Rojnamegeriya Kurdî 1908-1992

Li Kurdistana Li Kurdistana Bakur û li Tirkiyê rojnamegeriya kurdî (1908-1992)

Tarîxa rojnamegeriya Kurdî, yek ji girîngtirîn beşê tarîxa. miletê Kurd a sedsala me ye. Bi îfadek din derketina rojnamegeriya Kurdî, destpêka gonfla hişyarbûn û têkoşîna xweavakirina milî ya modem a miletê Kurd e. Bi derketina rojnamên kurdî re bîr û bawerî, zanîn û kullura rônahîbûna li ser esasè ilmên pozîtîf bi rûdanek modem a qirnê me, di nav miletê Kurd de dest bi berfirebûnê kir. Çend sal piştî derketina rojnama Kurdî ya pêşîn, rêxistina milî ya pêşîn jî ava bû. Ji wê rojê vir de jiyana têkoşîna rêxistinî û rojnamegerî ya miletê Kurd, mil bi mil heta îro hat. Îro jî bi vî awayî dimeşe: Loma jî rojnamegeriya Kurdî ji alîkî ve ji mirêka têkoşîn, trajedî çawatiya ronakbîrên Kurd ên dema hişyarbûna modem e.

Gelek mixabin ku wek hemû waran, em ji zanîna vî beşê tarîxa xwe jî bêpar in. Herçend rojnamegeriya Kurdî bi çêyi, bikêrhatin, kêm û kurriyên xwe rolek mezin di awayê xwedi- yarkirina tevgera me, hebûn û qonaxa pêşketina me ya min de lîstibe jî em hema hema tu tiştî li ser nizanin. Tu lêkolînên me yên ilmî di vî warî de nebûne. Di gavavêtinên xwe yên niha de me nikaribûye ku em ji xwe re bikin sermiyanê zanîn, hişyarî ders û îbretan. Wek hemû kar û xebatan, gava di vî warî de ji. em dest bi gavêkî dikin, ji me tirê ku berî me tu gay nehatine avêtin, gava destpêkê ya me ye û pêşeroj wê li ser gava me bê avakirin. Ev jî tirajediyeke mezin a ronakbîrên Kurd e. Heta em tîrêjên ronahiyê ji her alî ve navêjin ser tarîxa xwe, ji tarîtiyê dernexin û wek sermiyanekî nedin destê nive îro, her em nikarin xwe ji vê tirajediyê xelaskin.

Ev kitêba ku di destê we de ye, encama bîr û baweriyek wiha ye. Nivîskarên kitêbê ji bîr û baweriyek wiha cesareta xwe ya esasî girtine.  Kitêb di esasê xwe de bîbliyografya beşekî ji rojnamegeriya Kurdî ye. Li ser rojname û kovarên ku di navbera 1908 û 1981 ê de li Tirkiyê û li Kurdistana Bakur derketine, radiweste. Lê gava xwendevan bixwîne, ew bi xwe jî wê bibîne ku kitêb, bi naveroka xwe ji bîbliyografyayekê gelek zêdetir e. Ew ne bes ji alî rojname û kovaran, her wiha ji alî xwedî, berpirsiyar, sernivîskar û nivîskarên wan ve ji wek ansîklopediyek piçûk e. Gelek agandarî û zanîn, piştî xebatek dûr û dirêj û zehmet bi rêk û pêkî hatine pêşberkirin...

