 Doğu İlleri ve Varto Tarihi
Mehmet Şerif Fırat
TKAE
Mehmet Şerif Fırat; 1894 yılında Varto’da doğmuştur. 1909 yılında başladığı ortaokulu, aile sorunları nedeniyle bitiremiyerek, 1912 yılında okuldan ayrılmıştır.
Birinci Dünya Savaşında Doğu Anadolu’nun bir kesiminin Rus işgali altına düşmesi nedeniyle, 1915- 1918 yılları arasında yöre halkı ile birlikte ve ailece göçmen olarak Malatya'nın Akçadağ ilçesi, Engüzek Köyünde kalmış ve burada bir süre öğretmenlik ve vergi memurluğu yapmıştır.
1918 yılında Ruslar’ın yenilerek geri çekilmesi üzerine, memleketi Varto Kasman Köyüne dönmüştür. Burada 1926 yılına kadar Milis Kuvvetleri Komutanı olarak görev yapmıştır. Ancak aşiretler arası geçimsizlik sonucu bir şahsın milislerce vurulması ve çıkan kargaşa nedeniyle, bazı ağalarla beraber Mehmet Şerif Fırat da 1926 yılında İsparta iline gönderilmiştir. 24 Şubat 1928 tarihinde geri dönmüş ve 1929 yılında Kasman (Köprücük) Köyü Millet Mektebi öğretmeni olarak göreve başlamıştır. 1933’de Muş ilinde katıldığı öğretmenlik imtihanını kazanarak Üstükran (Çaylar) Köyüne öğretmen vekili olarak atanmıştır.
1934 yılında Bingöl Karlıova ilçesi Yazı İşleri Müdürlüğüne naklen tayin edilmiş, 1935’de bu görevden ayrılarak kendini tarihi araştırmalara adamıştır. 1946 yılında basında, sosyal konuları içeren “Varto Mektubu” adlı yazıları çıkmıştır. İlk eseri olan “Doğu İlleri ve Varto Tarihi”ni 1948 yılında İstanbul Saka Basımevinde bastırarak yayınlamıştır. 1949 yılında bir cinayete kurban gitmiştir.
Yazarın “Doğu İlleri ve Varto Tarihi” isimli eserinin dışında 1949 yılında yayınladığı “Bingöllerin Sesi” isimli şiir kitabı ile “Tarihi Bir Gün” isimli romanı ve “Hayat ve Hatıratım” isimli II ciltlik yayımlanmamış kitapları vardır.
Altı bölümden oluşan “Bingöllerin Sesi” isimli kitap tamamen Atatürkçü coşku ile yazılmış, bir kitaptır.
İçindekiler
Önsöz / V
Sunuş / XIII
Önsöz (Birinci Baskının Önsözü) / XVII
Bölüm: I
Yakın Çağda Kürt Adını Alan Dağlı Türklerimiz / 1
Kormancolar / 4
Zazalar / 6
Kürtçe ve Zazaca / 12
Bölüm: II
Doğu İllerindeki Alevîler, Kızılbaşlar, Bektaşiler / 19
Bölüm: III
Tarih Bakımından Doğu İlleri ve Varto / 53
Varto Kasabası ve Varto Adı / 56
Bölüm: IV
Varto Halkı ve Kabileler / 65
Cibranlılar / 65
Lolanlılar / 68
Abdalan Kabilesi / 70
Çerkesler / 71
Hormek Kabilesi / 72
Bölüm: V
Selçukîler ve İlhanîler Devrinde Doğu İlleri,
Dersim'e Sığınan Türk Aşiretleri ve Hormek Kabilesi / 83
Bölüm: VI
Osmanlılar ve Akkoyunlular Devrinde Doğu İlleri ve Dersim / 89
Feraşat-Fero / 103
Varto ve Kıği'de Hormekiler ve Doğu İllerindeki Resmi Beylikler / 105
Bölüm: VII
İstibdat Devrinde Doğu İlleri, Hamidiye Alayları ve Aşiret Kavgaları / 123
Bölüm: VIII
Meşrutiyet Devri ve Birinci Dünya Savaşında Doğu İlleri, ve Varto / 141
Ermeniler'in Mezalimi / 151
Bölüm: IX
Cumhuriyet Devrinde Doğu İlleri ve Varto, Şeyh Sait İsyan / 161
Bölüm: X
Doğu İlleri ve Varto Alevîlerinde Eski Tarikat Töreleri / 199
Bölüm: XI
Eski Örf, Âdet, İnançlar ve Millî Oyunlar / 205
Bölüm : XII
Varto Halkının Konuştukları Dil, Erkek, Kadın ve Soyadları / 221
Bölüm: XIII
Coğrafî Bakımdan Varto / 225
Varto Alanındaki Nehir ve Çaylar / 229
Bölüm: XIV
Varto Bingöl Dağları / 231
Dip Notları / 237
Kaynaklar / 271
Endeks / 273
Sözlük / 297
Doğru - Yanlış Cetveli / 306
ÖNSÖZ
"Doğu illeri ve Varto Tarihi" için yapılan sürekli istekler bizi bu eserin 5. baskısını hazırlamaya yöneltti. Böylece sahasındaki temel kaynaklardan biri olan eserin yeni baskısı çıkmış oldu.
