Türkiye'de Sol Akımlar-II (1925-1936)
Mete Tunçay
BDS
Yıllar önce, Türkiye'de Sol Akımlar çalışmamı plânlarken, yakın tarihimizin genel anlamda dönemlendirilmesinden hareket etmiş, aykırı ara dönemlerin varlığını yadsımamakla birlikte, 1908-1925 arasını bir siyaset dönemi, Tek Parti yönetimi altmda geçen 1925-1945 yıllarını ise bir idare dönemi olarak düşünmüştüm. Yazmayı tasarladığım sol tarihinin birinci ve ikinci ciltleri, bu ayrıma denk düşecekti. Üçüncü ve son cilt ise, 1945'te yeniden girilen siyaset dönemini kapsayacak ve tekrar bir ara verme olan 27 Mayıs 1960'a kadar gelecekti.
Birinci cildin ilk yayımlanışının üstünden çeyrek yüzyıl geçmiş olmasına karşın, bu planı aynen sürdürmek istiyorum. Fakat, 1925'ten itibaren Türkiye'nin siyaset dışı denebilecek bir yönetime girmiş olmasının sonuçlarından biri de, ülkemizde gizli TKP dışında hemen hemen hiçbir sol akımın gelişememiş bulunmasıdır (1). Bu yasadışı örgü'tün ise, belgeleri şöyle dursun, düşünüş ve eylemlerini yansıtan yayınların bile ...
Mete Tunçay, 1936'da İstanbul’da doğdu. A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakülte-si'nde okudu. Aynı kurumda 1961 'de Siyasal Bilimler Doktoru, 1966’da Siyasal Teoriler Doçenti oldu. 1961 ’de Rockefeller bursuyla Londra İktisat ve Siyasal Bilimler Okulu’nda incelemeler, 1967-69’da Ankara’daki Muhabere Okulu’nda ve Harb Tarihi Dairesi’nde askerlik yaptı.
1972-1973 yıllarında bir yıl süreyle DİSK’te araştırma uzmanlığı görevini yürüttü. 1974-75’te Kültür Bakanlığı Yayınlar ve Tanıtma Daire Başkanlığımda, 1975-77’de Millî Kütüphane Danışmanlığı’nda bulundu. 1979’da SSCB Bilimler Akademisi konuğu olarak Sovyetler Birliği'nde, 1979-80’de Fulbright bursuyla ABD’ndeki Stanford Üniversitesi Floover Kuru-mu'nda araştırmalar yaptı. 1987-88’de Hür Berlin Üniversitesi Cari von Ossietzsky Profesörü oldu. 1967’de Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925 kitabını yayımladı. 1981’de TC’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931 kitabı basıldı.
1982'de (Sıkıyönetimce toplatılan ve mahkemede aklandığı halde imha edilen) Eski Sol Üzerine Yeni Bilgiler kitabı yayımlandı. 1983'te bazı yazılarını Bilineceği Bilmek'te topladı. Aynı yıl Şu-bat’ında 1402 sayılı yasa uyarınca üniversiteden çıkarıldı. 1990’da Mahkeme kararıyla görevine iade edildi, ama kendisi emekliliğini istedi. 1 984 başından beri aylık Tarih ve Toplum dergisini yönetiyor.
