Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - II

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - I [Kurdî, Ankara, 2002]

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - II [Kurdî, Ankara, 2002]

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - III [Kurdî, Ankara, 2002]

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - II

Mehmet Bayrak

Özge

Önce Prof.Dr. Kemal Karpat'ın "Çağdaş Türk Edebiyatında Sosyal Konular" adlı kitabından küçük bir alıntı:
'Doğu Anadolu'daki bir öğretmenin anlattığı şu durum karşısında, şairler çekimser kalamaz elbette: (Bingöl'de neşe diye birşey yok. Hiç şarkı duymadım. Arkadaşım öğretmen Hanefi Bey, üç yıldır buradaymış, o da şarkı diye bir şey duymamış)" (1)
Prof. Karpat'ın, Elazığ Halkevi'nin yayın organı Altan dergisinin Nisan-Haziran, 1938 tarihli sayısından yaptığı bu alıntı, birçok açıdan ilginç ve düşündürücü. Acaba neden bu görevli öğretmenler, Bingöl yöresinde hiç "şarkı" duymamışlar?. Bu yörelerde şarkı söylenmediği için mi, yoksa başka nedenlerle mi? Halk kültürünün başka dallarının yanısıra şarkı ya da "türkü" dalında da zengin bir potansiyele sahip, şarkıyla düşünüp şarkıyla söyleşmeyi adeta bir gelenek haline getiren bölge insanının, öğretmenlerin gözlemlediği gibi "hiç şarkı söylememesi"nin kuşkusuz başka nedenleri olmalıdır ve bunun nedenleri yazarın sandığı kadar da zor değildir...
Yaklaşık ikiyüz yıldan buyana değişik siyasetlerle bunaltılan; varlık-yokluk kavgası ve kimlik mücadelesi vermek zorunda bırakılan, başı binbir sorunla ağrılı ve dumanlı Kürt ...

İçindekiler / Naverok

İçindekiler / 717
Sunu / 729
Önsöz / 731

Şarkılar Dizini

A
Adar e Xweş Adar e / 737
Ağbaba Semahı / 738
Alan / 740
Almast / 741
Aman Aman / 742
Aman Aman / 743
Amîna / 744
Amînayê / 745
Aman Dilo Dost e Yar e / 748
Anê Anê Nizanim Çima / 749
Anê Can / 751
Anê Were Min Bibîne / 752
Apo Buhare Tu Bi Xêr Hatî / 753
Arabano / 756
Ar Ha Nîna / 758
Arî Mezin I-II / 759
Asê / 762
Awkê Kaşun / 763
Ax Axe Welêt / 764
Ax Ay Delal / 765
Ax Baba / 768
Axdado / 769
Ax De Lê Lê / 770
Ax De Yo Yo Lawiko / 772
Ax Jaro Dilo / 774
Ax Lê Dayê / 776
Ax Lê Lê Dayê / 777
Ax Lê Lê Narînê / 778
Ax Lê Min Yarê / 779
Ax Li Min Xerîbê / 781
Ax Lo Delîlo Dilo / 782
Ax Welat / 784
Ax Were Lê Lê / 785
Axzonik (Xozat) / 787
Ay Ay Babiko / 788
Ay Berde / 789
Ay Dil / 790
Azadîxwazim / 791

