Kürtçenin Etimolojik Sözlüğü
Tuncer Gülensoy
TTK
ürklerin tarih sahnesine çıkıştan M.ö. 3000 yılma kadar götürülebilmekte; Türkçenin Ana Altayca'dan aynlıp en eski Türkçe (Pre Turkic) adıyla anılması da yine M.ö. ikinci binlere kadar uzatılabilmektedir.
Ne yazık ki Hun Türklerine ait yazılı belgelerin henüz ele geçirilememiş olmasından dolayı, şimdilik, "Orhun Âbideleri" adıyla tanıdığımız, VIII. aşıra ait eski Türk yazıdan, en eski yazılı belge olarak kabul edilmekte ve Türk dilinin tarihî gelişimi bu noktadan başlatılmaktadır.
Mesleği "Türkolog" olmayan okuyuculara, kısa da olsa bilgi verebilmek maksadıyla, Türkçenin tarihî gelişmesine temas etmek yerinde olacaktır:
"Orhun Âbideleri"nin bulunması Türklük ...
İçindekiler
Söz Başı / VII-VIII
Giriş / IX-LXIX
I. Eski Türkçe ve Doğu Anadolu Osmanlıcası / IX
II. Doğu Anadolu Ağızlarının Bazı Ses Özellikleri / XXVIII
III. Doğu Anadolu Ağızları Üzerine Bir İnceleme / XXXVIH
Kürmanç Ağzı / XXXIX
Kürmanç Ağzı Nasıl Meydana Geldi / XL
Kürmanç Ağzının Bugünkü Durumu / XLIII
IV. Doğu Anadolu Ağızlarında Kelime Oluşması ve Yapısı Üzerinde Deneme / XLVIII
1. Türkçe Kökenli Kelimelere Türkçe Eklerin Getirilmesi / L
2. Türkçe Kökenli Kelimelere Farsça Eklerin Getirilmesi / L
3. Farsça Kökenli Kelimelere Farsça Eklerin Getirilmesi / L
4. Farsça Kökenli Kelimelere Türkçe Eklerin Getirilmesi / LI
5. Arapça Kökenli Kelimelere Arapça Eklerin Getirilmesi / LI
6. Arapça Kökenli Kelimelere Farsça Eklerin Getirilmesi / LI
V. Palu ve Palu Ağzının Bazı Fonetik özellikleri / LIV
Sözlükte Kullanılan Transkripsiyon İşaretleri / LXX
Bibliyografya ve Kısaltmalar / LXXI1
İl Adlarının Kısaltmaları / LXXVII
Etimolojik Sözlük / 1-155
SÖZ BAŞI
Prof. Dr. Tuncer Gülensoy, Türk dil birliğini bozmaya yönelik propaganda faaliyetlerine "Kürtçe'nin Etimolojik Sözlüğü-Deneme" isimli İlmî eseri ile cevap verdi.
Prof. Dr. Tuncer Gülensoyun, Türk Halk Kültürü'ne ilgisi: Ankara Üniversitesi DTCF, mensubu olduğu dönemlerde başlamıştır. Fırat Üniversitesi'ndeki hizmet yıllarında da süren bu ilgi, halen görevli olduğu Erciyes Üniversitesi'nde devam etmektedir. Prof. Dr. Tuncer Gülensoyun araştırmaları; ağırlıklı olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu halk bilimini kapsamakla birlikte, daha ziyade dil yoğunluklu olmuştur. Bölgede konuşulan Kürtçe ve Zazaca konularında önemli çalışmaları olan Tuncer Gülensoy, bu vernaküler dillerin kadim ve günümüz Türkçesi ile karşılaştırmalarını yapmıştır. Prof. Dr. T. Gülensoyu; yazdığı kitap ve makaleleri, sunduğu tebliğ ve konferanslarının yanısıra, bu sahada yetişdirdiği genç bilim adamları ile de tanımaktayız.
Gülensoyun "Kürtçe’nin Etimolojik Sözlüğü-Deneme" isimli eseri; Kırgız, Kazak, Özbek, Türkmen, Azerî ve Anadolu Türkçelerinin mukayeselerini içeren "7 Türk Lehçesi'nin Karşılaştırmalı Sözlüğü" isimli yayın esas alınarak hazırlanmıştır. Tuncer Gülensoy, sözü edilen Türk lehçelerinde tespit edilmiş kelimeleri Kürtçe karşılıkları ile irdelemektedir. Bu irdelemede; Kürtçe kelimelerin Osmanlı ve Türkiye Türkçesi ile karşılaştırmasını müteakip, diğer Türk lehçeleri ile de etimolojik tahlilini yapmaktadır.
