Doza Kurdistan (Kürdistan davası)

Doza Kürdüstan [Türkçe, Beyrut, 1969]

Doza Kurdistan (Kürdistan davası) [Türkçe, Ankara, 1991]

Doza Kurdistan [Kurdî, Dîyarbekir, 2007]

Doza Kurdistan
(Kürdistan Davası)

Zinar Silopî'nin (Kadri Cemil Paşa) "Doza Kurdistan" (Kürdistan Davası) adlı eseri; Dr. Nuri Dersimi'nin "Kürdistan Tarihinde Dersim" ve "Hatıratım" adlı kitaplarıyla, Ekrem Cemil Paşa'nın "Muhtasar Hayatım" ve ihsan Nuri Paşa'nın "Ağrı Dağı isyanı" gibi, Kürt aydın ve önderlerinin doğrudan gözleme dayalı sayılı ürünlerinden biridir. Kürt lider ve aydınlarının, hayat ve mücadelelerini yazıya aktarma konusunda bilinçli bir çaba içine girmedikleri ve çoğu kez buna imkân bulamadıkları gözönüne alınırsa, sınırlı sayıdaki bu temel kaynakların büyük öneme sahip oldukları kendiliğinden anlaşılır.

Kadri Cemil Paşa, yirminci yüzyılın başından itibaren Kürt ulusal uyanışını bizzat yaşamış ve yakından tanık olmuş aydın ve önderlerden biridir. Kadri Cemil Paşa'nın çok yakın gözlem ve değerlendirmeler içeren bu anılar kitabı, açıktır ki birinci elden bir kaynak olarak Kürdoloji çalışmalarının vazgeçilmez kaynaklarından biridir.

Yaşamı Kürt ulusal mücadelesi içinde geçmiş olan Kadri Cemil Paşa, anılarında, başka halklar gibi yüzlerce, binlerce yıl yanyana ve birlikte yaşamış Kürt ve Türk halklarının da eşitliğini, kardeşliğini ve gönüllü birliğini savunmaktadır. İşte bunun birkaç anlamlı örneği:

"İki tarafa da fenalık getirecek imha siyaseti yerine asırlarca beraber yaşamış ve daima Türk hükümetinin şerefini yükseltecek hizmetlere nefsini feda etmiş olan Kürt milletini Türk'e yaklaştıracak, sevdirecek bir siyaset tarzı takip edilirse acaba daha insani, daha doğru bir yol tutulmuş olmaz mı? (...)Kürt milli haklarını itiraf etmek koşuluyla bu iki milletin birbiriyle anlaşarak, müşterek bir idare dahilinde kardeşçe yaşamasının gerekliliğini düşünmek zamanı çoktan gelmiş değil midir?..(...) Türk hükümetlerinin Kürtler hakkındaki insanlıkdışı muamelelerine rağmen, Türk milleti arasırıda Kürtler'le kardeşçe, dostça beraber yaşamak ihtiyacını duyan ve bunun her iki millete de getireceği faydayı takdir eden değerli düşüncelere sahip kimselerin bulunduğu takdirle görülmektedir..."

İçindekiler

-Yayınevinin "Önsöz"ü / 9

Giriş / 11
- Kürdistan Coğrafyası / 15
- Kürdistan'ın Servetleri / 16
- Kürtlerin Nüfusu / 17

Kürt milletinin geçen 60 yıllık siyasal mücadelesine ilişkin hatıralarım / 25
- Kürt Terakki ve Teavün Cemiyeti; Açtığı okul ve Kürdistan gazetesi / 28
- Halil Hayalinin Kimliği / 29
- Mirî Kâtibizade / 31
- Kürdîzâde Ahmet Ramiz Bey / 31
- İttihad ve terakki cemiyeti'nde Kürtler / 32
- İstanbul'da öğrencilik hayatım ve Kürt talebe Hêvî cemiyeti / 34
- İsviçre'deki eğitim hayatım ve milli faaliyetlerimiz / 35
- Sosyalist mösyö Büroda'nın konferansları, Dünya savaşının başlaması ve ülkeye dönüşüm / 37
- Molla Selim ve Şeyh Şehabettin Ayaklanması / 39
- II. Meşrutiyet sonrası düşünsel çatışmalar / 39
- Hêvî cemiyeti'nin milli alandaki hizmetleri / 40
- I. Dünya savaşı ve askerliğim / 43
- Türkiye hükümeti'nin hesabı: Zoraki göçle Kürtler'i dağıtma / 46
- Wilson prensipleri ve Itilaf devletleri / 48
- Osmanlı yönetimi, Mustafa Kemal ve Kürtler / 50
- Savaştan sonra durum / 51
- Kürdistan teâli cemiyeti ve Kürt teâli cemiyeti / 52
- Vilâyât-ı şarkiye müdafa-yı hukuku milliye cemiyeti / 54
- Sevr barış konferansı ve Kürtler / 58
- Kürt talebe Hêvî cemiyeti ile Teşkilat-ı içtimaiye cemlyeti'nin çalışmaları / 58
- Kürt milli fırkası / 62
- Kuvayı milliye ve Lozan konferansı / 62
- Milli mücadele'de Kürtler / 63

