Doğu Ekonomisi: 1800’lerden Günümüze
Rıfat Dağ
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası (DTSO)nı, son yıllarda temel sorunlardan birine elattığı, "Bölgesel Gelişme" sorununa bilim yöntemiyle yaklaştığı ve "çözüm önerileri" geliştirdiği için, kutlamak gerekiyor. Her yıl kamuoyuna enaz bir temel araştırma ile çıkan DTSO, gerçekleşmesine fırsat verdiği ve kapsamını önceden tartıştığı araştırmalarında iki temel yöntemi gözardı etmiyor:
1. "...Araştırmalar, olabildiğince kapsamlı yürütülecek, olguların gerisindeki tanımlanabilen sosyal ve ekonomik değişkenler de veri alınacak,
2. Ve olguların oluşma süreçleri, analitik bir biçimde irdelenecek.." yoksa, "bütün" içerisindeki organik bir büyüklük, başka türlü nasıl tanımlanabilecekti...
Önemini yitirmediğini düşündüğümüz sözüedilen gerekçeyle, elinizdeki bu çalışma da, aynı yöntemle kurgulanmıştır; izlenen $ol, aynıdır...
İçindekiler
Giriş / 1
I. Bölüm
Çevrimli Sektörler Krizi ve Kamu Tahsisleri Sorunu / 5
1. Çevrimli Sektörler Krizi, Bölgesel Gelir Farkını Derinleştiriyor / 7
2. Bölgede Kullanılan Kamu Kaynakları Yeterli midir? / 25
2.1. Kamu Kaynaklarının Günümüzdeki Dağlımı / 25
2.2. Bölgeden, Bölge Dışına Transfer Edilen Kaynaklar Ölçülebilir mi? / 32
2.3. Kamu Kaynaklarının Yakın Geçmişteki Dağılımı Nedir? / 38
2.4. Bölgede Kullanılan Kamu Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı ve
Bölge Kalkınmasına Etkisi / 43
3. Bölgenin Gelişmişlik Düzeyi / 48
II. Bölüm:
Gelişme İçin Bölgesel Potansiyel Kullanılabildi mi? / 53
1. Gelişme İçin Bölgesel Potansiyel Nedir? / 55
1.1. Nüfusün Nitelikleri / 55
1.1.1. Nüfus-Mekân ve Doğal Kaynak İlişkisi / 57
1.1.2. Nüfus-Kaynak İlişkisi / 63
1.1.3. Arazi Kaynağı ve Nüfus / 66
1.1.4. Nüfus ve İstihdam / 68
1.2. Sanayileşme Sürecinde Göstergeler ve Temel Sorunlar / 80
1.3. Bölge Sanayiinin Geleneksel Niteliği Aşılamamıştır / 86
1.4. Yitirilen ya da Rasyonel Kullanılmayan Bölgesel Kaynaklar / 88
1.5. Geleneksel Plân Anlayışı, Bölgenin Problem Yapısını Neden Dönüştüremedi? / 97
1.6. Süregelen Plân Anlayışında Teşvik Politikası / 101
1.7. Çalıştırılmayan Tesisler İçin Bir Resim ve Bir Sonuç
VII
2. Bölgenin Üretim Kapasitesini Arttıracak Altyapılar Hazırlandı mı? / 113
2.1. Pazar Genişliği ve Ulaşım Sistemleri / 114
2.2. Madenciliği Geliştikçe Fakirleşen Bir İl Elâzığ / 120
2.3. Bölge Kırsal Alanına Teknoloji, Ne Boyutta Girmiştir? / 124
3. Toplumsal Dokuyu Çözücü Bir Etken: Göçler / 132
4. Bölgenin Problem Yapısı ve Bölgesel Gelişmenin Demokratik Örgütlenmesinin Önemi / 139
