Güneydoğu Anadolu Projesi
Murat Şeker
Vyayınları
Bu çalışma, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin sosyal hareketliliğe en fazla açık olan Gezici Tarım İşçileri üzerinde yapılmış bir araştırmanın bir sunumu olduğu gibi, GAP adı ile adlandırılan büyük sulama projesinin ülke ekonomisine ve yöre insanlarına yapacağı etkilerin bir incelenmesidir. Güneydoğu Anadolu Projesi ile birlikte ortaya çıkması beklenen gelir artışları yanında, yapısal değişime bağlı olarak Tarım işçilerinin de giderek sayısal bir artış göstereceklerinin ve bunlann bu gelir artışlarından yararlanabilmelerinin farklı siyasalara bağlı olduğunun savunulduğu çalışmada Tarım İşçilerinin 'köylü' olarak varsayılmalarına karşı çıkılmaktadır.
İçindekiler
Önsöz / v
İçindekiler / vii
Giriş / 1
Kuramsal Yaklaşım / 5
a) Kavramların Tanımlanması / 5
b) Yapısal Değişme / 7
c) Dual Ekonomi Tezi / 8
d) Kırsal Kesim Sorunları / 10
e) Azgelişmiş ülkeler / 11
f) Yapısal Siyasalar / 14
g) Tarım İşçileri / 15
h) Kadınlar / 17
k) Hipotezlerin Sıralanması / 17
Tarım ve Toplum / 25
Güneydoğu Anadolu Projesi / 33
Metodolojik Açıklama / 47
Araştırma Bulgularının Sunumu / 59
a) Ekonomik Koşullar / 60
b) Gezici Tarım İşçilerinin Sosyal Konumları / 69
c) Yaşam Koşulları / 73
d) Çalışma Koşulları / 76
e) Tarımsal üretimde Çevre ve İnsan Sağlığı / 79
f) Gezici Tarım İşçilerinin Sağlık Sorunları / 81
g) Gezici Tarım İşçilerinin Siyasal-İdeolojik Konumları / 93
Sonuç / 105
Kaynakça / 121
Summary / 127
Anket Kodlama Örnekleri / 129
Data / 143
ÖNSÖZ
Bu araştırmanın somutlaştırılması 1986 yılı başlarında söz konusu olmuştur. Türk-İş ve Tarım-İş bünyesi içinde de ortaya çıkmış olan bir ihtiyacın da baskısı ile ve Asya-Amerika Hür Çalışma Enstitüsü'nün yönlendirmesi ve desteklemesi ile araştırmanın kısa bir süre içinde gerçekleştirilmesi mümkün olmuştur.
Araştırmanın kitap halinde yayınlanmak üzere baskıya girdiği günlerde (Nisan 1987 sonları) Ankara’da "Türkiye'de Tanmsal Yapıların Gelişimi 1923-1987" başlığı altında üç gün süren bir sempozyum yapılmıştır. Araştırma içinde değindiğim pek çok konu da bu sempozyum içinde işlenmiştir. Ancak, sempozyum bildirileri ile benim bu kitapta işlediğim düşünceler arasında çıkan pek çok farklılık tartışılma olanağı bulamamıştır.
Önceleri, bu önsöz içinde bu farklılıkları gündeme getirmeyi düşündüm ama, sonradan, bunu daha kapsamlı bir yazıya konu yapmak üzere bu düşünceden vazgeçtim.
Burada belirtmem gereken daha farklı bir sempozyum ise 18-21 Kasım 1986 tarihlerinde Ankara üniversitesi Ziraat Fakültesi'nde yapılmıştır. Güneydoğu Anadolu Projesi üzerine yapılan bu sempozyum bildirilerinden bu çalışmam içinde derinlemesine yararlandım. Ziraat Fakültemizin hemen hemen bütün üyelerinin çalışmalarının bir sonucu olan bu bildirilerin çok kapsamlı bir çalışmanın ürünü oldukları derhal anlaşılmaktadır. Böylesine büyük bir eşgüdümlü çalışmayı başarabildikleri için kendilerini hem kıskandım hem de aynı üniversitenin mensubu olduğum için gururlandım.
Bu çalışma, ne başlangıç ne sonuç; uzun bir süredir devam eden bir ilginin ilerde tamamlanması gereken bir aşamasını belgeliyor. Bunu yapmamda yardımlarını gördüğüm ve adlarını burada saymama olanak olmayan pek çok kişi var. Yalnızca birkaç isim verebileceğim; araştırmanın planlanması ve yürütülmesinde yardımlarını gördüğüm Şanar Tayşi ve önder Aker, ayn. şekilde, AAFLl Direktörü Jeff Ballinger, Uygulamada yardımcı olan Karataş Belediye Başkanı Fuat Karataş, araştırmaya katılan, Dr. Aygen Erdentuğ, Dr. Füsun Çuhadaroğlu, Dr. Hilmi Çuhadaroğlu, Hülya Sayın, Dilek Kalfa, Emel Horasan, Özcan Sezer, Adnan Türegün, Recep Varçın, soru kağıdının hazırlanmasında ve değerlendirme aşamalarında görüşlerini bildiren, Prof. Dr. Nermin Abadan-Unat, Prof.Dr. Özer Ozankaya, Doç.Dr. Bilsay Kuruç, Doç.Dr. Çelik Aruoba ve Dr. Muzaffer Sencer; kendilerine müteşekkirim.
