İngiliz belgelerinde Atatürk - I
Bilâl N. Şimşir
TTKY
Bu yapıt; “İngiliz Belgelerinde Atatürk” adı altında yayıma hazırlanan bir dizinin birinci cildidir. Dizinin tümü, Ata’nın Samsun’a çıkışından ölümüne kadar süren, onun adım taşıyan devri kapsayacaktır. Birinci cilt Türk İstiklâl Savaşının Nisan 1919 - Mart 1920 dönemi ile ilgili belgeleri içine almaktadır.
Birinci Cihan Savaşı, Türklerin, İmparatorluğu kurtarmak için girişmiş oldukları bîr savaşlar serisinin sonuncusu olmuştur. Bu savaşa kadar, İngiltere, diplomatik yoldan, bazen de savaşçı kuvvetlerle Türkleri desteklemiştir. XIX uncu yüzyılın ikinci yarısında Ösmanlı Imparatorluğunun paylaşılması için yapılan hareketlere katılmakla beraber, onun tüm olarak ortadan kalkmaması için gayret sarf etmiştir.
Birinci Cihan Savaşı ile, İngiltere’nin bu geleneksel siyaseti değişmiş. Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışını başlıca amaç olarak benimsemiş olan Çarlık Rusyası ile Tüıklere karşı aynı ...
İçindekiler
Sunuş / IX
Önsöz / XI
Kısaltmalar / XVII
Belgelerin Listesi ve özetleri / XIX
Belgeler / 1
Nisan 1919 (No. 1) / 3
Mayıs „ (No. 2) / 4
Haziran „ (No. 3-11 ) /6
Temmuz „ (No. 12-23) / 34
» Ağustos „ (No. 24-33) / 68
Eylül „ (No. 34-51) / 92
Ekim „ (No. 52-67) / 123
Kasım „ (No. 68-90) / 184
Aralık „ (No. 91-106) / 251
Ocak 1920 (No. 107-118) / 300
Şubat „ (No. n 9-139) / 356
Mart „ (No. 140-162) / 413
Kaynaklar / 471
Dizinler / 473
Kişi adları dizini / 475
Yer adları dizini / 493
Düzeltmeler / 503
SUNUŞ
Bu yapıt; “İngiliz Belgelerinde Atatürk” adı altında yayıma hazırlanan bir dizinin birinci cildidir. Dizinin tümü, Ata’nın Samsun’a çıkışından ölümüne kadar süren, onun adım taşıyan devri kapsayacaktır. Birinci cilt Türk İstiklâl Savaşının Nisan 1919 - Mart 1920 dönemi ile ilgili belgeleri içine almaktadır.
Birinci Cihan Savaşı, Türklerin, İmparatorluğu kurtarmak için girişmiş oldukları bîr savaşlar serisinin sonuncusu olmuştur. Bu savaşa kadar, İngiltere, diplomatik yoldan, bazen de savaşçı kuvvetlerle Türkleri desteklemiştir. XIX uncu yüzyılın ikinci yarısında Ösmanlı Imparatorluğunun paylaşılması için yapılan hareketlere katılmakla beraber, onun tüm olarak ortadan kalkmaması için gayret sarf etmiştir.
Birinci Cihan Savaşı ile, İngiltere’nin bu geleneksel siyaseti değişmiş. Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışını başlıca amaç olarak benimsemiş olan Çarlık Rusyası ile Tüıklere karşı aynı safta hizaya girmiştir. Birinci Cihan Savaşında, Çarlık Rusyasının çökmesi, Osmanlı İmparatorluğunun da yenilmesi üzerine, Ingiltere, Tüıklere karşı hareketin bayraktan olmuştu. Onları, İmparatorluktan yoksun etmek yanında, onlara yurtlannda bağımsız yaşamayı bile çok görmüştür.
Bu nedenledir ki, Türk ulusu, Atatürk’ün liderliğinde, Birinci Cihan Savaşından sonra, bu defa, kendi adına ve kendi kaderi için bir istiklâl savaşına girişmiştir. Atatürk, bu savaştan Ingiltere’yi sorumlu tutmakta idi. Kendilerine karşı savaştığı devletlerin kuvvetlerini yenmek isterken, onların dayandığı Ingiliz diplomatik ve politik mimarisini de yermek istiyordu. Ingilizler ise Türk İstiklâl Savaşını, Birinci Cihan Savaşından sağlamayı umdukları kazançları tehlikeye düşürecek nitelikte gördüklerinden, önlemeye veya hiç olmazsa etkisiz hale getirmeye çalışıyorlardı. Bunun için de, herşeyden önce Atatürk’ü bertaraf etmek istemişlerdir. Bu nedenledir ki Türk Kurtuluş Savaşı konusundaki Ingiliz belgelerinin hemen hemen tamamı geniş anlamda Atatürk ile ilgili sayılabilir.