İçindekiler
Giriş / 11
Sovyetler Hirliği 11952'den Önce: Tüm-Birlikf Komünist Partisi / 12
Kominlem / 13
I. 1925 Yılı / 15
Sovyetler Birliği ile İlişkiler / 15
İlişkilerin Ayrıntıları / 18
1925 Yılı İçinde TKP / 20
Grevler / 21
Notlar / 22
II. 1926 Yılı / 26
Sovyetler Birliği ile ilişkiler / 26
İlişkilerin Ayrmtıları / 27
1926 Yılı içinde TKP / 29
Bir Mayıs / 30
Viyana Konferansı / 31
İzmir Suikastı ve Sonrasında TKP / 31
Notlar / 35
III 1927 Yılı / 38
Sovyetler Birliği ile İlişkiler / 38
İlişkilerin Ayrıntıları / 39
1927 Yılı İçinde TKP / 40
Notlar / 45
1927 Komünist Tevkifatı / 46
Sunuş / 46
Notlar / 56
IV. 1928 Yılı / 58
Sovyetler Birliği ile İlişkiler / 58
İlişkilerin Ayrıntıları / 59
1928 Yılı içinde TKP / 59
Bir Mayıs 1928 / 60
1928 Güz Tutuklamaları / 62
Macarlar Ve Diğer Yabancı Komünistler / 63
1928 Yılı işçi Hareketleri / 64
Notlar / 66
V. 1929 Yılı / 67
Sovyetler Birliği ile İlişkiler / 67
Hükümetin ve Devletin Komünistlere Karşı Tutumunun Daha da Sertleşmesi / 68
TKP 1929 / 68
Taklib-i Hükühet Cürmünden Maznun Komünistler Hakkında İzmir Ağır Ceza Mahkemesinin Verdiği Karar / 73
Sınırdışı Edilen ve Yurtdışmdaki Konsolosluklarımızdan Vize İsterlerse Geri Çevrilmeleri Gereken Yabancı Komünistler / 75
Nazım Hikmet Muhalefeti / 76
Notlar / 80
VI. 1930 Yılı, 81 Sovyetler Birliği ile İlişkiler / 81
1920 Yılı içinde TKP / 82
İzmir'deki Serbest Fırka Mitingi ile İlgili Olaylar / 85
Yabancı Komünistler / 87
Muhalefet: Nazım Hikmet Çevresi ve Başkaları / 88
Notlar / 90
XII) İnkılâp Yolu'nun İlk (Çift) Sayısı (Tam Metin, Temmuz-Ağustos 1930) / 187
XIII) Kızıl İstanbul'un 1930'da Çıkan 8 Sayısı (Tam Metinler) / 224
1. 10 Temmuz / 224
2. 17 Temmuz / 226
3. 24 Temmuz / 229
5. Ekim ? / 231
6. 30 Kasım / 234
7. 8 Aralık / 237
8. İS Aralık / 240
9. 24 Aralık / 243
XIV) Kızıl Eskişehir'in 1930'da Çıkan 2 Sayısı / 246
1.30 Ekim / 246
2-3. 1 Aralık / 247
XV) TKP Fealiyet Programı (Tam Metin) / 248
XVI) Kızıl İstanbul'un 1931'de Çıkan 3. Sayısı / 266
12. S Ocak / 266
13. 15 Ocak / 268
?. 20 Nisan ? / 271
XVII) TKP MK, "Parti Meselelerine Dair" Özeleştiri / 275
XVIII) 1 Mayıs 1931, İki Bildiri / 277
XIX) 1 Ağustos 1931 Bildirisi / 280
XX) Samsun Vilâyet Komitesi Bildirisi (1932 Başı ?) / 282
XXI) Ordu ve Chf’nin Komünizme Karşı Önlemleri / 283
1. Genel Kurmay Başkanının İki Tamimi (6 Ocak ve 3 Nisan 1932) / 283
2. CHF Genel Sekreterliğinin iki Uyarısı (16 Mart ve 7 Nisan 1932) / 286
XXII) Kızıl İstanbul'un 1932'de Çıkan Üç Sayısı (Tam Metinler) / 287
35. 3 Ocak / 287
36. 24 Ocak / 291
37. 7 / 296
XXIII) TKP'nin 1932'deki Diğer Yayınları / 301
1.1 Mayıs Fevkalâde Gazete / 302
2.1 Mayıs Beyannamesi / 304
