Doğuda Aşiretler, Kürtler, Aleviler
Burhan Kocadağ
Ant
Sarp ve engebeli doğal yapısı, etkin bir karasal iklimi ile yaşama olanakları çok güç olan Doğu Anadolu, Asya kıtasını Anadolu, Mezopotamya, Mısır ve Ege uygarlıklarına bağladığından buralarda tarih öncesi çağlann izleri görülmektedir.
Yontma Taş, Cilalı Taş ve Maden Devirleri'nde bile buralarda insanların yaşadıktan, zamanımızda yer yer var olan ve günümüze dek varlıklannı koruyabilen mağaralardaki oymalı resimlerden, taşlar üzerindeki kabartmalardan ve son zamanlarda yapılan kazılardan anlaşılmaktadır.
"Adıyaman'ın Palanlı köyünde kayalar üzerinde dağ keçisi sürüsü tasviri bulunmuştur. E. Pittard'a göre bu oymalar ve kabartmalar Yontma Taş Devri sonlarına aittir. Hakkâri'nin Gevarük yöresinde Cilalı Taş (Neolitik) Devrine ait çifte boynuzlu dağ keçilerine ve çıplak insan tasvirlerine rastlanılmıştır."
Ergani köylerindeki mağalaralarda taş ...
Burhan Kocadağ, 1936 Varto-Çobandağı köyü doğumlu. İlkokulu Yarto'da, ortaöğrenimi Diyarbakır- Dicle Köy Enstitüsü ve Öğretmen Okulu'nda tamamladı.
Hacıbektaş, Bulanık, Varto, Kırıkkale ve Yalova ilçe ve köylerinde uzun yıllar öğretmenlik yaptı. Daha sonra Gazi Eğitim Enstitüsü'nü bitirdi.
Yazarın elinizdeki kitaptan başka, "Lolon Oymağı ve Yakın Çevre Tarihi," adlı ve çeşitli dergilerde yayınlanmış makaleleri vardır.
Halen araştırmalarını emekli öğretmen olarak sürdürmektedir. Cem ve Ehlibeyt dergilerindeki yazılarına da devam etmektedir.
İçindekiler
Birinci Bölüm
Doğu Anadolu'da İlk Uygarlık İzleri / 7
Doğu Anadolu'da Kurulan İlk Devlet (Mitanniler) / 13
Urartular / 18
Medler ve Persler / 23
Persler ve Doğu Anadolu / 29
Med ve Pers Kültürü / 34
Part Kırallığı / 40
Sasaniler / 42
Bizanslılar / 44
İkinci Bölüm
Türkler'in Müslüman olmaları / 51
İslâmiyette Şiilik ve Sünnilik / 55
Üçüncü Bölüm
Anadolu'ya Türk Akınlan ve Selçuklular / 59
Anadolu'nun Fethi ve Beylikler / 63
Şiiliğin Anadolu'da Yayılışı ve Anadolu Aleviliği / 67
Dördüncü Bölüm
Anadolu Selçukluları / 75
Babailerin Ayaklanması / 78
Selçuklular'ın Yıkılışı ve Moğollar / 83
Doğu Anadolu'da Eredna Devleti / 86
Selçuklu Döneminin Kültür ve Uygarlığı / 92
Beşinci Bölüm
OsmanlIlar ve Doğu Anadolu / 99
Timur ve Doğu Akınları / 104
Altıncı Bölüm
Uzun Haşan-Akkoyunlu Devleti ve Osmanlı ilişkileri / 109
Şah İsmail Hanedanlığının Ortaya Çıkışı / 113
Çaldıran Savaşı Başlarında Aleviler'in Katliamı / 119
Çaldıran Savaşı ve Göçler / 123
Çaldıran Sonrası Doğu Anadolu Düzeni / 126
Osmanlı'nın Alevilerine İlgili Fermanlar / 130
Yedinci Bölüm
Gerileme Devrinde Doğu Anadolu / 139
Tanzimatın Gelişi ve Doğu Anadolu'daki Etkileri / 145
İstibdat Devri ve Hamidiye Alayları / 147
Meşrutiyet Dümeninde Doğu Anadolu / 156
Sekizinci Bölüm
Kürtler’in Kökenleri ile İlgili Görüşler / 161
Şemdinan Aşiretleri / 173
Orta Kürdistan'a Bu Güne Dek Egemen Olanlar / 175
Ermenistan'daki Kürt Aşiretleri ve İnançları / 177
Dokuzuncu Bölüm
Aşiretler / 191
1. Grup Kürtler / 192
2. Grup Zazalar / 201
Şeyh Hasanlı Oymaklar / 204
Şeyh Hasanlı Grubuna Bağlı Seydanlı Oymaklar / 206
Dersimli Oymaklar / 208
Dipnotlar / 226
ÖNSÖZ
Anadolu; doğusundan batısına her karış toprağı, geçmiş uygarlıkların birer kültür hâzinesi gibidir.
