Türkiye'de Etnik Çatışma

Türkiye’de Etnik Çatışma

Erik Jan Zürcher

İletişim Yayınları

Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında nüfus kompozisyonunda değişikliklere yol açan gelişmeler, 1850-1950 arasında Avrupa’da görülen genel tabloya uygun düşmektedir. Milliyetçilik bu dönem boyunca demografi mühendisliğini biçimlendiren temel faktör olmuştur. Erik Jan Zürcher’in hazırladığı bu derleme, ulus inşası sürecinde etnik politikaların mantığını ve işleyişini gösteren makalelerden oluşuyor. İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Etnik Çatışma, hem Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarına hem de Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna etnik politikaların ve etnik çatışmaların damgasını vurduğunu gösteriyor. Fikret Adanır’ın, Touraj Atabaki’nin, Taner Akçam’ın, Hilmar Kaiser’in, Hamit Bozarslan’ın ve Nesim Şeker’in makaleleri konuyu farklı boyutlarıyla ele alıp inceliyor: Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye arasındaki nüfus mübadeleleri; Kafkasya ve İran’da Pantürkist girişimlerin ve milliyetçi hareketlerin etkisi; Ermeni tehciri; Kürt sorunu; devlet politikalarının rolü... Bakış açılarında önemli farklılıklar taşıyan makaleler, Türkiye’nin deneyiminin benzersiz olmadığını göstererek karşılaştırmalı değerlendirmeler için zemin hazırlıyor. Günümüzü de etkileyen bir tarihsel sürece değişik perspektifler getiren bu kitabın ufuk açıcı tartışmalar yaratacağını umuyoruz.

Erık Jan Zürcher 1953'te Leiden’de doğdu. Leiden Üniversitcsi’nde öğrenimini tamamlayan Zürcher, aynı üniversitenin Türkiye Etütleri Bölümü başkamdir ve öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Prof. Zürcher'in şu kitaplan bulunmaktadır: The Unionist Factor 1905-1926, E.J. Brill, 1984 (Milli Mücadelede ittihatçılık, Türkçe'deki ilk baskısı, 1987; iletişim Yayınları, 2003), The Progressive Party 1924-1925, E.J. Brill, 1991 (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Türkçe’deki ilk baskısı, 1992; İletişim Yayınlan, 2003), Tur hey, A Modem History, I.B. Ta-uris, 1993, (Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınlan, 1995), Arming the State: Military Conscription in the Middlc E ast and Central Asia 1775-1925, l.B. Tauris, 1999 (derleme, Devletin Silahlanması: Ortadoğu'da ve Orta Asya'da Zorunlu Askerlik 1775-1925, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlan, 2003), Donald Quataert ile birlikte derlediği Workers and the Worhing Class in the Ottoman Empire and the Turkish Republic 1839-1950, I.B. Tauris, 1995, (Osmanh'dan Cumhuriyet Türkiyeline İşçiler 1839-1950, iletişim Yayınları, 1998) ve Willem van Schendel ile birlikte derlediği Identity Politics in Central Asia and the Müslim World, I.B. Tauris, 2001 (Orta Asya ve Islâm Dünyasında Kimlik Politikalan, İletişim Yayınları 2004).

İçindekiler

Giriş
Erik Jan Zürcher / 9

Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye Üçgeninde
Ulus inşası ve Nüfus Değişimi
Fikret Adanır / 19

Kendini Yeniden Kurmak, Ötekini Reddetmek:
Pantürkizm ve Iran Milliyetçiliği
Touraj Atabaki / 27

Sevr ve Lozan'ın Başka Tarihi
Taner Akçam / 51

Türkiye'de Kürt Milliyetçiliği:
Zımnî Sözleşmeden Ayaklanmaya 1919-1925
Hamit Bozarslan / 89

1915-1916 Ermeni Soykırımı Sırasında Ermeni Mülkleri,
Osmanlı Hukuku ve Milliyet Politikaları
Humar Kaiser / 125

Türklük ve Osmanlı Arasında:
Birinci Dünya Savaşı Sonrası Türkiye'de
"Milliyet" Arayışları ya da "Anasır Meselesi"
Nesim şeker / 157

YAYINEVİNİN NOTU

Türkiye toplumu yakın tarihini ilgilendiren birçok önemli konuda bilgilenmeden fikir sahibi olma alışkanlığını giderek terk ediyor. Resmî ve tek bir tarih anlatısının egemen olmadığı, tarihin farklı yorumlarının herkesin bilgisine açık olduğu bir toplum olma yolunda ilerliyor. Bir toplumun demokratikleşmesi, aynı zamanda kendi tarihiyle hem olaylar hem de bunların farklı yorumlan olarak yüzleşmesiyle mümkündür. Kendi tarihi konusunda farklı yaklaşımları serinkanlılıkla değerlendirerek, tabular, korkular ve çarpıtmalarla biçimlenmiş bir tarih bilincinin esiri olmaktan kurtulmak, ergin ve sorumlu bir yurttaşlığın olmazsa olmaz bir boyutudur.

