Kürtler ve Kürdistan
Abdurrahman Qasımlo
Avesta
Qasımlo’nun 1960 tarihli kitabını günümüz okuyucusu için önemli bir kaynak haline getiren öğelerden biri, Kürd milliyetçiliğinin ideolojik ve sembolik devamlılıklarını ve kırılmalarını sezinlemeyi mümkün kılmasıdır. Dil, coğrafya, tarih söylemi, milli efsaneler gibi ana temalarda bariz bir şekilde görülen bu devamlılık, Kürd hareketinin onyıllar önce sembolik bir anlamlar birliği kazandığını anlamamızı sağlamaktadır. Özellikle Kürdleri bir “harita”dan ve “kadim zamanlar tarihi”nden yola çıkarak cisimleştirme, Kürd tarihyazımının “Marksizme ters düşmeyen”, ama "Marksizm dışı” akımlarla ortak referansları oluşturmasını da mümkün kılan belirleyici öğelerindendir. Qasımlo’nun çalışmasının, hem Kürdler üzerine bir çalışma, hem Kürd araştırmacılığının şeceresinde bir mihenk taşı, hem de bir dönemin tanığı ve tanıklığı olarak görülmesi gerekmektedir.
Abdurrahman Qasım-1930’da Urmiye’de varlıklı bir ailenin çocuğu olarak doğdu. 1945’te, Yekîtiya Ciwanen Demokraten Kurdistan’ın (Kürdistan Demokrat Gençleri Birliği) üyesi oldu. 1948’de eğitim için Fransa’ya gitti ve burada Kamıran Bedirxan’la tanıştı. Kısa bir süre sonra ekonomi öğrenimini yapmak üzere Çekoslovakya’nın başkenti Prag’a gitti. 1961-1978 yıllan arasında doktorasını savunduğu Prag Ekonomi Fakültesi’nde ders verdi. 1960’lı yılların ortalanna kadar İran Komünist Partisi Tudeh’e oldukça yakın olan Qasımlo, 1968’de Dubçek’in başlattığı Prag baharı demokratik hareketine katıldı, hareketin Sovyet tanklarıyla bastırılmasından sonra eşiyle birlikte görevden uzaklaştırıldı. 11 Mart 1970’te Barzani ile Saddam arasında imzalanan Kürt özerkliği anlaşması sonucu Bağdat’a yerleşti ve orada Devlet Planlama Müdürü görevine getirildi. 1970 yılında İran KDP’sinin Merkez Komitesi’ne, 1973’te de genel sekreterliğine seçildi. Kürtlere karşı savaşın tekrar başlamasıyla 1974’te tekrar Prag’a yerleşti. Orada da Fransa’ya geçti ve 1976’da Paris’e yerleşti. Doğu Dilleri Ulusal Enstitüsü’nde Kürt dili ve edebiyatı öğretim görevlisi oldu. Aynı zamanda İran Devrimi için partisini yeniden düzenledi ve 1978 de gizlice Kürdistan’a döndü. 1979-1989 arasında İran Kürt hareketinin en önde gelen lideri olan yazar, 13 Temmuz 1989’da Viyana’da İran ajanları tarafından öldürüldü.
