VersionsKürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi [Türkçe, Spånga, 1998]
Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi [Türkçe, İstanbul, ]
Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi
Malmîsanij
Apec
Zınar Silopi’nin sözünü ettiği fakat hakkında yeterli bilgi bulunmayan “Kürt Azm-i Kavi Cemiyeti** sayılmazsa, Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti (Kürt Yardımlaşma ve İlerleme Derneği) ilk Kürt örgütüdür. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti (KTTC)'nin yayın organı olan gazetenin ilk sayısında, Kürt “erbab-ı fikir ve kalemine" hitabeden bir çağrıda, bu cemiyetin şubelerinden “Kürdistan’ın ilk kulübleri" diye sözedilir. Diğer bazı kaynaklarda da OTC'nin ilk Kürt örgütü, “ilk yurtsever Kürt örgütü" ya da “ilk siyasi Kürt cemiyeti" olduğu belirtilir1. Gerçekten de bu cemiyet Küıdistan’da şubeleri açılan ilk çağdaş Kürt örgütü olup Kürtlerin demokratik ve siyasal mücadelelerinin ilk adımları onunla atılmıştır. Bazı konularda o, sonraki Kürt örgütlenmelerine örnek olmuştur. Bu cemiyetin ömrü kısa da olsa, halk kitleleri arasında çalışmaları çok sınırlı da olsa, Kürt ulusal hareketi üzerinde etkisi olmuştur. Keza bazı öncü Kürt milliyetçilerinin ilk örgüt deneyimleri bu cemiyette başlamıştır.
Cemiyetin adı, yazılı kaynaklarda yanlış olarak “Kürdistan Teali ve Terakki Cemiyeti", “Kürt Teali ve Terakki Cemiyeti", “Kürt Terakki ve Teali Cemiyeti**, “Kürt Terakki Teavün Cemiyeti", “Kürdistan Teali Cemiyeti** ve "Kürt ...
İçindekiler
Önsöz / 9
1. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti / 11
1.1. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nin Kuruluşu / 16
1.2. Cemiyet merkezinin yeri / 18
1.3. Amacı / 19
1.4. Kurucuları / 22
1.5. Yönetim organları ve yöneticileri / 23
1.6. Üyelik koşulları ve bazı üyeleri / 25
1.7. Çalışmaları / 27
1.7.1. KTTC ve Kürt dili ve edebiyatı / 27
1.7.2. Kürt çocukları için açılan okul ve cemiyete bağlı Kürt basımevi / 32
1.7.3. Ermeniler ve Kürtler arasındaki ilişkilerin düzeltilmesi çabalan / 32
1.7.4. Muhtıra ve bildiriler / 35
1.7.5. KTTC ve siyaset / 36
1.7.6. Kttc’nin banka kurma girişimi / 37
1.8. Şubeleri / 37
1.8.1. Bitlis kulübü / 38
1.8.2. Muş kulübü / 40
1.8.3. Diyarbekir şubesi / 41
1.8.4. Musul şubesi / 41
1.8.5. Hınıs'ta / 42
1.8.6. Erzurum ve Bağdat’ta / 42
1.9. İstanbul’daki merkezin kapatılması / 42
1.10. Sonuç / 43
2. Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi / 45
2.1. Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi’nde yazanlar / 52
2.1.1. Pîremêrd (Süleymaniyeli M. Tevfik) / 54
2.1.1.1. Kısaca yaşamı / 54
2.1.1.2. Yazılarında veya şiirlerinde kullandığı imzalar / 56
2.1.1.3. Çalıştığı Kürt örgütleri / 57
2.1.1.3.1. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nde / 57
2.1.1.3.2. Hêvî Cemiyeti ile ilişkileri / 58
2.1.1.3.3. Kürt İstiklâl Komitesi’nde / 58
2.1.1.3.4. Cem’îyetî Kurdistan’da / 58
2.1.1.3.5. Cem’îyetî zanistî’de / 59
2.1.1.4. İstanbul’dayken / 60
2.1.1.5. Eserleri / 64
2.1.1.5.1. Yazdığı kitaplar / 65
2.1.1.5.2. Çevirdiği kitaplar / 66
2.1.1.5.3. Yayımladığı gazete ve dergiler / 66
2.1.1.5.4. Yazı yazdığı bazı Kürt gazete ve dergileri / 67
2.1.1.5.5. Yazı yazdığı Türkçe ve Farsça gazete ve dergiler / 68
2.1.1.5.6. Hikâyeleri / 71