Belgeler, Mondros Mütarekesinin imzalanması üzerine, İstanbul’a yerleşen İngiliz yetkilileri Anadolu’ya gönderdikleri ajanlarının, aralarında ve İngiliz Dışişleri Bakanlığı ile haberleşmeleri üzerinedir. Dolayısıyla diplomatik niteliktedir. Haberleşmelerden, Atatürk mihveri etrafında gelișen istiklâl Savaşının seyri, Ingiliz siyaseti açısından kolaylık ve rahatlıkla izlenebilmektedir. Bu arada Padişah Sultan Vahidettin ile Sadrazam Damad Ferit Paşa’nın kişisel güvenliklerinin sağlanmasına verdikleri önem, Osmanh nazırları arasında sürüp giden geçimsizlik, Hürriyet ve İtilâf Partisi ilerigelenleri ile, İngiliz Muhipler Cemiyeti üyelerinin hıyanetleri, “İngiliz Yüksek Komiserinin, Türk barışının geciktirilmesinden duyduğu kuşku, Istanbuldaki Müttefik Komiserler ile anlaşmazlıkları, azınlıkların çıkarlarının Korunması hususunda sarf ettiği gayretler belirmektedir.
Belgelerden sızan en önemli husus, İstanbul’da Türklerle yakından ilgilenmek olanağını bulmuş olan İngiliz kodamanlarının Milli Mücadelenin esas amacını çok önceden kestirmiş olmalarıdır. Daha 17 Eylül ığılda, Amiral Sir J. de Robeck, Lord Curzon’a gönderdiği bir telgrafta, İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali üzerine Atatürk tarafından başlatılmış olan hareketin Anadolu’da bağımsız bir Cumhuriyetin kurulması amacına yöneldiğini ifade etmiştir, (s. 104).
“Ingiliz Belgelerinde Atatürk” yapıtı Sayın Bilâl Şimşir’in gayretiyle meydana gelmiştir. Şimşir, Türk Dışişleri Bakanlığı görevlilerinin genç kuşağına mensuptur. Kendisini Başkonsolosluğa kadar yükselten başarılı meslek çalışmaları yanında, tarih’in kaynakları üzerine çalışmayı zevkli bir ülkü edinmiştir. Arşivlerde çalışmak suretiyle meydana getirmiş olduğu “Majistral Belgeler Derlemeleri” bu ülkünün canlı örnekleridir.
Sayın Şimşir’in “İngiliz Belgelerinde Atatürk” eseri, kapsam ve önem bakımından, uzmanlardan kurulu bir örgütün yapabileceği işlerdendir. Şimşir, bu işi kimseden maddi, manevi bir yardım beklemeden ve görmeden, tek başına başarmıştır. 1000 den fazla arşiv cildini gözden geçirmiş, belgeleri seçmiş, sıralamış ve geniş Türkçe özetlerini vermek suretiyle yayıma hazırlamıştır.
Atatürk, 1923 yılında: “Ey yükselen yeni nesil ! Cumhuriyeti biz kurduk onu yükseltecek sizlersiniz” demiştir. Sayın Şimşir bu seslenişe kendisini muhatap saymış, Cumhuriyetin hangi koşullar içinde, ne gibi engeller ile savaşılarak kurulmaya ve yükselmeye başladığım gösteren yapıtların bir büyüğünü meydana getirmiştir.
Türkiye Cumhuriyetinin ellinci yıldönümünde yayımlanmıya başlayan bu eserle Aziz Atatürk’ün hatırasına; yeni örnekte bir anıt dikilmiş olmuyor mu?
Ord. Prof. Enver Ziya Karal
Bilâl N. Şimşir
İngiliz belgelerinde Atatürk - I
TTKY
Türk Tarih Kurumu Yayınları
İngiliz belgelerinde Atatürk (1919-1938) - I
Bilâl N. Şimşir
TTK Üyesi
British Documents on
Atatürk (1919-1938)
Volume I
April 1919 - March 1920
Türk Tarih Kurumu Yayınlarından
XVI. Seri - Sa. 15
Türk Tarih Kurumu Basımevi
Ankara
1973
