VersionsTürkiye'nin İktisadî ve İçtimaî tarihi [Türkçe, İstanbul, ]
Türkiye’nin İktisadi ve İçtimaî Tarihi [Kurdî, İstanbul, ]
Türkiye’nin İktisadi ve İçtimaî Tarihi
Mustafa Akdağ
Cem
Profesör Mustafa Akdağ, «Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi»ni 17 yılda hazırladı. Birinci basımı 1959' da Ankara Üniversitesi Yayınları arasında çıkan ve hemen tükendiği için uzun süredir aranmakta olan bu eser, tarih boyunca Türkiye'nin sürdürdüğü ekonomi ve toplum hayatını, günümüzün geçmişle olan bağlantısını bütün açıklığıyla ortaya koymaktadır. Böylece, Türkiye Tarihi üzerindeki birtakım bilgilerin ne kadar yanlış olduğu da ortaya çıkmaktadır. Kısacası, tarih araştırıcılarının şimdiye kadar üzerinde çalışmadıkları konuları ele almakta, kendi dalında «ilk» ve hâlâ «tek» kaynak olmaktadır. Bu niteliğiyle 1960’dan sonra Türkiye üzerine bilimsel araştırmalar yayımlayan yazarlara da kılavuzluk etmiş; günümüzde ilgiyle okunan pek çok araştırmanın kaynağı olmuştur.
İçindekiler
Kısım: I
A. Selçukî Rejimine Son Veren Büyük Karışıklık Devrinde Türkiye 1243 - 1327
1 — XIII. asırda Anadolu Türk Cemiyeti: a) Başlıca hatlarıyla İçtimaî yapı; b) Türk şehir topluluğu; c) Köy topluluğu; d) İktisadî düzen / 9-36
2 — İçtimaî Düzenin Soysuzlaşması: a) Askerî iktâ topraklarının vakıflara geçişi; b) İktisadî düzenin sarsılması; c) Dinî inançlarda karışıklık / 36-53
3 — Selçukî Sultanlığına Son Veren Hadiseler: a) Sultan ile divan ve hükümet idaresi; b) Siyasî buhranlar 53-82
4 — Selçukî Sultanlığı Topraklarının Parçalanması:
a) Siyasî birliği yıkan olaylar: b) Güneydoğu Anadolu Türkmen bölgesi; c) Rum (eski Dânişmendiye) sahası; ç) Karaman (eski Yunan) sahası; d) Uç vilâyetleri sahası 82-110
5 — Anadolu, Beylikleri Devri / 110-118
6 — OsmanlI Beyliği Kurulurken: a) İçtimaî ve İktisadî
şartlar; b) Siyasî şartlar / 118-131
7 — Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu ve Büyümesi: a) Osman Oğullarının kökü; b) OsmanlIların etnik vaziyeti; c) Osmanlı Beyliğinin kuruluşu; d) Osmanlıları beylikten hükümdarlığa yükselten dahilî hadiseler; e) Saltanattan önceki Osmanlı fetihleri / 131-186
8 — Rum Selçukî Sultanlığı Tahtı için Mücadeleler:
a) Tahtın boşalması; b) Rum tahtının yeni namzetleri; c) Beyliklerin müstakil olma gayretleri ..... 186-241
9 — Siyasî Birliği Kurma Şartlarının Osmanlı Beyliğinde Belirmesi: a) XIV. asrın ilk yarısında Osmanlı ailesinin kazandığı üstünlük / 241-247
Kısım: II
B. Türkiye’nin Osmanlı İdaresine Geçişi
1 — Osman Oğullarının Rum Selçukî Tahtına Cülûsları / 249-255
2 — Osmanlı Rejiminin Kuruluşu Devrinde Müesseseler:
a) Cemiyet; b) Hükümdarlık; c) Divan; d) Askerî teşkilât; e) Sivil idare / 255-283
Kısım: III
C. I. Murad’ın Cülûsundan II. Murad’ın Ölümüne Kadar Türkiye
1 — Osmanlı Rejiminin Bütün Türkiye’ye Hâkim Oluşu:
a) Siyasî parçalanmaya son verme gayretleri;
b) 1402 Ankara felâketinin sebep olduğu İçtimaî ve