4.1. Bölgesel Gelişmenin Demokratik Örgütlenmesi / 142
4.2. Bölgesel Teşvik Sorunu ve Türkiye / 147
4.3. Özel Teknolojik Kentler (Teknopolis) Kurulmalıdır / 150
III. Bölüm:
1800'lerden Günümüze Bölge Ekonomisi / 153
1. Tarihsel Süreci İrdelerken / 155
2. Osmanlı ve Kuruluş Felsefesindeki Dengeler / 157
3. Osmanlı-Kürt Bağlaşması ve Safevilerle Buluşma / 161
4. Osmanlı Devlet Yapısını Toprak Düzeni Tayin Etmiştir / 169
5. II. Mahmut Merkezileşme Süreci ile Başlayan Sancılı Dönem / 173
6. 1800'li Yıllardan Cumhuriyete Bölge Ekonomisi / 183
7. XIX. Yüzyılda Bölgesel Dramı Hazırlayan Dört Olay / 188
7.1. Osmanlı-lngiliz Serbest Ticaret Andlaşması ve Bölgeye Yansımaları / 189
7.2. Belirsizlikler Dönemi / 194
7.3. Toplumsal "Anomia" ve Tarikatların Öne Çıkışı / 197
7.4. Dinsel Kargaşadan Hamidiye Alaylarına / 199
8. İttihad ve Terakki Dönemi ve Toplumsal Yaşama Etkileri / 205
Son Söz / 209
SUNUŞ
Kalkınma yarışında, haketmediği bir çelme yediği için, yeteneklerini sergileyemeyen bir koşucuya benzetmek mümkün bölgeyi, gücü-kuvveti yerinde, performansı olan bir koşucuya...
Su, petrol gibi enerji kaynaklarına sahipken, ekonomi dişlileri dönmüyorsa, arazi ve maden gibi doğal kaynakları varken, bu zenginliği yakalıyamıyorsa, bankalarına mevduat kazandırdığı halde, kredisinden "istifade" edemiyorsa, bu "tersliği" nasıl ve hangi dille açıklayalım?..
Elbette bilimle, bilimin diliyle..
Yönetimimiz, bu soruyu merak edenlere, ilgililere ve karar vericilere, "gerekçeli bir rapor" hazırlamayı uygun bulduğunda, böylece, elinizdeki bu çalışma, bu amaca hizmet için, önünüze gelmiş bulunuyor.
Ve böylece önemli bir sorunun altı, çok yönlü sorgulamaklarla, bilim kalemiyle çiziliyor.
Ve görülüyor ki tarihsel kısıtlar, yanlış kararlar ve eksik algılamalar, Bölgenin "maküs talihini" dönüştüremiyor, aksine, kamburumuza yeni kamburlar yüklüyor..
Ve aslında Bölge, düşmanlarımız kıskandıracak kadar, büyük bir potansiyele sahip bulunuyor.
Ve böylece, bu çalışma ile "imkânı olmadığı için geri kalmış Bölge..." imajı ve paradigması, temelinden sarsılıyor...
Ne yapmalı?
Anlamalı, yeniden algılamalı ve sorunu yaşıyanlara da kulak verilmelidir...
Mutlu, çağdaş ve demokratik Türkiye inşasında, Bölgemizin de sorunlarını aşacağı ve zenginliklere zenginlikler katacağı, düşünülmelidir.
Saygılarımızla,
Felât Cemiloğlu
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı
"Dalları tek tek kırılan buğulu coğrafyamızda,
yaşam iri laflara ve alışılmış sloganlara ihtiyaç
duyulmayacak kadar yakıcı..."