B
Babê Elî Beg / 792
Babê Emîn / 793
Babê Fexrî / 794
Babê Nadir / 795
Babê Nurê / 796
Babê Seyro / 798
Babê Şikrî / 799
Bablêkan / 800
Bablêkan, Hejandin / 801
Ba Le Te Nemîm / 803
Baran Barî / 805
Baran Barî / 806
Barê Hatîye / 807
Bawê / 808
Bavê Fexro / 809
Bavê Fexro / 811
Bavê Fexro / 813
Bavê Husnî I-II / 815
Bavikê Wez Dame / 824
Bayî Teye Guva Guva / 825
Bazinzîvê / 826
Befir Barî / 827
Bela Serê Min / 829
Belê Xwe Le Heq Bibîne / 830
Bend-Dilok / 832
Berde Berde / 836
Bere Kel e Virda Xwar Bu / 838
Berfik Barî / 839
Berîyê / 840
Bêrîvanê / 841
Bese Dînê / 843
Bilbilo / 844
Bilbilo / 845
Birîndarê Mala Bavê Mi Menale / 847
Bisk Bi Têl / 850
Bîtlîs / 851
Bi Wî Kulî, Bi Wî Derdî / 852
Bi Xatirê We Ezî Derim / 854
Borê Reş / 858
Buharê Hat Buharê / 859
Bûka Male / 861
Bûkê / 862
Bûkê / 863
Bûkê Rindê / 864

C
Cafer û Êmê / 866
Can Canê / 868
Canê / 869
Canê / 870
Cihan / 871
Cindîyê Feqîr Hesen / 873
Cîranê / 874

Ç
Çarînên Gel Ji Hêla Sarizê / 875
Kilamê Bizme / 888
Çav Beleka Min Tuyî / 889
Çaûşê / 890
Çav İn Çav İn / 890
Çaw Mest / 891
Çayî Bermena / 892
Çayî Bervena / 893
Çena Xalî / 894
Çenê Çenê / 895
Çeto / 896
Çevreşa Ruhayê / 898
Çiqlê (Gulî) Marxikê / 900
Çil Çil Kezî / 902
Çilê Can / 903
Çil Heyranê / 904
Çîl Lê Lê Can / 905
Çilo Birî / 907
Çingilbana / 908
Çîyayên Me / 909
Çîyayê Muqsê Li Hiştê Ye / 910
Çîyayêt Kurdistanê / 911
Çoxê Mino / 912
Çoxik / 913

D
Daê Ez Xerîbim / 914
Daê Welat Şêrîno / 915
Daniş / 916
Darê Tembûrê / 918
Dayê / 919
Dayê Ez Xezal im / 920
Dayê Hemilkano / 922
Dayê Lêyro / 924
Dayê Mîro Vuna / 926
Dayê Sebikerî / 927
Dayîk Delîlê / 929
Dayka Donzdeh Dergûşê / 931
Dedkêna / 933
Dedkêna / 934
Delal / 935
Delalo / 937
Delal Qirun / 938
Delalîkê Dilê Mino / 939
Dê Lêy Dê Lêy / 940
Dê Lêy Dê Lêy / 941
Delîl im Hoy Delîl im / 942
Delîlo Dilo / 943
De Rabe Rabe / 946
Derdê Giran / 947
Derdo Derdo / 948
Dereng e / 950
Der Mala Me Pîvaze / 951
Desmalê / 952
Dest Min Nede / 953
Deşta Palo / 955
Deşta Rewanê / 956
Dê û Bavê Me / 957
Dewat / 958
Dê Vegerin / 959
De Were Keko Were / 960
Dê Wer Dê Wer Lê Lê Derd Giranê / 962
De Werin / 964
Dewran e / 965
Dewrane Sebrê Dêran e / 967
Dezawa / 970
Dazawo / 971
Dijmin ê Teyê Gula Reza / 972
Di Biray û Zu Zma / 975
Diçim Diçim Neme Têm / 978
Diko / 979
Dîlan / 980
Dîlber Heyran / 981
Dîlberam Dîlber / 984
Dîlbera Mala Melayî / . 985
Dilbere / 986
Dil Çetine / 987
Dilê Min Maye / 990
Dilêm Loy Loy / 991
Diley Hevala Mina / 992
Dilêy Neşnewa / 993
Dilo Dilo / 994
Dilo Henûnû / 995
Dilo Menal Xweş Bihar e / 996
Dilo Yar Yar / 997
Dim-Dim / 999
Dim-Dim / 1000
Dim-Dim / 1001
Dim-Dim / 1002
Dîna Min / 1003
Dinê De Sê Tişt Pir Xweş in / 1005
Dînê Dînê / 1006
Dîyarbekir / 1008
Doê Ma Serdino / 1010
Dolabê / 1011
Dostê 1 / 1012
Dostê 2 / 1013
Dostê 3 / 1015
Dostê 4 / 1016
Dostê 5 / 1017
Dostê 6 / 1018
Dostê Te Dî Ku Te Çirkir / .1019
Dotmam / 1020
Du Şivana / 1021
Duzgin Baba / 1022
Duzgin Baba / 1024