siyasî sarsıntı; c) Ankara felâke! inden sonra İçtimaî ve siyasî düzenin yeniden kurulması; d) Türkiye siyasî birliğinin başarılması işine devam; e) Osmanlı şehzadeleri arasında taht ihtilâfı / 285-386
Kısım: IV
D. Osmanlı İdaresinde Türkiye Devlet Teşkilâtı
1 — Divan / 387-399
2 — Vilâyet İdaresi / 399-410
3 — Ordu İdaresi / 410-429
Kısım: V
E. Umumî İktisadî Hayat
1 — Dünya Ticareti / 431-440
2 — Yakın Doğu’da İktisadî Buhran / 440-451
3 — XIII. Asır Ortalarından XIV. Asır Ortalarına Kadar
Türkiye’de İktisadî Kararsızlık / 451-460
4 — Osmanlı Rejiminin Kuruluşu Sırasındaki Yeni İkti-
sadî Şartlar ve Geçici Ferahlık Devri / 460-471
5 — Yeni Türk İçtimaî - İktisadî Düzeninde Nüfus ve
İskân Unsuru / 471-499
Kısım: VI
F. Osmanlı Rejiminde Malî Usûl
1 — Para Sistemi (akçenin darbı ve tedavülü) / 501-508
2 — Vergi Sistemi / 509-518
Haritalar / 519-522
I. Cildin Umumî İndeksi / 523
ÖNSÖZ
17 yıldan beri üzerinde çalıştığımız “Türkiye’nin İçtimaî ve İktisadî Tarihi”ni 5 cilt halinde planlamış bulunmaktayız; bu kitap onlardan birincisi olarak çıkıyor.
Tarih araştırıcıları tarafından şimdiye kadar pek o kadar üzerinde çalışılmamış olan bu konuda gayret harcarken, her meselede ilk araştırıcı durumunda kalmamız başarılı İlmî neticelere varmamızı hem güçleştirmiş ve hem de geciktirmiştir. Ayrıca, askerî ve siyasî tarih konusun-dakinden farklı olarak, kaynakların esasını arşiv vesikaları, vakıfnameler ve hele eski mahkeme defterlerinin (şer’i-ye sicillerinin) teşkil etmesi, bunlardan istifade etmede daha dikkatli ve sabırlı olunmasını zarurî kılmaktadır. Bununla beraber, 1453’den önceki devirden bize bu çeşit vesikalar fazla kalmadığı için, bu birinci ciltte kullandığımız kaynaklar çoğu herkesçe bilinen yazmalar ve başka eserlerdir. Buna rağmen, Türk halkının XIII. asrın ortalarından İstanbul'un fethine kadar geçirdiği iki yüz yıllık iktisadî-içtimaî gelişme ve değişimleri ana çizgileriyle belirtmiş olduğumuzu sanıyoruz. Faydalandığımız orijinal kaynaklardan elde ettiğimiz İlmî neticeler bundan sonraki ciltlerde ortaya konduğu zaman, tarih boyunca memleketin sürdüğü İktisadî ve İçtimaî hayat bütün açıklığı ile tarih bilgimiz içindeki lüzumlu yerini alacanı için, cemiyetimizin geçmişten bugüne olan bağlantısını daha iyi anlamış olacağız. Böylece, şimdiki tarih bilgimizden birçoklarının değişeceği beklenmelidir.
Türk tarihini hatalı bilgilerden temizleyerek, dünyaya ve Türk halkına milletin geçmişini bütün hakikati ile öğretmek için Türk ilim adamları arasında büyük bir araştırma gayreti vardır. Bu sayede de artık Batı dünyasının zihnindeki yanlış ve garazkârane «Türklük» mefhumu değişmeye başlamıştır. Fakat, tarihçilerimizi bu yolda daha başarılı olmaktan alıkoyan birçok maddî imkânsızlıklar (araştırma ve basım masraflarının yetersiz karşılanması) vardır. Bunlar giderildiği takdirde, Avrupa halkına XVIII. ve XIX. asırlarda telkin edilmiş olan «merhametsiz Türk» şeklindeki düşmanca ve yanlış fikirler kolayca silinerek, Türk halkının tarihte sürdüğü hayatın en medenî milletlerle kıyaslanacak seviyede olduğunu göstermek hiç de zor olmıyacaktır.