Aynca eşim Nilgün ve oğullarım Deniz ve Ata Ufuk Şeker, yaz tatillerini Çukurova'da benim yanımda geçirmeye razı olarak benim direncimi artırdılar ve üstelik eşim fiilen çalışmalara katıldı; onlara da teşekkür ediyorum.
Araştırmam sırasında pek çok il ve ilçe idarecisi ile görüştüm ve yardımlarını gördüm. Ayrıca, DSİ, Bölge Müdürleri, Tarım Müdürleri, Türk-lş Çukurova Bölge Temsilcisi ve Tanm İş Bölge Temsilcisi bana yardımcı oldular. Yine, görüştüğüm, yöre Hakim ve Savcı'Iannm da gözlemlerinden yararlandım. Teşekkür ediyorum.
Kadınlan, Çocuktan ve Erkekleri ile Gezici Tanm İşçileri bana yardım edenlerin başında sayılmalıdır. Onlara teşekkür ediyor ve erkeklerden ve çocuklardan şimdilik özür dileyerek bu kitabı Kadın Gezici Tanm İşçilerine ithaf ediyorum.
Murat Şeker
Giriş
Ülkemizdeki tarım kesiminde çalışanlar üzerine 1977 tarihinden başlayarak bir araştırmayı daha önceden yapmıştık. Bu çalışmamızı 1986 tarihinde bastırma olanağı bulabildik (Şeker: 1986). Bu çalışmada, genel olarak tarım işçilerinin ve bazı köylü kesimlerin sorunları üzerinde durulmakta ve tarım işçiliğinin gelişimi üzerine bazı hipotezler sınanmaktadır. Gezici tarım işçileri için de, "geleneksel bir yapı içinde yaşamlarını sürdürüp modern bir yapı içinde çalışmakta olduklarından, bu çelişkili etkileşimin doğuracağı belirsizlik durumu içinde yer alacaklardır" (Şeker, 1986;14) önermesi kullanılmakta ve bu belirsizliğin kalıcı olmayacağı ve yakın bir gelecekte yeni koşullara uyum sağlanacağı şeklinde bir düşünce öne sürülmektedir.
Elinizdeki bu çalışma, yukarda değinilen araştırmanın bir yinelenmesi değildir, önceki araştırmada sınanan hipotezlerin varsayım (assumption) kabul edilerek sorun alanımızın daha değişik yönlerinin bir incelenmesi çabasıdır. Diğer bir deyişle, elinizdeki bu çalışma, önceki çalışmaya bağlı ve ona dayanarak daha ilerlere gitmeye çalışan bir çabanın ürünüdür.
Bu yeni çalışmamızın önemli nedenlerinden biri, giderek gerçekleşme yolunu tutan önemli ekonomik ve teknolojik gelişmelerdir. Bu gelişmelerin en önemlisi, inanılmaz boyutlardaki Güneydoğu Anadolu Projesi (Bundan böyle GAP şeklinde anılacak) ve bu projenin beklenen etkileridir. Konumuz bakımından ilginç olan, GAP'nin genel olarak ekonomik boyutlarının üzerinde durulmuş olmasına karşın, sosyal etkilerinin üzerinde hemen hiç durulmamış olmasıdır, öte yandan, ekonomik boyutlar üzerinde durulurken de, kimi konulara daha az itina gösterildiğine dair işaretler bulunmaktadır. Yine, GAP'nin ülke bütünü içinde ve özellikle Çukurova'da yaratabileceği etkiler üzerinde duran hiçbir çalışmaya rastlamadık.
.....
Murat Şeker
Güneydoğu Anadolu Projesi
Vyayınları
Vyayınları
Güneydoğu Anadolu Projesi
Sosyal ve Ekonomik Sorunlar
Murat Şeker
Birinci Baskı: Mayıs 1987
V Yayınları
Verso A.Ş.
Konur Sokak, 13/7 Kızılay-Ankara
Tel: 125 68 95
P.K. 359 Yenişehiir-Ankara
Ofset Hazırlık: VMS
(Verso Matbaacılık Sanayi)
Dizgi: Denk Ajans 129 84 30
Baskı, Cilt: Başarı Matbaası, Ankara