E
Ehmêd Ehmedûn / 1025
Elegez / 1026
Elîkê Batê / 1027
Elîkê Batê / 1028
Eman Dîlber / 1030
Eman Eman / 1033
Eman Koçerê / 1034
Emê Gozê / 1035
Emerîkê / 1037
Emoş Yarê / 1039
Emro / 1041
Erebo / 1043
Erê Canê / 1044
Eskero / 1045
Esmer / 1047
Esmer / 1048
Esmer Xan / 1049
Estenbolo / 1050
Eşê / 1052
Evdal / 1054
Evdalê / 1055
Evdalê Zeynikê-I / 1057
Evdalê Zeynikê-II / 1061
Ev Derman e / 1065
Evla Begê Mîrê Zirav / 1066
Ev Meydana Kerbela Yê I-II / 1072
Ey Dêrsimê / 1074
Ey Ferat / 1075
Eyn û Mecirwîm / 1077
Eyşana Elî / 1079
Eyşokê / 1081
Ez Berf im-1 / 1082
Ez Berf im-II / 1083
Ez Goçê Vê / 1084
Ez Gul im Tu Beybûnî / 1085
Ez Kevok im / 1086
Ez Kurmanc im / 1087
Ez Qisek Bibêjim / 1088
Ez Nexweş im / 1090
Ez Ya Te Me / 1091
Ezê Yekê Bigrim / 1092
Ezî Li Kesî Nakim / 1093
Ezî Nizanim / 1094
Ez Li Çiyakî, Tu Li Çiyakî / 1095
Ez Qaz im / 1096
Fadikê-I / 1097
Fadikê-II / 1098
Fatimay Mi / 1099
Fadimê / 1100
Fatimê / 1101
Fatoş-I / 1103
Fatoş-II / 1104
Fatoş Fatoş / 1106
Filîtê Quto / 1108
Feqî / 1109
Ferzê / 1111
Fodilê / 1113

G
Gelîyê Tiyarya / 1114
Gewrê / 1115
Goçerê / 1118
Gorîya Te Me / 1120
Gorîya Te Me / 1122
Govend / 1124
Govend / 1125
Govend Gerya / 1126
Göylîya / 1127
Gulê / 1128
Gulê Dêrane / 1129
Gulê Gulê / 1133
Gulê Ho Nar / 1134
Gul Hatine / 1136
Gulê Mehromê / 1137
Gulîcanê-I / 1139
Gulîcanê-II / 1140
Gulim Hoynar / 1141
Gilîngo / 1142
Gelya Şaxê / 1143
Gulîstan / 1144
Gulîzer / 1145
Gulyê Yar / 1147
Gundê Me / 1148
Gundî Ha Gundê Me Ye / 1149
Gundo / 1150