Şeyh Mahmud Berzenci’nin bağımsızlık ilanı / 65
- Musul petrolleri üzerine kavga, Kürt-Arap ilişkileri ve Mahmud Dürra'ya cevap / 68
- İrak Kürtleri’nin isteği / 75

Koçgiri isyanı / 79

İsmail ağa Simko’nun isyan hareketi / 83

Şeyh Sait efendi’nin isyan hareketi / 85
- İsyanın bastırılmasından sonra Kemalist yönetimin tutumu / 93
- Doktor Fuat / 96
- Seyit Abdulkadir / 97
- Kemal Fevzi / 98
- Avukat Mehmet Ahti (Bavê Tujo) / 98
- Şeyh Sait ve arkadaşlarının yargılanması / 99
- İsyan sonrası sürgün / 102

Hoybun cemiyeti’nin kuruluşu / 104

İhsan Nuri liderliğindeki Ağrı isyanı ve sonrası / 106
- İhtilâl hareketinin destek kararı / 116
- Genel müfettiş Abidin Özmen'in raporu ve bazı düşünceler / 122
- 'Kürtler ne istiyorlar, ne verilmelidir?' / 134
- Dr. Abdullah Cevdet'in yazısı / 137
- Şeyh Sait ve Ağrı isyanlarından sonra / 140
- Hoybun'un, Doğru yol gazetesi müdürlüğüne gönderdiği açıklama / 141
- Türk genel affı karşısında Kürtler / 143
- Hoybun'un diğer çalışmaları / 148

Dersim isyani ve Türk askeri harekatı / 152

Hoybun’un dışa dönük faaliyetleri / 158
- Refik Hilmi bey'le ilişkiler / 158
- Hêva cemiyeti / 160
- Rızgari cemiyeti / 161

Barzani'nin kahramanlıkları / 162
- Kürdistan sorunu etrafında: Kürtler Kürdstan kurmayı başarabilecekler mi? / 166

Mahabat Cumhuriyeti’nin kurulması / 170
- Mahabat'a gidişim / 178
- Kadı Muhammed'e başvurum / 177
- Sovyetler Birliği Tebriz Konsolosluğu'na başvurum / 180
- General Barzani'yi ziyaretim / 182
- Barzani'nin Sovyetler'e geçişi / 189
- Barzani'nin yeniden Irak'a dönüşü ve mücadelesi / 191

Bağdat paktı / 201

Kürd’ün aydı genç evlatlarına! / 207

Newroz / 211

İslamiyetten önce Kürtler’in dini: Zerdüştlük / 212
- Son söz / 214

Notlar / 215 - 280

Resimler / 261

YAYINEVİNİN ÖNSÖZÜ

Zinar Silopî'nin (Kadri Cemil Paşa) "Doza Kurdistan" adlı eseri; Dr: Nuri Dersimi'nin "Kürdistan Tarihinde Dersim" ve "Hatıratım" adlı kitaplarıyla, Ekrem Cemil Paşa'nın "Muhtasar Hayatım" ve Ihsan Nuri Paşa'nın "Ağrı Dağı Isyanı" gibi, Kürt aydın ve önderlerinin doğrudan gözleme dayalı sayılı ürünlerinden biridir. Kürt lider ve aydınlarının, hayat ve mücadelelerini yazıya aktarma konusunda bilinçli bir çaba içine girmedikleri ve çoğu kez buna imkan bulamadıkları gözönüne alınırsa, sınırlı sayıdaki bu temel kaynakların büyük öneme sahip oldukları kendiliğinden anlaşılır.