İçindekiler
Türkçe baskıya önsöz / Hamil Bozarslan / 9
Önsöz / Jaroslov Martine / 25
Yazarın önsözü / 29
Bırincı Kısım
Coğrafya Ve Tarih / 31
Birinci Bölüm
Kürdistan ve Kürt Ulusu / 33
1. Coğrafi özet/33
2. Nüfus / 39
3. Din / 44
4. Dil ve edebiyat / 46
5. Eğitim / 50
6. Tıbbi tedavi / 51
İkinci Bölüm
Kısa Bir Tarihsel Özet / 53
1. Kürtlerin kökeni / 53
2. Kadim zamanlarda Kürtler / 54
3. Ortaçağlarda Kürtler / 55
4. Modern zamanlarda Kürtler / 59
5. Emperyalist güçlerin Kürdistan’a nüfuz etmesi / 62
6. Büyük Ekim Sosyalist Devriminden sonra Kûrdistan / 65
Üçüncü Bölüm
Kürdıstan’ın Nihai Bölünmesi / 71
1. Türkiye’deki Kürtler / 71
a) Kürt sorunu ve Ermeni "Daşnaksutyun" karşı-devrim / 74
b) Kürt sorunu ve Avrupa sosyal demokrasisi / 76
c) Kürtlerin asimilasyonuna yönelik Kemalist politika / 78
2. IRAK'TAKI KÜRTLER / 83
a) Musul sorunu / 87
b) Kürdistan’daki petrol tekelleri / 89
3. İran’daki Kürtler / 93
4. Kürt İsyanlarının Nedenleri Ve Amaçları / 94
5. Mahabad Cumhuriyett / 97
6. Suriye’deki Kürtler / 103
7. Sscb'deki Kürtler / 104
İkinci Kısım
İktisadı Araştırma /10
Dördüncü Bölüm
kürdistan ekonomisine genel bir bakiş /109
1. ekonomik durumun genel Özellikleri /109
2. Tarımsal Üretimin Düzeyiz / 114
3. Sulama / 116
Beşinci Bölüm
Kürt Toplumunun Tarihinin Anahatları / 121
1. Toprak Mülkiyetinin Tarihsel Gelişimi / 121
2. Dünya Piyasasının Bir Parçası Olarak Kürtler / 130
3. Kürt Aşiretleri Ve Gelişimleri / 132
4. İktisadı Yapıdaki Değişimler / 140
Altıncı Bölüm
Toprak Mülkiyet Biçimleri /145
1. Toprakbeyi Mülkiyeti / 146
2. Devlet Mülkiyeti (Xalıse) / 150
3. Hükümdar Mülkiyeti / 152
4. Vakıf Toprakları / 154
5. Köylü Toprakları / 156
Yedinci Bölüm
Toprak Rant Biçimleri / 159
1. Ayni Rant, Ortakçılık Sistemi / 161
"Nîwekara" (Eşit Pay) / 165
"Seyekbar": (Kiracı mahsulün 1/3’ünü alır) / 166
"Sekut": (Kiracı mahsulün üçte ikisini alıyor) / 166
"Dawudu": (On paydan iki pay) / 167 Pirinç /168
Teknik Bitkiler / 168
a) Şekerpancarı / 168
b) Tütün / 169
c) Pamuk/170
Meyve bahçeleri ve ağaçlar / 170
2. Para Rantı / 174
3. Emek Rant ve Köylülüğün Toprak Köleliği / 178
4. Hayvan Yetiştiriciliğinde Rant / 186
5. Kapitalist Toprak Rantı / 190
Sekizinci Bölüm
Kırsal Nüfusun Sosyal Yapısı ve Hayat Standartları / 193
1. Kürdistan’daki Köyün Sosyal Yapısı / 193
2. Köylülüğün Konumu / 198
A) Tefecilik / 200
B) Köylünün Hayat Standardı / 201
3. Tarımsal Üretim Ve Tarım Politikası / 203
Dokuzuncu Bolüm
Sanayi, Ticaret Ve Ftnans / 213
1. Sanayi / 213
Devlet sektörünün rolü / 215
2. TİCARET VE FİNANS / 218
a) Dış ticaret / 218
b) Finans / 223
Onuncu Bölüm
Petrol Ve Ulusal Ekonomideki Yeri / 229
1. Dünyada Petrol / 229
2. Ortadoğu’da Petrol Ve Petrol Tekelleri / 231
3. 50:50 İlkesi Ve Uygulanması Z 234
4. Petrol Sanayisinin Millileştirilmesi Ve Bununla İlgili Sorunlar / 243
5. Petrol Ve Onun İktisadi Gelişmeyle Bağlantısı / 246
Üçüncü Kısım
Kürt Sorunu / 251