H
Ha Gulê Yeman / 1151
Halê Me Y emano / 1152
Halê Mi Nîa Ro / 1153
HarêBaso / 1153
Ha Şilorê / 1154
Hatim Hatim / 1155
Hatim / 1156
HawarDelal / 1157
Hawer Delal-I / 1159
Hawer Delal-II / 1162
Hay Berde / 1164
Haydê Haydê Mîrê Mino / 1165
Hayê Hayê / 1166
Haylê / 1167
Haylê Kinê / 1168
Hay lê Cîran / 1170
Hay Lo Dilo / 1173
Hay LoLo / 1175
He Babikê / 1176
Hêl Banî / 1179
Hêlbena / 1180
Helebçe / 1181
Helîma Axê / 1183
Hêlûn / 1185
Hemkê Silavê / 1186
Hemşîre / 1187
Her Lawo / 1189
Here Avê / 1190
Here Lê Lê / 1191
Here Lê Lê, Lê Nemayê / 1193
Here Lê Lê Obe Gezan / 1194
Here Lê Meymo / 1196
Herê Rind / 1197
Here Xalya Teze / 1198
Herê Wayê / 1199
Hesen Heseno / 1201
Hesenê Mala Muso / 1202
Hesenê Mala Mûsa / 1204
Hesenîko / 1206
Heseno Hêlî / 1208
Heseno Yêwêlî / 1210
Hêstirê Min Bûne Kanî / 1211
Heval Bermena / 1212
Heval Nawe / 1213
Hey Canê / 1214
Hey Gulê / 1215
Hey Hewar / 1216
Hey Lê Gulê / 1218
Heyrano Huso / 1219
Hêywax Bûkê Le Rindîya Te / 1222
Hêywax Mi Rî, Hêywax Mi Rî / 1223
Hewal Ev e / 1225
Hewal Em Hevalê Hev in / 1226
Hewar Birin / 1227
Hey Nêrî / 1228
Hey Zalim / 1229
Hevalno Ho / 1230
Hevalo Dora Teye / 1231
Hilawîne / 1232
Hirçiko / 1233
Hiseyno / 1234
Hiv-Hivê / 1235
Holê / 1236
Hop Erebo / 1237
Hop Leylê / 1239
Hoy Lêlê / 1240
Hoynar / 1241
Hoy Yeman / 1242
Hun Carkê Dilî Min Çêr Kin / 1243
Husêno / 1244
Husnê Canê / 1246

Î
Îmam Hûsêyn / 1247
Înê Qurbana Vê Qizê / 1249
Îro Dudune Lo / 1250
Îslo Dilo-1 / 1252
Îslo Dilo-II / 1253
Îsmaîlê Xelîl / 1254

J
Ji Gergetê / 1256
Jinikek Qafesiz / 1257
Ji Vir Meçe / 1258
Jor De Hatî / 1260
Juê Nîya, Didî Nîya / 1261

SUNU

Elinizdeki çalışma, bir bakıma imece yoluyla ortaya çıkmıştır. 1991'de, belli bir ihtiyacı karşılamak amacıyla Türkiye'de ilk kez Kürt Halk Türküleri'ni (Kilam û Stranên Kurdî) yayımladığımda bunun, Kürt şarkılarının çok küçük bir parçası olduğunu biliyordum. Zaten, kitap hemen bütünüyle, ülke dışında daha önce çıkmış eserlerin taranmasından oluşturulmuştu.
Oysa, elinizdeki çalışma, önceki kitaptan hiç bir örnek alınmadan hemen bütünüyle yeni şarkılardan oluşuyor. Hemen tümünün notaları da ilk kez yazılı literatüre giriyor. Bu özellikleriyle Antolojinin, kendi alanının en kapsamlı çalışması olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Bu vesileyle; başta Ermenistan ve Kafkasya Kürtleri arasından derlediği yüzü aşkın şarkıyı notalarıyla birlikte bize veren ünlü Kürt müzikologu Dr. Nûra Cewarî ve eseri notalandıran müzikolog kızı Zozan Ozmanian olmak üzere; Dersim ve Bingöl yöresinden derlemeleriyle Humanê Çîyan'a, Munzur Çem'e Ferhad'a ve Seyîdxan Kurij'e; Binboğalar ve İç Toroslar yöresi şarkılarından bir bölümünün derlenmesi ve yazıya geçirilmesindeki özverili katkısından dolayı Alî Alxasî'ye; Kürt klasik şarkılarından bir bölümünün çevirim yazısından dolayı Mehmet Tanrıkulu'na; Aramê Tîgran'dan yaptığı derlemelerden dolayı Ahmet Çamhbel'e; Çukurova yöresindeki kimi şarkı derlemelerinden dolayı Rudiger Benninghaus'a; Maraş yöresi kasetlerinin derlenip toplanmasındaki katkılarından dolayı Hüseyin Cengiz, Ali Rıza Karaoba ve Fatma Uzunçay'a, gerek dizgisi-mizanpaji ve gerekse yaptığı düzeltilerle bu çalışmaya önemli bir katkı sunan İkramettin Oğuz'a teşekkür ediyorum.
Kürt Müziği ve Şarkıları konusunda şimdiye kadar çıkan en kapsamlı eser olma özelliğine sahip bu çalışma da, kuşkusuz, güçlü bir sözlü edebiyat geleneğine sahip Kürt halk kültürünün küçük bir öbeğini bilince çıkarmaktadır. Buna rağmen, bu kapsamıyla bile gerek Kürt kültürüne, gerekse insanlık kültürüne anlamlı bir katkı sunacağına inanıyorum.