Sözlerimize son verirken şunu hatırlatmayı faydalı buluyoruz ki, bu eserin kabarık bir bibliyografya listesine sahip olması için ayrı bir itina gösterilmemiştir. Çünkü, her yerde kolayca bulunamayan bir kitabı, belki bilgi vardır ümidi ile, aylarca kovalamak yazara uzun zaman kaybettireceği için, o takdirde, hep birinci cilt ile oyalanmak ve diğer ciltlere geçmemek tehlikesi vardır. Esasen mevzuun mahiyeti icabı, bilhassa Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî tarihi bahsinde, modern çağda yazılmış kitaplar çok kısır bulunuyorlar. Buna mukabil, bizim hiç ihmal etmediğimiz ve incelemelerine uzun zaman vermekten çekinmediğimiz tarih vesikaları bu alanda çok zengin bilgi saklamaktadırlar. Kısacası, araştırıcının dikkatini şu noktaya çekeceğiz: Başlıbaşma bir saha olan İktisadî ve İçtimaî Tarih konusunda ilk defa meydana getirilen eserimiz Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî tarihini ancak ana çizgileriyle vermektedir ve bu alanda yeter bir eser, bundan sonra çalışacakların emekleri bizim eserimize eklenmek suretiyle meydana gelebilecektir.
1 Eylül 1959
Mustafa Akdağ
Kısım; I
A. Selçukî Rejimine Son Veren Büyük Karışıklık Devrinde Türkiye
1243 - 1327
1 — XIII. asırda Anadolu Türk Cemiyeti
a. Başlıca katlarıyla İçtimaî yapı
Umumî Türk tarihinin seyrinde mühim bir dönüm noktası teşkil eden Malazgirt Zaferi neticesinde hemen bütün Anadolu yarımadası Oğuz boyundan olan Türklerin eline geçmişti. Oğuz gazilerinin Türkiye’yi o zafer üzerine kurdukları düşünülürse, bu hadisenin cihan tarihi içinde büyük bir yeri olduğu meydana çıkar. Çünkü, dünya tarihinin sayılı olaylarından birini teşkil ettiği muhakkak olan, «Anadolu’nun Türklerce fethi-» hareketi, İran’da hükümet etmekte bulunan «Büyük Selçukî Devleti» adındaki siyasî topluluğun bütün Önasya’ya yaptığı istilâlardan birisi olarak görünse de, Türklerin eski Hıristiyan topraklarına girişleri Müslüman memleketlerindeki fetihlerinden ayrı bir neticeye varması dolayısıyle, hadisenin önemi çok yaygın olmuştur. Selçukî orduları, meselâ, Arap memleketlerine ancak hükümet sürmeye gitmişlerdir. Yani. Türk olmayan d’ğer Müslüman topluluklarını sadece idare ediyorlardı. Fakat Anadolu’nun fethi ile hasıl olan durum böyle delildi; vaktiyle Arap-Bizans mücadelesinde nüfusu azalan ve İktisadî hayatı harap olan1 2 bu topraklara Türkler,
1 Prof. Fuat Könriilü aynı mevzuu vaktiyle ele alın, salâhiyete izah etmiştir ki, fikirlerinden burada is+ifade ediyoruz. Meselâ şu eserine bakınız: Les Origines de rFmoire Ottoman. p. 5.
2 F. Köprülü bu noktaya önemle işaret ediyor: ayn eser, p. 60.
Mustafa Akdağ
Türkiye’nin İktisadi ve İçtimaî Tarihi
Cem
Cem Yayınevî
Türkiye’nin İktisadi ve İçtimaî Tarihi
Cilt I
1243-1453
Kültür Dizisi
Dizgi, baskı: Yelken Matbaası
İstanbul 1974
Prof. Dr. Mustafa Akdağ
Kapak: Said Maden