3. İşsizler Beyannamesi / 304
4. İş Kanunu Beyannamesi / 305
5. Muhalefetin Bildirisine Karşı Çıkış / 306
6. "Şiarlar" / 306
XXIV) "İllegal şerait altinda çalişma usulleri" / 307
Emekçi Dünyası (1932) / 307
XXV) TKP MK'nin Üç Ayrı 1 Ağustos 1932 Beyannamesi / 309
XXVI) Bolşevtk'in 1932'de Çıkan İki Sayısı (Tam Metinler) / 311
38. ? / 311
40. 10 Ağustos / 318
XXVII) Üç TKP Bildirisi (1932) / 325
1. Kasını Hükümlerini Protesto / 324
2. Kızıl Tütüncüler Birliği / 326
3. Tütüncüler'e Destek / 326
XXVIII) Greta Dosyası (1932-1933) / 327
XXIX) Kızıl İstanbul’un (Tam Metin, Ocak 1933) Bir Sayısı / 332
XXX) TKP'nin Üç Bildtrisi ve İki Marşı (1933) / 336
1. Bir Mayıs Beyannamesi / 336
2. Milletler Cemiyetine Karşı Bildiri / 338
3. T.C.'ninlO'uncu Yıldönümü Bildirisi / 338
4. İki Marş Güftesi ("HayatYolu" ve "Enternasyonal") / 339
VII. 1931 Yılı, 91 Sooyetler Birliği ile ilişkiler / 91
İç Gelişmeler / 91
1931 Yılı içinde TKP / 91
Notlar / 94
VIII. 1932 Yılı / 95
Sovyetler Birliği ile ilişkiler / 95
1932 Yılı içinde TKP / 95
Notlar / 99
IX. 1933 Yılı / 101
Sovyetler Birliği ile ilişkiler / 101
1933 Yılı içinde TKP / 102
Notlar / 105
X 1934 Yılı / 106
Sovyetler Birliği ile İlişkiler / 106
1934 Yüt İçinde TKP / 107
XI. 1935 YILI, 110 Sovyetler Birliği ile ilişkiler / 110
İşçi Sınıfı ve CHP / 113
1935 Yılı İçinde TKP / 115
XII. 1936 Yılı / 119
Sovyetler Birliği ile İlişkiler / 119
Iç ve Dış Gelişmeler / 121
İşçi Hareketleri / 121
TKP'nin 1936 Yılı / 122
Notlar / 125
Desantralizasyon (Merkezden Ayırma) / 126
Belgeler / 127
I) Balkan Federasyonu'nda Çıkan Yazılar (1926-1927) / 129
1. Vedat Nedim [Tör] / 130
2. Şefik.Hüsnü [Değmer] / 131
II) H. Esad, (?) Bir Risalesi (1927) / 134
Sendikalar-Amele Cemiyetleri Niçin Lâzımdır (1927) / 134
III) TKP'nin 1927'deki Yayınları / 139
1. Lenin Risalesi (içindekiler) / 139
2. Alev, Üç Sayı (İkinci Sayının Tam Metni) / 139
3. Bolşevik (Tam Metin) / 146
IV) Kıvılcım (1928) / 150
V) Bir Mayıs 1928 Bildirisi Ve Kitapçığı (Tam Metinler) / 154
1. Bildiri / 154
2. Kitapçık / 155
VI) Ali Cevdet'in 6. Komintern Kongresindeki Konuşması (1928) / 163
VII) TKGB'nln Bir Mayıs 1929 Bildirisi / 166
VIII) "Eskişehir İlân-ı Harbi" (1929) / 168
IX) Troçkist Muhalefet (1929) / 169
1. "Türkiye’deki Durum" (Die Fahne des Kommunismus'tan) / 169
2. "Türk Yoldaşların Mektubu" ( " ) / 171
3. Troçki, Rusya'da Hakiki Vaziyet'in "Mukaddeme"si / 172
X) Kommunist (Tam Metin İki Sayı, 1929) / 174
XI) Şükrü Nailî Paşa'nın iki Askeri Uyarısı (22 Ntsan Ve 28 Temmuz 1930) / 185
XXXI) Kızıl İstanbul'un 1934’te Çıkan Üç Sayısı (Tam Metinler) / 340
- Mart / 340
- Nisan / 344
- Temmuz / 348