Dr. Altay Martı'nın ‘Öldürmenin Erkek Yüzü
isimli kitabından uyarlayan:
Şeyhmus Diken
Ticaret ve Sanayi Odası
Yön. Kurulu Üyesi
Giriş
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası (DTSO)nı, son yıllarda temel sorunlardan birine elattığı, "Bölgesel Gelişme" sorununa bilim yöntemiyle yaklaştığı ve "çözüm önerileri" geliştirdiği için, kutlamak gerekiyor. Her yıl kamuoyuna enaz bir temel araştırma ile çıkan DTSO, gerçekleşmesine fırsat verdiği ve kapsamını önceden tartıştığı araştırmalarında iki temel yöntemi gözardı etmiyor:
1. "...Araştırmalar, olabildiğince kapsamlı yürütülecek, olguların gerisindeki tanımlanabilen sosyal ve ekonomik değişkenler de veri alınacak,
2. Ve olguların oluşma süreçleri, analitik bir biçimde irdelenecek.." yoksa, "bütün" içerisindeki organik bir büyüklük, başka türlü nasıl tanımlanabilecekti...
Önemini yitirmediğini düşündüğümüz sözüedilen gerekçeyle, elinizdeki bu çalışma da, aynı yöntemle kurgulanmıştır; izlenen $ol, aynıdır...
Ve çalışmamızın değerlendirme yöntemi ise eleştireldir; geleneksel uygulamaları ve bu uygulanmaların kaynaklandığı seçmeleri kısacası politikaları, "yararlı yararsız", "haklı - haksız" yönleriyle açıklamaktadır. Bu kapsamda geliştirilen eleştirinin dozunu ise "objektif ölçütler" belirlemektedir,. Ve objektiflik terazimizdeki ölçüler ise olguları şu temel ilkelerle ölçmektedir:
* Bilimsel tarafsızlık,
* Adalet ve Hak,
* Geçerlilik
* Ve verimlilik,
Bu çalışma, Doğu ve Güneydoğu'yu "alan" olarak ele almıştır; DPT'nın Kalkınmada Öncelikli Yöreler (K.Ö.Y.) kapsamına giren Doğu ve Güneydoğu'yu.. 21 ilini.
1. Adıyaman, 2. Ağrı, 3. Bingöl, 4. Bitlis, 5. Diyarbakır, 6. Elazığ, 7. Erzincan, 8. Erzurum, 9. Hakkari, 10. Kars, 11. Malatya, 12. Mardin, 13. Muş, 14. Siirt, 15. Tunceli, 16. Ş. Urfa, 17. Van, 18. Batman, 14. Şırnak, 20. Ardahan ve 21. İğdır'ı..
Bu sınıflandırma, sosyo-ekonomik bir farklılaşmayı temsi-lettiği gibi sosyo-kültürel bir farklılığı, daha çok kurt nüfusa dayalı bir alanı da kapsamaktadır.
DPT, Güneydoğu'nun G. Antep'ini, Kalkınmada Öncelikli Yöreler (K.Ö.Y.) kapsamına almamıştır. Çünkü, G. Antep'in ekonomik dokusu farklıdır, gelişme yolunda daha da ilerlemiştir. Gelişmişlik değerleri, Türkiye ortalamasının da üzerindedir, ve benzer ekonomik coğrafyayı temsil etmediği, "median değer" olduğu için, biz de aynı varsayımı esas aldık.
Bu çalışma sonucunda, Doğu, Güneydoğu illerinin, "geri kalmışlık kaderini" farklı nedenlerle paylaştığını gördük ve farklı özelliklere sahip ekolojik ve doğa! kaynak varlıklarına rağmen, bu kaynakların bir arada entegre bir biçimde harekete geçirilmeleriyle, gelişmeyi hızlandıracak gizligüce sahip olduğunu ve sö-züedilen kaynaklarla bölgenin çok önemli bir potansiyel büyüklük doğuracağını kestirdik..
Bu nedenle, elinizdeki denememiz, “Bölgesel Gelişme" sorunlarını değerlendirmede, yeni bir yaklaşımın gerekli olduğu, geleneksel bakış açılarının ve uygulamalarının sonuç vermeyeceği savındadır.
.....
Rıfat Dağ
1800’lerden Günümüze
Doğu Ekonomisi
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası
1800’lerden Günümüze
Doğu Ekonomisi
Rıfat Dağ
1995
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası
1800'lerden Günümüze
Doğu Ekonomisi
Rıfat Dağ
95 Ankara