Zinar Silopî (Kadri Cemil Paşa), yirminci yüzyılın başından itibaren Kürt ulusal uyanışını bizzat yaşamış ve yakından tanık olmuş aydın ve önderlerden biridir. Diyarbakır'daki çocukluğundan, İstanbul'daki öğrencilik ve ilk milliyetçilik yıllarına, Avrupa'daki eğitim hayatından bir Osmanlı yedeksubayı olarak I. Dünya Savaşı’ndaki gözlemlerine, savaş sonrası İstanbul ve Kürdistan'daki ulusal örgütlenme çalışmalarına, Şeyh Sait Isyanı dolayısıyla yargılanmasına ve Birinci Ağrı Isyanı sonrasında birçok Kürt aydınıyla birlikte yurtdışına çıkmasına ve Hoybun ile Kürdistan Demokrat Partisi bünyesindeki çalışmalarına kadar çok yakın gözlem ve değerlendirmeler içeren bu anılar kitabı, açıktır ki birinci elden bir kaynak olarak Kürdoloji çalışmalarının vazgeçilmez kaynaklarından biridir.

Bu alandaki diğer eserlerde görüldüğü gibi, Zinar Silopiinin de yaşadığı acı olaylar ve KDP lideri Barzanî'ye duyduğu derin hayranlık dolayısıyla kimi zaman nesnellikten uzaklaşıp öznel bir yaklaşıma girdiği görülebilmektedir. Bu öznelliklere zaman zaman notlar .bölümünde açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Hemen belirtmeliyiz ki bunlar, kitabın bütünlüğü içinde çok sınırlı bir yer tutmaktadır. Öte yandan o, anılarında çok az da olsa Türk, Arap ya da Acemler'i suçlarken, gerçekte bu halkları değil, onların yönetimlerini eleştirmektedir. Çünkü Zinar Silopi, gerçekte yüzlerce, binlerce yıl yanyana ve birlikte yaşamış bu halkların eşitliğini, kardeşliğini ve gönüllü birliğini savunmaktadır. İşte bunun birkaç anlamlı örneği:
"Iki tarafa da fenalık getirecek imha siyaseti yerine asırlarca beraber yaşamış ve daima Türk hükümetinin şerefini yükseltecek hizmetler nefsini feda etmiş olan Kürt milletini Türk'e yaklaştıracak, sevdirecek bir siyaset tarzı takip edilirse acaba daha insani, daha doğru bir yol tutulmuş olmaz mı? (...)Kürt milli haklarını itiraf etmek koşuluyla bu iki milletin birbiriyle anlaşarak, müşterek bir idare dahilinde kardeşçe yaşamasının gerekliliğini düşünmek zamanı çoktan gelmiş değil midir?..(...) Türk hükümetlerinin Kürtler hakkındaki insanlıkdışı muamelelerine rağmen, Türk milleti arasında Kürtler kardeşçe, dostça beraber yaşamak ihtiyacını duyan ve bunun her iki millete de getireceği faydayı takdir eden değerli düşüncelere sahip kimselerin bulunduğu takdirle görülmektedir..."

İlk basımı 1969'da Beyrurt'ta yapılan eserin oldukça ağır dili ve özellikle teknik yetersizliklerden doğan yazım kusurları genelde okuyucunun ve özellikle genç kuşakların bu' eserden yararlanmasını adeta imkansız kılmaktaydı. Özellikle ulusal mücadelelere ilişkin bölümleri daha önce kısmen sadeleştirilerek Kurdistan Press'de tefrika edilen eserin tümü, sadeleştirmenin yanısıra ara başlıklarla beslenerek ve notlanarak yayına yeniden hazırlandı. Bazı kesimlerde bu tefrikadan yararlanıldı. Türkiye'de ilk kez yayımlanan bu geliştirilmiş yeni basımın, Kürdoloji kitaplığına önemli bir katkı oluşturacağına inanıyoruz. Buna rağmen görülebilecek kimi eksiklerden dolayı okuyucunun bizi hoşgörüyle karşılayacağını umuyoruz.

Öz-Ge Yayınları

Kadri Cemil Paşa
(ZİNAR SİLOPÎ)

Doza Kurdistan
(Kürdistan Davası)

Kürt milletinin 60 yıllık esaretten kurtuluş savaşı hatıraları

Birinci basım: Stewr basımevi (Beyrut), 1969
İkinci basım: 1991

Dizgi: R prodüksiyon
Meşrutiyet Cad. 10/44 Ankara
Tel: 125 39 20
Baskı: ABC matbaacılık
Necatibey cad. 96/C Ankara
Tel: 230 36 19

Yönetim yeri: Öz-Ge Yayınları
Meşrutiyet Cad. 17/19 Kızılay-Ankara
Tel: 118 22 96

Kapak: Ümit Sarıaslan

Sadeleştirerek ve Notlayarak
Yayına Hazırlayan
Mehmet Bayrak