2.1.1.6. Şiirlerinden birkaç örnek / 71
2.1.1.7. Oğulları / 79
2.1.1.8. Vasiyetnamesi / 80
2.1.1.9. Hakkında yazılanlar / 82
2.1.1.9.1. Hakkında yazılan kitaplar / 82
2.1.1.9.2. Hakkında bilgi veren bazı kaynaklar / 83
2.1.2. Malatyalı Bedri / 85
2.1.3. Ahmet Cemil [Asena] / 87
2.1.4. Babanzade ismail Hakkı / 90
3. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Nizâmnâmesi / 92
4. Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi'nden seçmeler / 97
4.1. Nivîsarên Kurdî (Kürtçe yazılar) / 97
4.2. Türkçe yazılar 111 yararlanılan kaynaklar / 155
ÖNSÖZ
Kürt tarihinin diğer birçok konusu gibi Kürt örgütlerinin tarihi de henüz derli toplu bir biçimde yazılabilmiş değildir. Konuyla ilgili eserlerde çoğu kez ikinci, üçüncü kaynaklara dayanılarak “bilgi" verilmektedir. Ama bir yandan da konuyla ilgili birincil kaynaklar ve belgeler de ard arda gün yüzüne çıkmaktadır. Kuşkusuz sağlıklı tarih yazımı için bu tür kaynak ve belgeler kaçınılmaz bir öneme sahiptir.
İlk legal Kürt örgütü olarak Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nin Kürt örgütleri içinde elbette ki ayrı bir yeri vardır. Bu örgüt hakkında bilgilerimiz arttıkça yüzyılımızın başında oluşturulan diğer Kürt örgütlerini tanımak daha kolaylaşır. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nin bir özelliği de, en az dokuz sayısının çıktığını bildiğimiz Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi adlı bir yayın organına sahip olmasıdır. Bu örgütü tanımak için yararlanılabilecek önemli bir kaynak olduğunu düşünerek bu yayın organını bulmak için uzun bir süre uğraştım. Nihayet ancak dört sayısını bulabildim. Bu sayılardan ikisini sağlayıp bana gönderen değerli İsmail Beşikçi’ye ve Nurettin Elhüseyni’ye bu vesileyle teşekkür ediyorum.
Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ile ilgili olarak burada okuyacaklarınızı yazarken Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi’nden hayli yararlandım. Kuşkusuz bu gazetenin diğer sayıları da incelenebilirse bu konuda daha fazla bilgi edinmek mümkün olacaktır.
Daha önce de fırsat buldukça bu konu üzerinde çalışırdım, fakat Paris III Sorbonne Nouvelle Üniversitesi, INALCO (Doğu Dilleri ve Uygarlıkları Ulusal Enstitüsü), Utrecht Üniversitesi ve Paris Kürt Enstitüsü’nün birlikte 19-21 Eylül 1996’da Sèvres’de düzenledikleri Les kurdes et la cité (Kürtler ve Şehir) konferansına bu konuda bir tebliğ sunmak üzere davet edilince bu çalışmamı hızlandırıp son şeklini verdim ve sözkonusu konferansa bir tebliğ sundum. Konferansta konuşmacıların zamanı belli bir süreyle sınırlı olduğundan orada sunulan metin bu çalışmamın Fransızca özeti niteliğinde idi. İlk Kürt gazetesi olan Kürdistan gazetesinin çıkışının yüzüncü yıldönümü olan bu yıl, bu çalışmayı ve Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi’nden seçip Arap harflerinden Latin harflerine çevirdiğim metinleri* birlikte okuyucuya sunmaya karar verdim. Yararlı olması dileği ile.
10 Şubat 1998
Malmîsanij
*Arap harflerinden Latin harflerine çevirdiğim metinlerle ilgili bir hususu burada hatırlatmak istiyorum: Osmanlıcada Arap harfleriyle “Kürd“, “Ittihâd ve Terakki11, “Ahmed“ biçiminde yazılan sözcükleri, Latin harflerine çevirirken bunları bugünkü Türkçedeki söyleniş biçimleriyle, yani “Kürt“, İttihat ve Terakki", “Ahmet" biçiminde yazdım.
1. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti
Zınar Silopi’nin sözünü ettiği fakat hakkında yeterli bilgi bulunmayan “Kürt Azm-i Kavi Cemiyeti** sayılmazsa, Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti (Kürt Yardımlaşma ve İlerleme Derneği) ilk Kürt örgütüdür. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti (KTTC)'nin yayın organı olan gazetenin ilk sayısında, Kürt “erbab-ı fikir ve kalemine" hitabeden bir çağrıda, bu cemiyetin şubelerinden “Kürdistan’ın ilk kulübleri" diye sözedilir. Diğer bazı kaynaklarda da OTC'nin ilk Kürt örgütü, “ilk yurtsever Kürt örgütü" ya da “ilk siyasi Kürt cemiyeti" olduğu belirtilir1. Gerçekten de bu cemiyet Küıdistan’da şubeleri açılan ilk çağdaş Kürt örgütü olup Kürtlerin demokratik ve siyasal mücadelelerinin ilk adımları onunla atılmıştır. Bazı konularda o, sonraki Kürt örgütlenmelerine örnek olmuştur. Bu cemiyetin ömrü kısa da olsa, halk kitleleri arasında çalışmaları çok sınırlı da olsa, Kürt ulusal hareketi üzerinde etkisi olmuştur. Keza bazı öncü Kürt milliyetçilerinin ilk örgüt deneyimleri bu cemiyette başlamıştır.
Cemiyetin adı, yazılı kaynaklarda yanlış olarak “Kürdistan Teali ve Terakki Cemiyeti", “Kürt Teali ve Terakki Cemiyeti", “Kürt Terakki ve Teali Cemiyeti**, “Kürt Terakki Teavün Cemiyeti", “Kürdistan Teali Cemiyeti** ve "Kürt Teali Cemiyeti"2 3 4 gibi değişik biçimlerde geçer. Aynı cemiyet, “Kürt Kulübü**, “Kürt Teavün Kulübü" veya “Kürt İttihat ve Teavün Kulübü" adlanyla da bilinir. Örneğin Mevlanzade Rıfat 1328’de [1912-1913] yayımlanan bir kitabında bu cemiyeti kastederek şöyle yazar:
‘Kürt Kulübü Reisi merhum Şeyh Ubeyd[ull]ah mahdumu Seyid Abdülkadir Efendi Hazretleriyle de müzakerâıta bulunduk. Nihayet Hukuk-ı Umumiye gazetesinin idaresini de ele aldık. ...
1 Messoud Fany. La nation kurde et son évolution sociale, Labrairie L. Rodstein, Paris, 1933, s. -Surcya Bedr Khan. The Case of Kurdistan Against Turkey, by authority of Hoyboon Suprême Council of The Kurdish Government, Philadelphia, 1928 -Mihemed Emîn Zekî, Kurd û Kurdistan, e. I, Bağdat, 1931, s. 314
2 Vakit (gazete), İstanbul, 10 Haziran 1925, s. 19
3 El-Dr. Bileç Şîrkuh, El-Qezîye’l-Kurdîyye (Mazîyu’l-Kurd ve Haziruhum), Kahire, 1930, s. 51
-Abdülaziz Yamulki, Kürdistan ve Kürt İhtilalleri, Tahran, 1946 (?), s. 55 -Zinnar Silopi, Doza Kurdistan, Stewr Basımevi, 1969, s. 23
4 Mevlanzade Rıfat, Hakk-ı Vatan Yahut Tarik-i Mücahedede Hakikat Ketmedilemez, Serbesti Matbaası, İstanbul, 1329 [1912-1913], s. 7
Malmîsanij
Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi
Apec Yayınları
Apec Yayınları
Yayın no: 133
Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi
Malmîsanij
Birinci baskı: 1998
© Malmîsanij
Utgivare: Apec Förlag
Box 3318
SE-163 03 Spånga
Tel: 08-761 81 18
Faks: 08-76124 90
Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi
(Den forsta kurdiska föreningen i İstanbul & dess organ)
av
Malmisanij
ISBN: 91-89014-33-2
