Kesandina lêkerên kurmancî

Kesandina lêkerên kurmancî

Aynur Bozkurt

Doz

Kesandina lêkeran yek ji zehmetiyên bingehîn ên zimanê me ye. Ji ber ku di zimanê me de gelek cure lêker û guhartoyên wan hene, û bi wan ve girêdayî jî gelek qaîde û rewşên bêqaîde hene, pirsgirêka kesandina lêkeran hebûna xwe her diparêze.

Yek ji armancên vê pirtûkê ew e ku bi tevahiya naveroka xwe, vê pirsgirêka kesandinê mimkun mertebe kêmtir bike û karibe bersivê bide herkesi (çi biçûk çi mezin, çi kurdîaxêv çi jî kesên hê nû hînî kurmanciyê dibin). Armanceke din jî ew e ku bi rê û rêzana xwe di vî warî de bibe bingeheke baş.

.....

Naverok

Pêşgotın / 5

Ev pirtûk li ser çi ye, bi çi awayî tê bıkaranîn ? / 7
Sembol û peyvên kurtkirî / 9

I - Ferhenga lêkeran / 11

II - Tabloyên lêkerên mînak / 71
1- Nav û hejmarên tabloyên lêkerên mînak / 72
2- Sinifandina hemû lêkeran li gorî tabloyan / 75

1 bûn lêker / 80
1 bûn - lêker (mînak) / 82
2 bûn - lêker / 84
2 bûn - lêker (mînak) / 86
3 bûn lêker / 88
3 bûn lêker (mînak) / 90
4 bûn - lêker / 92
5 hebûn - lêker / 94
6 (A) hebûn - lêker / 96
6 (B) hebûn - lêker / 98
7 nînbûn - forma neyînî / 100
8 (A) nînbûn - forma neyînî / 101
8 (B) nînbûn - forma neyînî / 102
9 tunebûn - forma neyînî / 103
10 (A) tunebûn - forma neyînî / 104
10 (B) tunebûn - forma neyînî / 105
11 tune bûn - lêkereke hevedudanî / 106
12 xwe dîtin - lêkereke vegerok / 108
13 hatin dîtin - forma pasîf / 110
14 revandin (gh.) - lêker (-andin) / 112
15 xwendin (gh.) - lêker (-endin) / 114
16 xwarin (gh.) - lêker (-arin) / 116
17 kirin (gh.) - lêker (-irin) / 118
18 mirin (ngh.) - lêker (awarte) (-irin)  / 120
19 girtin (gh.) - lêker (-tin) / 122
20 perçiftin (ngh.) - lêker (-tin)  / 124
21 cûtin (gh.) - lêker (awarte) (- tin) / 126
22 rîtin (gh.) - lêker (awarte) (-tin) / 128
23 rêtin (gh.) - lêker (awarte) (-tin) / 130
24 firotin (gh.) - lêker (awarte) (-tin) / 132
25 ketin (ngh.) - lêker (awarte) (-tin) / 134
26 patin (gh.) - lêker (awarte) (-atin) / 136
27 bijartin (gh.) - lêker (awarte) (-artin) / 138
28 peyiftin (ngh.) - lêker (awarte) (-ftin) / 140
29 hingaftin (gh.) - lêker (awarte) (-aftin) / 142
30 axaftin (ngh.) - lêker (awarte) (-aftin) / 144
31 bihîstin (gh.) - lêker (awarte) (-stin) / 146
32 (A) leyistin (gh.) - lêker (awarte) (- stin) / 148
32 (B) leyistin (ngh.) - lêker (awarte) (- stin) / 150
33 parastin (gh.) - lêker (awarte) (-astin) / 152
34 şikestin (ngh.) - lêker (awarte) (-estin) / 154
35 xwestin (gh.) - lêker (awarte) (-estin) / 156
36 kuştin (gh.) - lêker (awarte) (-ştin) / 158
37 gihîştin (ngh.) - lêker (awarte) (-ştin) / 160
38 biraştin (gh.) - lêker (awarte) (-aştin) / 162
39 gihaştin (ngh.) - lêker (awarte) (-aştin) / 164
40 xistin (gh.) - lêker (awarte) (-istin) / 166
41 nivistin (ngh.) - lêker (awarte) (-istin) / 168
42 ristin (gh.) - lêker (awarte) (-istin) / 170
43 maliştin (gh.) - lêker (awarte) (-iştin) / 172
44 rûniştin (ngh.) - lêker (awarte) (-iştin) / 174
45 şûştin (gh.) - lêker (awarte) (-ûştin) / 176
46 dîtin (gh.) - lêker (awarte) (-tin) / 178
47 gotin (gh.) - lêker (awarte) (-tin) / 180
48 hatin (ngh.) - lêker (awarte) (-tin) / 182
49 hiştin (gh.) - lêker (awarte) (-tin) / 184
50 dan (gh.) - lêker (-an) / 186
51 gihan (ngh.) - lêker (-an) / 188
52 pan (gh.) - lêker (awarte) (-an) / 190
53 zan (ngh.) - lêker (awarte) (-an) / 192
54 man (ngh.) - lêker (awarte) (-an) / 194
55 nivîsîn (gh.) - lêker (-în) / 196
56 peyivîn (ngh.) - lêker (-în) / 198
57 revîn-reviyan (ngh.) - lêker (-în / -iyan) / 200
58 (A) kar-în (gh.) - lêker (awarte) (-în) / 202
58 (B) karibûn (gh.) - lêker (awarte) / 204
59 (A) wêrîn (gh.) - lêker (awarte) (-în) / 206
59 (B) wêribûn (gh.) - lêker (awarte) / 208
60 (A) zanîn (gh.) - lêker (awarte) (-în) / 210
60 (B) zanibûn (gh.) - lêker (awarte) / 212
61 anîn (gh.) - lêker (awarte) (-în) / 214
62 danîn (gh.) - lêker (awarte) (-în) / 216
63 herîn (ngh.) - lêker (awarte) (-în) / 218
64 werîn (ngh.) - lêker (awarte) (-în) / 220
65 rîn (gh.) - lêker (awarte) (-în) / 222
66 girîn-giriyan (ngh.) - lêker (awarte) (-în / -iyan) / 224
67 jîn-jiyan (ngh.) - lêker (awarte) (-în / -iyan) / 226
68 vîn-viyan-viyabûn-vêtin (gh.) - lêker (awarte) (-în / -iyan) / 228
69 cûn (gh.) - lêker (-ûn) / 230
70 çûn (ngh.) - lêker (-ûn) / 232