Ege kıyılanndaki İonya uygarlıklarına paralel olarak İlkçağ Mezopotamya'sının uygarlık izlerini, Yukarı Mezopotamya denilen Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da görmek olası. Denilebilir ki Anadolu, baştan başa bir açık hava müzesidir.
Urfa'da Halilrahman ve Urfa Kalesi, Adıyaman'da Nemrut kalıntıları, Diyarbakır'da tarihi surlar, Bitlis-'te Bitlis Kalesi, Van ve yöresinde meşhur Toprakkale, Van Kalesi, Varto'da (Hınzor) Ye-şilpınar Köyü'nde açılmış olan Urartu Kalesi, Erzurum'da Hasankale, Çifteminareler, Elazığ'da tarihi Harput kalesi, Diyarbakır, Van, Hakkâri ve Kars'ın Çamuşlu köyündeki mağaralar, Doğubayazıt'taki İshakpaşa Kalesi, kervansaraylar hep geçmiş uygarlıkların Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da görülebilen izleridir. Öyle ki tarih Anadolu'da canlı ve ayaktadır.
Elinizdeki bu yapıtta ilkçağlardan günümüze dek uzun zaman dilimlerindeki Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun geçmişini göreceksiniz. Kuşkusuz bu uzun zaman içindeki uygarlıktan bir kitapçıkta toplamak olası değil. Her uygarlık için ciltler dolusu kitaplar yazılabilir. Yazılmıştır da...
Ancak, halkımıza ve okuyucumuza öz fakat topluca bir şeyler verebilmek amacıyla konuları titizlikle seçerek sergileme gereğini duyduk.
Günümüzde Doğu ve Güneydoğu dendi mi, ilk başta Kürtler, Aşiretler, Feodalite, Şeyhlik ve Ağalık göze çarpar. Doğa'nın katı kuralları yanında sosyal yaşantıdaki katılık da Doğu ve Güneydoğu insanının yazgısıdır. Bizim yapmak istediğimiz, bu görüntülere bir açıklık getirebilmek, tarihsel olguları sergileyebilmek ve gizler dolusu kapıyı aralayabilmektir.
Dokuz bölümde sunulan bu yapıtın ilk bölümünde kısa ve öz olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun ilk çağlardan Bizanslılar'a kadar olan geçmişi ele alındı. Bu geçmiş içinde Mitanniler, Urartular, Medler, Persler ve Ararati kavimlerinin günümüzdeki Kürtler'le olan bağlantıları, inançları ve etkileri işlendi.
İkinci bölümde günümüzdeki inanç dünyasına ışık tutması bakımından Türkler'in Müslüman olmaları, değişimler ve Arap dünyasındaki Şiilik ve Sünniliğe kısa ve özlü olarak yer verildikten sonra diğer bölümlerde Anadolu'ya yayılışı, Osmanlılar, Osmanlı-Akkoyunlu, Osmanlı-Safevi ilişkileri, bu dönemlerin büyük olayları, Alevilerin kitle halinde katliamları, Çaldıran Savaşı ve sonrasındaki siyasal değişim belge ve etkileriyle işlendi.