Mehmet Bayrak

ÖNSÖZ

Önce Prof.Dr. Kemal Karpat'ın "Çağdaş Türk Edebiyatında Sosyal Konular" adlı kitabından küçük bir alıntı:
'Doğu Anadolu'daki bir öğretmenin anlattığı şu durum karşısında, şairler çekimser kalamaz elbette: (Bingöl'de neşe diye birşey yok. Hiç şarkı duymadım. Arkadaşım öğretmen Hanefi Bey, üç yıldır buradaymış, o da şarkı diye bir şey duymamış)" (1)
Prof. Karpat'ın, Elazığ Halkevi'nin yayın organı Altan dergisinin Nisan-Haziran, 1938 tarihli sayısından yaptığı bu alıntı, birçok açıdan ilginç ve düşündürücü. Acaba neden bu görevli öğretmenler, Bingöl yöresinde hiç "şarkı" duymamışlar?. Bu yörelerde şarkı söylenmediği için mi, yoksa başka nedenlerle mi? Halk kültürünün başka dallarının yanısıra şarkı ya da "türkü" dalında da zengin bir potansiyele sahip, şarkıyla düşünüp şarkıyla söyleşmeyi adeta bir gelenek haline getiren bölge insanının, öğretmenlerin gözlemlediği gibi "hiç şarkı söylememesi"nin kuşkusuz başka nedenleri olmalıdır ve bunun nedenleri yazarın sandığı kadar da zor değildir...
Yaklaşık ikiyüz yıldan buyana değişik siyasetlerle bunaltılan; varlık-yokluk kavgası ve kimlik mücadelesi vermek zorunda bırakılan, başı binbir sorunla ağrılı ve dumanlı Kürt toplumunun, başka alanlarda olduğu gibi sanat ve kültür konusunda da önemli bir aşama kaydetmesi kuşkusuz mümkün değildi.
Kendi kültürlerini kendi dilleriyle ifade edemeyen Kürtler de, kendilerini kanıtlayabilmek için vargüçleriyle egemen kültüre hizmet etmişler ve bu kulvarda kendilerine yer açmaya çalışmışlardır. Henüz sözlü edebiyat geleneğinin egemen olduğu Cumhariyet'in ilk dönemlerinde halk şarkıları alanında bunu Diyarbekirli Celal Güzelses, Urfalı Muqim Tahir, Cemil Cankat, Kel Hamza, Erzincanlı Salih ve Şerif gibi halk sanatçıları yaşamış. Daha sonraki dönemlerde de bunlara birçok isimler eklenerek, eski zincire eklemlenen halkalar biçiminde "yatağından saptırılmış Türkçe sözlü Kürt halk müziği" icra eden geniş bir kadro oluşturmuşlar. Ve bu icra biçimi, giderek bir geleneğe dönüşmüş...
Aslında, daha 19. yüzyılın ortalarında Alman gezgin Moritz Wagner; Kürt şarkılarının Ön Asya'da çok yaygın olduğunu ve bunlardan bazılarının çevrilerek Ermeniler ve Türkler tarafından da söylendiğini belirtmektedir.(2)
Biz, bu konuda daha çok ayrıntıya girmeden bununla bağlantılı başka bir konuya özetle değinmek istiyoruz.
Biliyoruz ki, sanatçı herşeyden önce yetiştiği toplumsal ve kültürel ortamın ürünüdür. Başka bir söyleyişle toplumsal ve kültürel ortamla sanatçı, sanatçıyla sanat ve kültür ürünü arasında bir diyalektik birlik ve kanbağı vardır. Bu nedenle bir öğrenci, nasıl herşeyden önce annesinden öğrendiği anadiliyle başarılı olabilirse, bir sanatçı da bebekliğinden başlayarak kendisini biçimlendiren ana dili ve çevre kültürüyle başarılı olabilir. Sözkonusu kulvarda yeralan ve hazır bir kültür birikimine yaslanan sanatçılar, kendilerini yeni zoraki geleneğe uyarlarken kuşkusuz yine de önemli bir efor harcıyor ve özgün bir yer edinebiliyorlar. Ancak inanıyorum ki, bu sanatçılar küçüklükten itibaren kendilerini yoğuran ve biçimlendiren ana dili ve kültürüyle sanatsal ve kültürel üretim yapabilselerdi, çok daha özgün ve başarılı olabilirlerdi. Bu noktada, anadilde eğitimin çok büyük önem taşıdığını belirtmeliyiz.