Konuya yaklaşımında da İlmî olarak, objektif perspektifler esas alınmıştır. Gerçeklerin araştırılıp gün ışığına çıkarılması ve politik istismar vasıtası olmalarının önlenebilmesi (Bu gerçeklerin hem inkârcıların gözleri önüne serilmesi ve hem de olduğundan değişik biçimde göstererek çarpıtmaya çalışanların oyunların bozmak için) ciddî çalışmaların yapılması ile mümkündür. Türkiye'de dil alanında gerçekleştirilen saha çalışmaları ile güzel eserlerin üretilmesine başlanılmıştır. Ancak, mevcut faaliyetin, yeterli bir tempoya sahip olmadığı gibi, organize ve planlı olduğu da söylenemeyecektir. Münferit çalışmalar ise, duyulan ihtiyacı karşılayacak güçte değildir. Ülkesinde yaşayan dillerin karakterini açıklayacak çalışması olmayan bir dil bilimcinin gerçeği çarpıtan çalışmalara da verilecek yanıtı olamayacaktır.
Kanaatimizce, Prof. Dr. Gülensoyun çalışması türünden incelemeler artarken, araştırma alanlarını millet olarak inhisarımızdan çıkarmamayı, daha paylaşımcı, daha katılımcı olmayı becermemiz gerekiyor.
Bölgesel dil çalışmaları farklı siyasî tercih sahibi dil bilimcilerimizi bir araya getirebildiği takdirde, ülkemizin dil sorununun sözcülerinin bizim dilcilerimiz olması sağlanmış olacaktır.
Sayın Gülensoyu üzerinde çeşitli spekülasyonlar yapılmaya çalışılan bu konuya, bilimsel bir bakışla yaklaşmasından ve kültürümüze kazandırdığı bu eserden dolayı kutluyorum.
Prof. Dr. Reşat Genç
Giriş
I
Eski Türkçe ve Doğu Anadolu Osmanlıcası
Türklerin tarih sahnesine çıkıştan M.ö. 3000 yılma kadar götürülebilmekte; Türkçenin Ana Altayca'dan aynlıp en eski Türkçe (Pre Turkic) adıyla anılması da yine M.ö. ikinci binlere kadar uzatılabilmektedir.
Ne yazık ki Hun Türklerine ait yazılı belgelerin henüz ele geçirilememiş olmasından dolayı, şimdilik, "Orhun Âbideleri" adıyla tanıdığımız, VIII. aşıra ait eski Türk yazıdan, en eski yazılı belge olarak kabul edilmekte ve Türk dilinin tarihî gelişimi bu noktadan başlatılmaktadır.
Mesleği "Türkolog" olmayan okuyuculara, kısa da olsa bilgi verebilmek maksadıyla, Türkçenin tarihî gelişmesine temas etmek yerinde olacaktır:
"Orhun Âbideleri"nin bulunması Türklük için en büyük keşiftir. Bu keşifle ve keşfedilen âbidelerin DanimarkalI türkolog W. Thomsen tarafindan çözülüp neşredilmesiyle birlikte, Türk dilinin pek çok meselesi halledilmiş, etimolojik çalışmaların seyri değişmiştir. I. ve II. Köktürk Kağanlıkları'nın yıkılmasından sonra tarih sahnesine çıkan Uygur Türkleri edebî sahada gelişmiş eserler vermeğe başladılar. Kullandıkları yazı, millî Türk yazısı olan "Orhun" yazısından farklı olduğu halde, dil bir öncekinin devamı ve daha gelişmişi idi. Uygur Türkleri'nin İslâmiyet öncesinde verdikleri ve sayılan hayli kabank olan bu metinler de "eski Türkçe"nin en değerli belgeleridir.
Tarihî bilgilerimize göre Karahanlılann İslâmiyeti kabulü, tahminen, M. 932 yılı civandır. Arap tarihçi İbnü'l-Esîr, M. 960 yılında 200.000 çadırlık bir Türk zümresinin İslâmiyeti kabul ettiğini haber vermektedir.
Türklerin İslâmiyeti kabulü ile edebî eserlerin dili ve rûhunda da büyük değişiklikler ortaya çıktı. İlk Türk İslâmi eseri olarak kabul ettiğimiz "Kutadgu Bilig" adlı muhteşem manzum eser (1069) ile ilk ve en büyük Türkçe sözlük "Dîvânu Lûgâti't-Türk" adlı eser (1070), Karahanh sahasında yazılmış iki büyük âbidedir.
.....
Tuncer Gülensoy
Kürtçenin Etimolojik Sözlüğü
TTK
Türk Tarih Kurumu
Kürtçenin Etimolojik Sözlüğü
Prof. Dr. Tuncer Gülensoy
Ankara, 1994
Kürtçenin Etimolojik Sözlüğü
-Deneme-
Dizgi: Ajans Emek
Tel: 0 (352) 231 20 80
P.K. 138 38001 Kayseri
Baskı: Türk Tarih Kurumu Basımevi,
Ankara
ISBN 975-16-0645-4