XXXII) Kızıl İzmir'in 1 Nisan Ve 1 Mayıs 1935'te Çıkan İki Sayısı Ve İzmir V K.'nın Seçim Bildirisi (Tam Metinler) / 353
XXXIII) Türk Mecmuası (1 Mayıs 1935) / 360
XXXIV) Kızıl İstanbul'un bir sayısı (Tam Metin 15 Mayıs 1935) / 364
XXXV) Kızıl Samsun'un Bir Sayısı (Tam Metin, Kasım 1935) / 368
XXXVII Orak Çekiç'in Oniki Sayısı (Tam Metinler) / 370
I) 20.12.1935 / 370
2) 7.1.1936 / 377
3) 1.2.1936 / 384
4) 25.2.1936 / 391
5) 1.3.1936 / 398
6) 15.3.1936 / 404
7) 1.4.1936 / 414
8) 1.6.1936 / 418
9) 20.7.1936 / 425
10) 10.8.1936 / 432
11) 1.10.1936 / 439
12) 7.11.1936 / 446
XXXVII) 15'ler Hatırası / 453
XXXVIII) Faaliyet Programı'nın 4’üncü Basımının Sunuş Yazısı / 468
XXXIX) Hücre ve Gördüğü İş'ten / 470
XL) Ercolt, Ispanya İnkılabı / 474
XLI) Aydınlık Mecmuası (Tasarısı ?) / 482
İçindekiler / 483
SUNUŞ
Önce kitabımın 1908-25 dönemine ilişkin cildinin son (1991) basımında yaptığım gibi, bu zaman dilimi içinde Belgeleri esas anlatı metninden ayırarak yayımlamayı düşünmüştüm. Şimdilik bundan vazgeçiyor ve iki bölümü birlikte çıkarıyorum.
Büyük çoğunluğu TKP çevresinde geçen bu dönemin öyküsünü basit bir kronolojik sırayla vermeye çalıştım, ilende geliştirmeyi ve genişletmeyi umduğum bu anlatıda, Belgelerin içerdiği bilgiler yinelenmemiştir. Dolayısıyla, her yılın öyküsünü, o yıla ilişkin belgelerle birlikte okumak gerekiyor. 1925-3b döneminde Solun yasadışı ve yeraltı koşullannda çalışması nedeniyle, benim bu belgeleri toplamam, onların üretilmesinden çok daha uzun zaman aldı. Yine de, oluşturduğum koleksiyon eksiksiz olmaktan pek uzak. Muhalefet hiziplerinin Komintern'e göndermiş olmaları gereken raporlar ve Komintennin 1936'da TKP için aldığı "separat" kararı gibi önemh metinler elimde yok. Bunların varlığı ve içeriği, ancak dolaylı olarak anlaşılabiliyor. Üstetık elde edebildiğim metinlerin çoğunu silik kopyalar halinde bulabildim. Özellikle eski elyazısından teksir edilenleri iyice sökmek olanaksız.
Bu cilde ilişkin temel kaynaklar, eski Komintern Kütüphmesi'nin Türkçe bölümüyle TKP arşivinde toplanmış olmalı. Ilerikisi de Moskova'da bulunan bu koleksiyonlara doğrudan doğruya erişemedim. Ama bir gün yetkililerden, onların üstünde çalışma izni alabileceğimi umuyorum. 1925 öncesi ve 1936 ertesi gibi, 1925-36 döneminin sol tarihi de, ancak bu kaynaklar ortaya konulduktan sonra, nesnel bir biçimde araştırılabilecektir.
Aydınlık Yayınlarının "Komünist Enternasyonal Belgelerinde Türkiye Dizisi" gibi kitaplarda çıkmıș metinleri bu derlemeye katmadım. Onlara tarihsel anlatıda göndermeler yapmakla yetindim.
Şimdilik, elimden gelen bu kadar. Burada sunulan belgeleri bulmama ve okumama yardım eden herkese çok teşekkür borçluyum.