Onbirinci Bolüm
Günümüzde Kürt Sorunu / 253
1. Kürt Sorununun Özgül Yanları / 253
2. Kürtlerin Bugünkü Konumu / 256
3. Kürt Ulusal Pekişmesi / 264
4. Kürt Halkının
Ulusal Kurtuluş Mücadelesinin Niteliği / 269
Onıkinci Bölüm
Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı Ve Kürt Ulusu / 281
1. Marksizim ve Kürt Ulusunun Kaderini Tayin Hakkı / 281
2. Ayrı Bir Kürt Devleti Kurma Talebi / 285
3. Kürt Halkının Özgürlüğe Giden Yolu / 292
Onüçüncü Bolüm
Ekonomik Kalkınma Sorunları / 303
1. Siyasi Bağımsızlık Ve İktisadi Gelişme / 303
2. Tarım Ve Sanayileşmenin Karşılıklı İlişkisi / 305
a) Sanayileşmenin avantajları / 306
b) Tanm reformu ve tarımsal üretimde artış / 308
c) Bazı sanayileşme sorunları / 312
3. Nüfusun Yaşam Standardının Yükseltilmesi / 314
4. Kapitalizm mi Sosyalizm mi? / 317
Sonuç / 325
Bibliyografya / 333
YAZARIN ÖNSÖZÜ
Kürdistan ve Kürtler -yakın zamanlara kadar bu tabirler bilinmiyordu- bütün dünyada son zamanlarda tartışılmaya başlanmış bulunuyor. Bu eserin amacı okura bu kavramları çok daha tanıdık kılmaktır.
Elinizdeki bu kitap siyasi ve iktisadi bir çalışmadır. Buna rağmen giriş kısmını coğrafyaya ve tarihe ayırmak kaçınılmaz oldu. Amacım Kürdistan’ın tarihini ya da coğrafyasını anlatmak değildi, tersine sadece okuru Kürt halkının yaşamının farklı yönleri konusunda bilgilendirmekti. Ekonomik ve siyasi sorunların idrak edilmesi için bu elzemdir. Kitabın İkinci Kısmının odak noktası Kürdistan’daki tarımsal ilişkilerdir. Bazı bölümler oldukça ayrıntılı olabilir ama kırsal ekonominin baş dalı olarak Kürdistan’daki tarımın ayrıntılı olarak analiz edilmesinin birçok iktisadi sorunun yanı sıra diğer birçok sorunu da açıklayacağını düşünüyorum.
Üçüncü kısımda şu iki sorun açıklanmaya çalışılıyor: Birincisi, Marksist-Leninist öğretinin ışığında Kürt sorunun ulusal ve siyasal yönlerini açıklamak ve bir çözüm önermek. İkincisi, ekonomik olarak azgelişmiş ülkelerin karşı karşıya kaldığı hangi gelişme yönünün, kapitalist yönün mü yoksa kapitalizm olmaksızın sosyalist gelişmenin mi, üretici güçlerin tam ve hızlı bir biçimde büyümesini sağlayacağını kıyaslamak.
Kürt ulusunun bir mensubu olduğum için, değişik kaynaklardan yoğun özgün materyali toplama şansım oldu. Bununla birlikte ciddi sorunlarla karşılaşmam da bu noktadan kaynaklandı.
Ekonomiyle ilgili materyal, özellikle de Kürdistan’la ilgili istatistik veriler ya hiç yoktu ya doğru değildi ya da çarpıtılmıştı. Tarımın ele alındığı bölümlerde eğer kaynak gösterilmemişse, veriler ya benim ya da olay yerindeki yardımcılarım tarafından toplatılmıştır.
Şu sözü de ekleme de bir sakınca görmüyorum: Kendi ulusu, onun yaşamı ve mücadelesi hakkında yazan hiç kimse önyargısız kalamaz. Gene de incelemekte olduğum olgulara nesnel yaklaşmanın ilkelerine ihanet etmemeye çalıştım. Amacım okura, Kürtleri ve Kürdistan’ı tüm çıplaklığıyla ne az ne çok bütün gerçekleriyle tanıtmaktır.