09.03.1989
Jîna Nû

TÊDE 

PEŞGOTİN / 13

ROJNAMEGERİYA KURDÎ LI KURDISTANA BAKUR Û LI TIRKIYÊ / 15
1-Şark ve Kürdistan / 24
2-Kürd Teavün ve Terakki Gazetesi / 33
3-Kurdistan / 43
4-Amid-I Sevda / 45
5-Peyman / 47
6-Rojî Kurd / 53
7-Yekbûn / 58
8-Hetawî Kurd / 61
9-Jîn (kovar) / 65
10-Kurdistan / 76
11-Jîn (rojname) / 81
12-Irfan / 92
13-Agrî / 95
14-DicleKaynağı / 99
15-Şark Mecmuası / 104
16-Şarkın Sesi / 107
17-Demokrat Doğu / 109
18-Ağrı / 110
19-Henek / 111
20-Cudi / 112
21-Dersim / 113
22-Ceride-i Dersim / 114
23-İleri Yurd / 115
24-Silvan Sesi / 129
25-Dicle-Fırat / 135
26-Keko / 151
27-Deng / 152
28-Roja Newe / 159
29-Rêya Rast / 163
30-Körmişkan / 164
31-Çıra / 167
32-Yeni Akış / 169
33-Dengî Taze / 177
34-Havar / 178
35-Uyanış / 179
36-Çıkış / 183
37-Diyarbakır Kültür / 184
38-Siverek / 185
39-Hınıs'tan Sesler / 186
40-Karakoçan / 188
41-Dirilis-Mardin’in Sesi / 191
42-Ezilenler / 195
43-Doğu / 196
44-Dengê Sêrek / 198
45-Mezra Botan / 204
46-Şêresîyar / 205
47-Gumgum / 206
48-Adıyaman / 207
49-DDKO Haber Bülteni / 209
50-Bazalt Kent / 212
51-Doğu Notları / 215
52-Özgürlük Yolu / 216
53-Heval/Yoldaş / 221
54-Xebat Bona Yekbûn û Rêya Azadî / 222
55-Rizgarî / 225
56-Siirt'te Son Söz / 230
57-Pêşeng bo Şoreş / 232
58-Roja Welat / 236
59-Diyarbakır Yol-İş / 242
60-Demokrasi / 244
61-Xebat ji bo Rizgariya Kurdistan / 245
62-Dengê Kawa / 249
63-Devrimci Demokrat Gençlik / 252
64-Kava (Kawa) / 257
65-Haber Bülteni / 261
66-Ala Rizgarî / 262
67-Şoreş / 266
68-Jîna Nû / 267
69-Özgürlük / 270
70-Têkoşîn / 272
71-Tîrêj / 274
72-Sesleniş / 278
73-Beşiri'de Uyanış / 280
74-Demokratik Eğitime Doğru / 283
75-Têkoşer / 286
76-Xebat Ser Riya Barzanî / 287
77-Gazî / 288
78-Şark Postası / 289
79-Mezopotamya / 291
80-Azad / 292
81-Rêya Sor / 295
82-Özgürlük Şafağı / 296
83-Serxwebûn / 299
84-PKK Bülteni / 302
85-Yekbûn / 304
86-Yurttan Haberler / 305
87-Hewar / 308
88-Roja Gel / 314
89-Ji bo Kurdistanek Serbixwe Yekbûyî û Sosyalist Pêşve / 317
90-Di Têkoşîna Serxwebûn û Azadiya Kurdistan de Peşmerge / 321
91-Çandîya Berxwedan / 324
92-Çirûska Jîyan / 325
93-Berhem / 326
94-Dengê Partizan / 327
95-Medya Güneşi / 329
96-Toplumsal Diriliş / 335
97-Özgür Gelecek / 338
98-Tel Örgü / 343
99-Vatan Güneşi / 345
100-Seçmenler / 348
101-Deng / 351
102-Dengê Kurdistan / 356
103-Şewqa Berxwedan / 358
104-Sesimiz / 361
105-Êriş / 363
106-Halk Gerçeği / 364
107-Yeni Halk Gerçeği / 368
108-Yeni Ülke / 372
109-Özgür Halk / 377
110-Serhildana Gel / 380
111-Roza / 382
112-Serîhildana Kurdistan / 383
113-Dengê Amedê / 384
114-Xebat Ji bo Serxwebuna Kurdistan / 385
115-Li Welat / 388
116-Öncü Çocuk / 390
117-Dilan / 393
118-Newroz / 396
119-Dengê Artêşa Gel / 400
120-Rojname / 401
121-Govend / 405
122-Rewşen / 408
123-Newroz Ateşi / 412
124-Welat / 415
125-Ahmedî Xanî / 419
126-Serketin / 421
127-Devrimci Yurtsever Gençlik / 424
128-Tewlo / 427
129-Azadi / 430
130-Felat / 434
131-Komel / 435
132-Özgür Gündem / 437