Mete Tunçay
Büyükada, Eylül 1992
Giriş
Yıllar önce, Türkiye'de Sol Akımlar çalışmamı plânlarken, yakın tarihimizin genel anlamda dönemlendirilmesinden hareket etmiş, aykırı ara dönemlerin varlığını yadsımamakla birlikte, 1908-1925 arasını bir siyaset dönemi, Tek Parti yönetimi altmda geçen 1925-1945 yıllarını ise bir idare dönemi olarak düşünmüştüm. Yazmayı tasarladığım sol tarihinin birinci ve ikinci ciltleri, bu ayrıma denk düşecekti. Üçüncü ve son cilt ise, 1945'te yeniden girilen siyaset dönemini kapsayacak ve tekrar bir ara verme olan 27 Mayıs 1960'a kadar gelecekti.
Birinci cildin ilk yayımlanışının üstünden çeyrek yüzyıl geçmiş olmasına karşın, bu planı aynen sürdürmek istiyorum. Fakat, 1925'ten itibaren Türkiye'nin siyaset dışı denebilecek bir yönetime girmiş olmasının sonuçlarından biri de, ülkemizde gizli TKP dışında hemen hemen hiçbir sol akımın gelişememiş bulunmasıdır (1). Bu yasadışı örgü'tün ise, belgeleri şöyle dursun, düşünüş ve eylemlerini yansıtan yayınların bile ele geçirilip incelenmesi son derece güçtür.
Kitabımın, 1925-1945 arasını kapsayan ikinci cildini 1936'da bölerek, şimdilik 1925-1936 yıllarını ele alan ilk kesimini çıkarmamın başlıca nedeni, bu öyküyü 1945'e kadar getirmek için daha çok zamana ihtiyaç duymamdır. Ben 1936-1945 dönemini hazırlarken, bu ilk kesim ortaya konur, tartışılır, eleştirilir, tamamlanır diye umuyorum.
1936, Türkiye'de 1925 ve 1945 gibi, genel siyasal yaşamın dönüm noktalarından biri değildir, ancak solun akışındaki bir dönem noktasıdır. Kamusal gelişmeler açısından, o dolaylarda bir nirengi, 1937'de İsmet Paşa yerine Celâl Bayar'ın başbakanlığa getirilmesi ya da 1938'de Atatürk'ün ölümüyle Ebedî Şeflikten Millî Şef rejimine geçilmesi olabilirdi. Oysa, bu dönüşümlerin sol açısından büyük bir önemi yoktur (2). TKP ise, 1936'da bir seksiyonu olduğu Komintern'den ayrılmış, merkezsizleştirilmiş (Separat kararı Desantralizasyon adıyla da anılır) ve üyelerinin yasal olanaklar içinde etkinliklerini sürdürmeleri istenmiştir, ikinci Dünya Savaşının sonlarına kadar devam eden bu evre, yayımlamakta çok gecikmeyeceğimi sandığım II/2'nci kesimin konusunu oluşturacaktır. Ayrıca, Türkiye işçi Sınıfının Tarihi açısından, 1936'da çıkan Iş Kanunu, birçok hükmünün uygulanması savaş nedeniyle ertelenmiş ve etkileri biçimsel kalmış olsa da, bir kilometre taşı oluşturmaktadır.
Bu dönemde Türkiye Solunun gelişmesini izlemek bakımından önemli bir gereklilik, Komintern'in ve SBKP'nin dalgalanmalarını gözönünde bulundurmaktır. Gerçekten, SBKP içinde Stalin'in kişisel egemenliğini oluşturur ve sürdürürken, rakipleriyle yaptığı mücadele, Komintcrn'in öteki seksiyonları gibi, Türk partisini de etkilemiş; şabloncu bir tutum ve Moskova'ya yaranma gayreti ile, bütün ulusal partiler gibi, bizimki ...
Mete Tunçay
Türkiye'de Sol Akımlar-II
(1925-1936)
BDS
BDS Yayınları
Türkiye'de Sol Akımlar-II
(1925-1936)
Mete Tunçay
Bu Kitap
1992 Yılının Ekim Ayında
İstanbul'da Çetin Matbaası'nda
Basılmıştır