Niyetim ilk bakışta öyle görünse de tartışılan bütün sorunlara bir çözüm önermek değildi. Tersine şu Kürt atasözünü izledim: "Bilimi izlemek iğneyle kuyu kazmaya benzer." Amacımı
başarıp başarmadığıma okur karar verecektir.
İzninizle bu kitabın oluşumunda ve yayımlanmasında payı olan herkese en işten teşekkürlerimi belirtmek istiyorum. Bu kitabın yayımlanma sürecinde gösterdikleri dikkat ve özen için Çekoslovakya Bilimsel Yayınlar Akademisi’nin personeline son derece minnettarım.
Mart 1965
Bîrîncî Kısım Coğrafya ve Tarih
Kürdistan ve Kürt Ulusu
1. Coğrafî özet
Kürdistan,1 yani Kürtlerin ülkesi, Ortadoğu’da Asya’nın batı bölgelerinde yer alıyor.
Bir devleti yoktur. Kûrdistan olarak bilinen topraklar ise İran, Türkiye, Irak ve Suriye arasında bölünmüştür. Hiçbir hukuki ve uluslararası tanınma koşulu olmadığı için Kûrdistan tabiri haritalarda ve coğrafi atlaslarda yer almıyor. Resmi olarak yalnızca İran’da kullanılıyor. Burada yalnızca Sıne eyaletine ...
I Kûrdistan kelimesi ilk kez 14. yüzyılda Selçuklu döneminde kullanılmıştır. 1335-1340 yıllannda Hamdullah Mustoufi tarafından yazılmış Nuzhet el Qulub adlı kitapta görülebilir. ” 16 eyaletten oluşan Kürdistan’ın ılımlı bir iklimi var ve sınırlar ise Araplara ait Irak. Huzistan ve Irana ait Arak, Azerbaycan ve Diyarbakır eyaletleridir.’1 H. Mustoufi, Nuzhet el Qulub, Tahran 1957, s. 127. Bu alıntıdan o dönemlerde Diyarbakır'ın resmi olarak Kürdistan’ın bir parçası sayılmadıgı, tersine bağımsız bir eyalet olarak görüldüğü sonucu çıkıyor (y.). 17. yüzyılın ünlü
Türk seyyahı Evliya Çelebi bütün Kürdistan'ı dolaştıktan sonra şunlan yazar "Erzurum, Van, Hakkari, Diyarbakır, Cizire, Amediye, Musul, Şehrizor ve Erde- lan eyaletleri Kürdistan’ı oluşturur. Ve buralardan geçmek 17 günü bulur.” Aktaran, M. Fany, La Nation Kürde et son evolution sociale, Paris 1933, s. 129.
Abdurrahman Qasımlo
Kürtler ve Kürdistan
Avesta
Avesta Yayınları
Avesta│Kürt Araştırmaları: 259 1 7
Kurdistan and the Kurds
Kürtler ve Kürdistan
Abdul Rahman Ghassemlou
(Londra-Prag 1965)
İngilizceden Çeviren
İbrahim Bingöl
Editör: Abdullah Keskin
Kapak Tasarım: Ahmet Naci Fırat
Kapak: Genco Demirer
Tashih ve Mizanpaj: Avesta
Birinci Baskı: 2009, İstanbul
Baskı: Berdan Matbaası
Sadık Daşdöğen Davutpaşa Cad.
Güven San. Sit. C Blok, No: 239
Topkapı / İstanbul Tel: (0212) 613 12 11
© Avesta Yayınları, 2009
Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında
yayınevinin izni alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz
Avesta Basın Yayın
Reklam Tanıtım Müzik Dağıtım Ltd. Ştı.
Sakız Ağacı Caddesi
Öğüt Sokak No: 7
Beyoğlu / İstanbul
Tel-Fax: (0212) 251 44 80
(0212) 243 89 75
Ekinciler Caddesi
Nurlan Apt. Giriş Katı No: 2
Ofis / Diyarbakır
Tel-Fax: (0412) 223 58 99
www.avestakitap.com
info@avestakitap.com
ISBN: 978-9944-382-57-1