Halk kültürünün şarkı dalı başta olmak üzere edebiyat ve sanatla ilgilenmiş bir yazar olarak şunu belirtmeliyim ki, her sanat dalının ortak dil ve söylem özellikleri olduğu gibi, özgün dil ve söylem özellikleri de vardır. Hele işin içine sözlü edebiyat türleri girince, bu daha da belirginleşir. Öte yandan, bir sanat ürününden çok değişik halklardan insanların zevk alması, o sanatsal üretimin bir dili olmadığını göstermez. Esasen çağdaşlık ve evrensellik kavranılan, kanımca bu ve benzeri tüm kavramlar gibi bir yönüyle göreceli kavramlardır. Ben, çağdaşlık, evrensellik ve ortak dil kavramlarının, çok daha farklı biçimde algılanması gerektiğini düşünüyorum. Bir kez her toplumun ve her halkın kendine özgü bir "çağdaş gerçek"! var. Yaralı bir insan, Şivan'ın şarkıları eşliğinde uyuşturullmadan ameliyat edilmek istiyorsa, o kişi ve halk için çağdaşlık ...

Mehmet Bayrak

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları

Özge

Özge Yayınları
Özge Yayınları 27
Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları
Muzik, Dans Û Şarqîyên Kurdî
Cilt 2, Antoloji (A-J)
Hazırlayan: Mehmet Bayrak
Katkıda Bulunanlar: Dr. Nura Cewarî - Zozan Ozmanîan

Özge Yayınları
Meşrutiyet Caddesi 17/19 Kızılay / Ankara
Tlf:( 0312 >418 22 96
Fax:(0312 ) 419 9204

ISBN 975-7861-06-5

Dizgi ve Mizanpaj: İkramettin Oğuz
Kapak Düzeni: Süleyman Yurdakul
Baskı: ABC Matbaacılık Ltd. Şti.
Tlf: (0312) 385 43 54 pbx
Ankara - 2002

Kapak Resmi: Kürt müziğiyle birçok ortak özellikleri bulunan
Iranî müzik icra eden müzisyenler.
[ J. Morier. Second Voyage en Perse, en
Armênie et dans l’Asie Mineure, fait de 1810 a 1816; Paris - 1818 ]