Gramera lêkeran / 235

1 - Analîza kom û rayên lêkeran / 237
Sinifandina komên lêkeran / 238
Formulên bidestxistina rayên lêkeran / 239
Kîjan ra di kîjan deman de tê bikaranîn / 240

2 - Tabloyên berlêker û dawînekan ji bo hemû rawe û deman / 241
koma 1 (lêkerên bi "-andin / -endin" diqedin) lêkerên gerguhêz / 242
koma 2 (lêkerên bi "-arin / -irin" diqedin) lêkerên gerguhêz / 244
koma 3 - 1 (lêkerên bi "-tin" diqedin) lêkerên gerguhêz / 246
koma 3 - 2 (lêkerên bi "-tin" diqedin) lêkerên negerguhêz / 248
koma 4 - 1 (lêkerên bi "-an" diqedin) lêkerên gerguhêz / 250
koma 4 - 2 (lêkerên bi "-an" diqedin) lêkerên negerguhêz / 252
koma 5 - 1 (lêkerên bi "-în" diqedin) lêkerên gerguhêz / 254
koma 5 - 2 (lêkerên bi "-în" diqedin) lêkerên negerguhêz / 256
koma 5 - 3 (lêkerên bi "-în / -iyan" diqedin) lêkerên negerguhêz -îzah / 259
koma 5 - 3 (lêkerên bi "-în / -iyan" diqedin) lêkerên negerguhêz / 260
koma 6 - 1 (lêkerên bi "-ûn" diqedin) lêkerên gerguhêz / 262
koma 6 - 2 (lêkerên bi "-ûn" diqedin) lêkerên negerguhêz / 264

3- Lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî / 267
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya yekemîn) - erênî / 268
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya yekemîn) - erênî - dewam / 269
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya yekemîn) - neyînî / 270
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya yekemîn) - neyîn? - dewam / 271
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya duyemîn) - erênî / 272
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya duyemîn) - erênî -dewam / 273
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya duyemîn) - neyînî / 274
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya duyemîn) - neyînî - dewam / 275
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya sêyemîn) - erênî / 276
lêkerên gerguhêz û rewşa ergatîvî (demên bi raya sêyemîn) - neyînî / 277