İletişim Yayınları, Türkiye toplumunun üyelerinin, özellikle kendi tarihlerini ilgilendiren konularda Türkiye'de ve yurtdışında yapılan araştırmalardan, yayımlanan çalışmalardan yarım yamalak ve çarpıtılmış biçimde haberdar olmak değil, bunları okuyabilmek ve özgür düşüncesiyle değerlendirmek hakkına sahip olduğu inancındadır. Bilgilenme hakkı, insanların bir konuda her türlü görüşe ulaşabilmesi, bunların değerlendirilmesi ışığında kendi görüşünü oluşturabilmesi hakkı demektir. Düşünce hak ve özgürlüklerinin ayrılmaz bir parçası bilgilenme hakkıdır. Yerleşmiş kanaatlere veya oluşmuş tabulara aykırı gözüken bilgilerin, yorumların yasaklanması, yok varsayılması bilgilenme hakkının engellenmesidir; temel bir hakkın ihlalidir.

Osmanlı Imparatorluğu'nun son yıllarında Ermenilerin maruz kaldıkları mezalim, bazı tarihçiler tarafından bir soykırım girişimi olarak yorumlanmaktadır. Türkiyelilerin bu iddiaların dayandığı bilgilere ulaşabilmek, bunları karşı yöndeki yorum ve bilgilerle karşılaştırmak ve bunun sonucunda kendi kanaatini oluşturmak hakkıdır. Resmî tarihçiliğin çizdiği sınırlar esas olarak bu nedenle kabul edilemez. Bu nedenle, "İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye'de Etnik Çatışma" başlıklı derlemenin Türkçe çevirisini yayımlamayı, bilgilenme temel hakkını kullanan, sorumlu ve bilinçli yurttaşlar Türkiyesi yolunda atılmış küçük bir adım olduğuna inanıyoruz.

Giriş: Demografi Mühendisliği Ve Modern Türkiye'nin Doğuşu
Erikjan Zürcher

1850-1950 yılları arasındaki 100 yılın Avrupa’da demografı mühendisliği asrı olduğunu söylemek kesinlikle abartılı değildir. Büyük insan kitleleri atalarının topraklarından kovuldular, tehcir edildiler, iskân edildiler veya katledildiler.
Osmanlı İmparatorluğu nun son dönemlerinde ve Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşanan deneyim, bu genel tabloya uygun düşmektedir. Türk okuru, Balkanlar’dan ve Kafkasya’dan; gelen Müslüman muhacirlerin yazgısını nispeten yakından biliyor olabilir. Buna karşılık, bu yazgıyı demografi mühendisliği sonuçlarının diğer örnekleriyle karşılaştırmak belki de aydınlatıcı olacaktır.

Güç siyasetinin hesaplarıyla birleşen dinsel önyargı, demografi mühendisliğinin erken dönem örneklerinin altında yatan nedendir. Bunun en kayda değer örneği Rus imparatorluğunda “Pale”nin* kurulmasıdır. Ortaçağ ve erken modern dönem Rusyası’nda Yahudilerin yerleşmesi yasaklanmıştı, fakat 18. yüzyılın sonlarında Büyük Katerina döneminde ...

(*) Kendisini çevreleyen ülkeden belirli sınırlarla veya farklı bir idari ve hukuk ayırt edilen iskân bölgesi. Rusça'da Cheıla Osedlosti - ç.n.

Der.: Erik Jan Zürcher

İmparatorluktan Cumhuriyete
Türkiye’de Etnik Çatışma

İletişim Yayınları

İletişim Yayınları
İmparatorluktan Cumhuriyete
Türkiye’de Etnik Çatışma
Der.: Erik Jan Zürcher

İletişim Yayınlan 1055
Araştırma-lnceleme Dizisi 174

© 2005 İletişim Yayıncılık A. Ş.
1. Baskı 2005, İstanbul (1000 adet)

Editör Tansel Güney
Dizi Kapak Tasarımı: Ümit Kıvanç
Kapak: Suat Aysu
Kapak Filmi: 4 Nokta Grafik
Dizgi: Maraton Dizgievi
Uygulama: Hüsnü Abbas
Düzelti: Elçin Gen
Montaj: Şahin Eyilmez
Baskı ve Cilt: Sena Ofset

İletişim Yayınlan
Binbirdirek Meydanı Sokak
İletişim Han No. 7
Cagaloglu 34122 İstanbul

Tel: 212.516 22 60-61-62
Faks: 212.516 12 58
e-mail: iletisim@iletisim.com.tr
web: www.iletisim.com.tr

ISBN 975-05-0296-5