Diğer bölümlerde Gerileme Devri'nden 1. Cihan savaşının sonlarına kadar olan Doğu ve Güneydoğu'daki olaylar, Hamidiye Alayları, belgesel özellikleriyle ele alınarak gözler önüne serildi.
Başlangıç bölümlerinde olduğu gibi bu yapıtın son bölümlerinde de Kürtlere, bu konuda araştırma ve inceleme yapmış yazar ve araştırmacıların Kürtler hakkındaki görüşlerine, tarihi bulgulara, Doğu ve Güneydoğu'daki feodal yapıya, aşiret sistemine, yer verildi.
Değerlendirme, okuyuculara ait olacaktır.
Binlerce yıldan beri bir arada yaşamış Türkler'le Kürtler'i birbirinden soyutlamak olası değil. Ya da soyutlamaya kalkışmak kimseye bir şey kazandırmayacaktır. Biz geçmişi sergiledik. Teknoloji çağındaki dünyamız küçülmüştür artık. Geçmiş gerilerde kalmış, gelecek hepimizin ve çocuklanmızındır. Aynı kültürü, tarihi, inancı, gelenek ve göreneği paylaşan ulusların gelecekte de bir arada yaşamaları kaçınılmaz bir olasılıktır.
Barışçıl yarınların tüm halkımızın olması dileği ile...
Burhan Kocadağ
1. Bölüm
Doğu Anadolu’da İlk Uygarlık İzleri
"Hititler, Firigyalılar, Farslar, Medler, Gutiler, Araratiler, Romalılar, Bizanslılar, Moğollar, fethetmişler Anadolu'yu. Ne olmuş sonunda? Anadolu onların değil, onlar Anadolu'nun olmuş"
Doğan Avcıoğlu
Sarp ve engebeli doğal yapısı, etkin bir karasal iklimi ile yaşama olanakları çok güç olan Doğu Anadolu, Asya kıtasını Anadolu, Mezopotamya, Mısır ve Ege uygarlıklarına bağladığından buralarda tarih öncesi çağlann izleri görülmektedir.
Yontma Taş, Cilalı Taş ve Maden Devirleri'nde bile buralarda insanların yaşadıktan, zamanımızda yer yer var olan ve günümüze dek varlıklannı koruyabilen mağaralardaki oymalı resimlerden, taşlar üzerindeki kabartmalardan ve son zamanlarda yapılan kazılardan anlaşılmaktadır.
"Adıyaman'ın Palanlı köyünde kayalar üzerinde dağ keçisi sürüsü tasviri bulunmuştur. E. Pittard'a göre bu oymalar ve kabartmalar Yontma Taş Devri sonlarına aittir. Hakkâri'nin Gevarük yöresinde Cilalı Taş (Neolitik) Devrine ait çifte boynuzlu dağ keçilerine ve çıplak insan tasvirlerine rastlanılmıştır."
Ergani köylerindeki mağalaralarda taş devrine ait oymalı şekillere ve resimlere, Varto'nun bir kısım köylerindeki mağaralar ile Bingöl yaylalarındaki kayalarda, Adıyaman'ın Nemrut Dağı'nda, Diyarbakır ve Mardin mağaralarında işlenmiş kabartmaların yüzlerce örneğine her zaman rastlamak olası.
"M.Ö.IV. Binin sonlarına doğru Mezopatamya'da yazının bulunuşundan öncelerine ait bilgilerimiz arkeolojik kazılardan çıkan buluntulara, jeolojik ve antropolojik araştırmaların sonuçlarına dayanmaktadır.
.....
Burhan Kocadağ
Doğuda Aşiretler, Kürtler, Aleviler
Ant
Ant Yayınları
Doğuda Aşiretler, Kürtler, Aleviler
Burhan Kocadağ
Ant Yayınları: Yayın No: 13
1. Baskı: 1992 İstanbul
Dizgi: Pencere Yayınları
Baskı: Anadolu Matbaacılık
Ant Yayınları
Kumrulu Yokuşu Sokak No: 24/1
Tel: 149 12 30 Cihangir/Taksim-İstanbul