4- Analîza rawe û demên lêkeran / 279
I - Raweya danzanînî / 280
1 - dema niha / 280
2 - dema borî / 281
3 - dema boriya çîrokî / 281
4 - dema boriya domdar / 282
5 - dema boriya domdar a çîrokî / 284
6 - dema boriya dûr / 284
7 - dema boriya dûr a çîrokî / 285
8 - dema wêbê / 285
9 - dema wêbêya pêşîn / 285

II - Raweya hestbarî / 287
1 - dema niha / 289
2 - dema borî / 289
3 - dema boriya domdar / 290
4 - dema boriya dûr / 290
çend lêkerên ku lêkerên li dû wan bi demên raweya hestbarî tên kesandin / 291
çend lêkerên nekesanî ku lêkerên li dû wan bi demên raweya hestbarî tên kesandin / 295
çend gihanek û gihanekên biwêjî ku lêkerên li dû wan bi demên raweya hestbarî tên kesandin / 296
gihanekên "ku, heke, eger, heger" û ahenga deman / 300

III - Raweya mercî / 302
1 - dema niha / 302
2 - dema borî / 303

IV - Raweya fermanî / 304
1 - dema niha / 304

V - Raweya raderî / 304

Ferhengok (kurmancî - fransizî - îngilîzî) / 305

Çavkanî / 307

PÊŞGOTIN

Kesandina lêkeran yek ji zehmetiyên bingehîn ên zimanê me ye. Ji ber ku di zimanê me de gelek cure lêker û guhartoyên wan hene, û bi wan ve girêdayî jî gelek qaîde û rewşên bêqaîde hene, pirsgirêka kesandina lêkeran hebûna xwe her diparêze.

Yek ji armancên vê pirtûkê ew e ku bi tevahiya naveroka xwe, vê pirsgirêka kesandinê mimkun mertebe kêmtir bike û karibe bersivê bide herkesi (çi biçûk çi mezin, çi kurdîaxêv çi jî kesên hê nû hînî kurmanciyê dibin). Armanceke din jî ew e ku bi rê û rêzana xwe di vî warî de bibe bingeheke baş.

Esas divê bê gotin ku vê pirtûkê bingeheke bi temamî nipûnû dananiye. Wê bingeha xwe li ser bingeheke heyî saz kiriye; ango Emîr Celadet Bedirxan û Roger Lescot bi xebata xwe ya "Grammaire Kurde - Dialecte Kurmandji" ew bingeh di salên 1940'î de daniye û hin kesên din jî ew şopandine. Îca min bi vê pirtûkê hewl da li ser wê bingehê, qateke din saz bikim û bi qasî ji destê min bê, zehmetiyên vî warî kêmtir bikim.

Xebata min a li ser vê pirtûkê bi qasî 10 salan kişand. Ji sala 1997'an, ku min wê salê li Zanîngeha Marmara ya Stenbolê dest bi perwerdeya mamostetiya fransizî kir û fıkra amadekirina vê pirtûkê bi min re çêbû, heta dawiya Adara 2008'an, min li ser mijara vê pirtûkê lêkolîn û xebatên taybet kirin û tiştên pêwist qeyd kirin.

Ez hêvî dikim ku ev xebat bi kêrî hemû eleqedar, mamoste û şagirtên kurdî were.

Aynur Bozkurt

Aynur Bozkurt

Kesandina lêkerên kurmancî
Conjugaison des verbes kurdes (kurmandji)
Conjugation of the kurdısh verbs (kurmanji)

Doz

Weşanên Dozê
Gramer
Kesandina lêkerên kurmancî
Aynur Bozkurt

Disayna bergê/rûpelan
Aynur Bozkurt

Çapa yekê
2008

Çapxane
Can matbaacılık
Davutpaşa cd. İpek işhanı no: 4/1/15
Bayrampaşa-İstanbul
Te1:0212/6131077-6131547

Doz yayıncılık
Taksim cd. no: 37/5
34100 Beyoğlu-Taksim-İstanbul
Tel.: 0212/2972505 - Fax: 0212/2971373
E-mail: dozyayinlari@yahoo.com
www.dozyayinlari.com

ISBN: 978-9944-227-41-4