INDEKS / 441

Pêşgotin

Tarîxa rojnamegeriya Kurdî, yek ji girîngtirîn beşê tarîxa. miletê Kurd a sedsala me ye. Bi îfadek din derketina rojnamegeriya Kurdî, destpêka gonfla hişyarbûn û têkoşîna xweavakirina milî ya modem a miletê Kurd e. Bi derketina rojnamên kurdî re bîr û bawerî, zanîn û kullura rônahîbûna li ser esasè ilmên pozîtîf bi rûdanek modem a qirnê me, di nav miletê Kurd de dest bi berfirebûnê kir. Çend sal piştî derketina rojnama Kurdî ya pêşîn, rêxistina milî ya pêşîn jî ava bû. Ji wê rojê vir de jiyana têkoşîna rêxistinî û rojnamegerî ya miletê Kurd, mil bi mil heta îro hat. Îro jî bi vî awayî dimeşe: Loma jî rojnamegeriya Kurdî ji alîkî ve ji mirêka têkoşîn, trajedî çawatiya ronakbîrên Kurd ên dema hişyarbûna modem e.

Gelek mixabin ku wek hemû waran, em ji zanîna vî beşê tarîxa xwe jî bêpar in. Herçend rojnamegeriya Kurdî bi çêyi, bikêrhatin, kêm û kurriyên xwe rolek mezin di awayê xwedi- yarkirina tevgera me, hebûn û qonaxa pêşketina me ya min de lîstibe jî em hema hema tu tiştî li ser nizanin. Tu lêkolînên me yên ilmî di vî warî de nebûne. Di gavavêtinên xwe yên niha de me nikaribûye ku em ji xwe re bikin sermiyanê zanîn, hişyarî ders û îbretan. Wek hemû kar û xebatan, gava di vî warî de ji. em dest bi gavêkî dikin, ji me tirê ku berî me tu gay nehatine avêtin, gava destpêkê ya me ye û pêşeroj wê li ser gava me bê avakirin. Ev jî tirajediyeke mezin a ronakbîrên Kurd e. Heta em tîrêjên ronahiyê ji her alî ve navêjin ser tarîxa xwe, ji tarîtiyê dernexin û wek sermiyanekî nedin destê nive îro, her em nikarin xwe ji vê tirajediyê xelaskin.

Ev kitêba ku di destê we de ye, encama bîr û baweriyek wiha ye. Nivîskarên kitêbê ji bîr û baweriyek wiha cesareta xwe ya esasî girtine.  Kitêb di esasê xwe de bîbliyografya beşekî ji rojnamegeriya Kurdî ye. Li ser rojname û kovarên ku di navbera 1908 û 1981 ê de li Tirkiyê û li Kurdistana Bakur derketine, radiweste. Lê gava xwendevan bixwîne, ew bi xwe jî wê bibîne ku kitêb, bi naveroka xwe ji bîbliyografyayekê gelek zêdetir e. Ew ne bes ji alî rojname û kovaran, her wiha ji alî xwedî, berpirsiyar, sernivîskar û nivîskarên wan ve ji wek ansîklopediyek piçûk e. Gelek agandarî û zanîn, piştî xebatek dûr û dirêj û zehmet bi rêk û pêkî hatine pêşberkirin.

Helbet di warê agandarî û zanînê de kêmasiyên kitêbê hene. Gava meriv, xebata li ser vî warî û bi taybetî. jî êrîş qedexekirinên li ser rojname û kovarên Kurdî bide ber çav, wê çaxê wê bê xuyakirin ku hebûn kêmasiyan ne ecêb, tiştekî tebîî ye..

Hêvî ew e ku ev xebat bibe alîkarê gelek lêkolînên firehtir û rêkûpêktir.

09.03.1989
Jîna Nû

Malmîsanij
Mahmûd Lewendî
Li Kurdistana Li Kurdistana Bakur û li Tirkiyê
ROJNAMEGERİYA KURDİ
(1908 1992)

KÜRT GAZETECİLİĞİ
Öz-Ge Yayınları

Öz-Ge Yayınları :13
Birinci Basım (Birinci Cilt) :Jina Nû /İsveç, 1989
(İkinci Cilt) : Jina Nû /İsveç 1992
İkinci Basım:Ankara, 1992
Yönetim Yeri:Öz-Ge Yayınları
Meşrutiyet Cad. 17/19 Kızılay-AnkaraTel: 418 22 96
Kapak: Metin Turan
Kapak Resmi: İlk kürtçe gazete "Kurdistan"
Dizgi: R Prodüksiyan, 425 39 20
Baskı: Baran Ofset
Tel: 31902 68 Ankara
© Malmîsanij-Mahmûd Lewendî