Eserin 2. baskısına Devlet Başkanlarımızdan Cemal Gürsel bir önsöz yazmışlardı. Yazı konuya ilişkin gerçekleri açıklıyordu. Devlet Başkanlarımızın bu tarz yaptıkları birçok açıklama vardı. Bu hal bize Devlet Başkanlarımızın konuya ilişkin görüşlerini içeren beyanatlarından bir metin çıkarma fikrini verdi ve böylece bu metin çıktı. Metinin Devlet Başkanlarının konuya ilişkin tüm görüşlerini yansıtmadığını ve yansıyanların da gereken hassasiyetle değerlendirmediğinin de farkındayız. Amacımız iddialı bir metin çıkarmak değil, devlet büyüklerinin herbiri bir değer olan görüşlerinden bilistifade tekrar yararlanmaktı.
Yer vermeğe çalıştığımız bir diğer husus da eserin ismi ile münasip bazı dokümanların esere alınmaları idi. Doğu İlleri tarihini bir cilde sığdırmak mümkün olmadığı gibi belki de sadece Varto'nun Kurtuluş Savaşı destanına bile bir kitap dar gelirdi. Bu arada eserde ismi geçenlerin resimlerine kitapta imkân nisbetinde yer verilebilirdi. İşte yapılan diğer husus da budur.
Özellikle okul çevreleri bu kitaba yardımcı ders kitabı gözü ile bakıyorlardı. Eserde Türk Milletine sokulmak istenen mezhep ayrımcılığı fikri, bölgesel ayrıcalık zihniyeti, ihmalden doğmuş alt kültür tabakaları, Ermeniler'in yaptıkları zulümlar, Rus işgalleri anlatılmış ve Oğuzlar'dan evvel Anadolu'ya gelen diğer Türk boyları, mahalli motiflerle, canlı misallerle işlenmişti.
Gönül, böyle eserlerin Anadolu'nun her kasabası için hazırlanmasını istiyor. Esasen yeterince malzeme var. Hatta her biri bir kenara itilmiş ve farklı şekilde yayınlanılmış bu sahada birçok eser de var. Bütün mesele bunları tek elden geçirip insicamlı bir şekle sokup, tekrar yayınlamaktır.
Bu tür bir hizmete yönelinmesi tahmin edilenden çok daha fazla yarar sağlayacak ve olumlu sonuçları kısa süre sonra gözlenebilecektir.
Kitabın 5. baskısının hazırlanmasında; teknik, doküman temini ve açıklayıcı bilgilerin temini suretiyle yardımlarını esirgemeyen Adnan Müderrisoğlu ve her türlü desteği için Atillâ Fırat'a teşekkür ederim.
Şükrü Kaya Seferoğlu
Mehmet Şerif Fırat
Doğu İlleri ve Varto Tarihi
TKAE
Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
Doğu İlleri ve Varto Tarihi
Etimoloji - Din - Etnografya - Dil ve Ermeni Mezalimi
Mehmet Şerif Fırat
Beşinci Baskı
Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
Kapak Kompozisyonu: Malazgirt Kalesi,
Muş Öğretmen Okulu Folklor Ekibi
Yayınlayan: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
17. Sokak No. 38 Bahçelievler - Ankara, Tel. : 13 41 35
Dizilip Basıldığı Yer: Ayyıldız Matbaası A. Ş.,
Tandoğan - Ankara, 1983
| 
