrêvanê ji dîya xwe bûye, dota Cemîla Celîle. Jîyana mala kalkê wê - Casimê Celîl, ku Nazê têda mezin bûye, welatp'arêzî bûye. Eva yeka bandûra xwe hiştye ser Naza biçûk, ku di xwandinêda bi r'êç'a dîya xwe her'e. T'evî xwandina dibistanê, ewê dibistana mûzîkayê ya t'aybetî û meheda mûzîkayê dawî anîye. Paşê li konsêrvatorya mûzîkayê jî xwandye û bûye p'êşekzana mûzîka k'urdî. Sala 1996 bûye aspîranta Înstîtûta hunerê ya Akadêmîya Zanîyariyê ya K'omara Ermenistanê û li ser t'êza xweya doktoryê — dewat û şayî li nava eşîra k'oçera dinivîse. Xudana p'irtûkekê û çend wût' arane. Pirtûka çapkirî: Cemîla Celîl & Naza Celîl, Stran û dîlanên k'urdî. P'irtûka I. Yêrêvan 2001, 200 r'ûp'er' (bi tîpên latînî).
Eva p'irtûka xeleqeke ji zincîra berevoka Stran û awazên k'urdî. Xudanên k'itêbê bi dehan sala stran û awazên k'urdî k'om kirine, kirine nota û r'aberî mûzikara û mûzîkzana dikin. Di p'irtûka (bir'a) pêşinda (sala 2001) 157 stran û awazên gelêrî çap bûne. Stran û awazên p'irtûka (bir'a) duda 226 stran û 15 awazin. Sînorê belabûna wana bergeha herçar p'arçê K'urdistanê li Sûryayê, Iraqê, Îranê, Turkyayê û Sovêta berê hildigre nav xwe. Hemû stran û awazên k'urdî cara pêşine, ku dik'evin ber qelema notanivîsarê.
Cemîla Celîl Naza Celli
Stran û awazên kurdî, pirtûka 2
Institut für kurdologie - Wien Înstîtûta K'urdzanîyê – Wîen Stran û awazên k'urdî, p'irtûka 2
Yêrêvan – 2002
K'arê ser kompyûtêrê: Lûsîka Gêrman û Naza Celîl Korêktor: Lûsîka Gêrman
Eva p'irtûka bi alîk'arîya serokê herêma K'urdistanê berêz Nêç'îrvan Barzanî tê çapkirin.
Çapkir: Înstîtûta k'urdzaniyê - Wien Herausgeber Institut für kurdologie - Wien
Nîgara ser berg: Blûrvan, 1975 (140+140 cm. Oil on Canvas) û nîgara ser r'ûp'ela pêşin: Destên bilûrvan, 1976 (160-160 cm. Oil on Canvas): nigark'êşê k'urd Malva (Omar Hemdî Amûdî).
