Doğu mitinglerinin analizi (1967)
"Türkiye dil, din, kültür ve uygarlık bakımından bölünmez bir bütündür. Türk-Kürt, Alevi-Sünni diye bir' ayrım yoktur, herkes Türktür ve Müslümandır... vs." şeklinde yıllardan beri devam eden bir edebiyatımız vardır. Fakat bu sözler gerçek şartları göstermekten çok uzak olup daha ziyade arzu edilen bir durumun veya ulaşılması gereken sosyal ve kültürel bir düzeyin ifadesidir. Çünkü şu sosyolojik gerçeği, gerek bilimsel doğruyu ve gerçekleri araştırıp bulmaya çalışan ilim adamı olarak, gerek siyasal tercihler yapıp güdülen devlet siyasetini formüle eden bir politikacı olarak ve gerekse bu politikaların çeşitli kademelerde uygulayıcısı olan idareci olarak hiçbir zaman gözden uzak tutmamak gerekir: Bu gerçek, toplumun kendi kanunlarıdır. Bu kanunları ne kadar doğru ve sıhhatli bir şekilde saptarsak toplumun ilerdeki gelişmeleri ve alacağı şekil hakkında da o kadar isabetli kararlar vermiş oluruz. Uzun vadeli sosyal politika hedeflerinin saptanmasında ve başarısında bu gerçeğin rolü büyüktür. Çünkü toplumsal kanunlar, uzun vadede parlamentolarda yapılan kanunlardan ve onların tatbikatından daha ağır basar....
İçindekiler
25 yıl sonra yeniden yayına önsöz / 9
Önsöz / 11
Giriş / 13
I Bölüm
Sosyal değişme faktörü olarak önderlik / 17
II. Bölüm
Mitinglere hakim olan görüşler ve ele alınan meseleler / 20
I. Doğu-batı arasındaki sosyal adalet dengesizliği / 21
Dövizler / 24
II. Feodal mülkiyet ilişkileri / 25
Toplumsal yapı ve toplumsal gelişme arasındaki ilişki / 25
Toprak dağılışındaki dengisizlik, ağalık / 28
C. Toprak sahipleriyle ortakçı, kiracı ve tarım işçileri arasındaki ekonomik ve sosyal ilişkiler / 31
III. Ağaların toplumsal anlamı-ağalığın müesseseleşmesi / 32
A. Ağalığın müesseseleşmesi-toplumsal kanunların üstünlüğü / 33
B. Ağalık düzenının perçınlenmesını sağlayan dığer ekonomık ve sosyal faktörler / 38
1. Nüfusun yerleşmesi / 38
2. Yol, ulaştırma ve haberleşme araçları / 39
C. Feodal mülkiyet ılışkılerınden kapitalist ilişkilere geçiş yok / 39
IV. Din ve toplum ilişkileri / 45
A. Şeyhliğin müesseseleşmesi / 45
B. Alevi-sünni farklılaşması / 51
V. Ağalık-dil-din-eğitim ve siyasal ilişkiler / 53
A. Ağalık ve şeyhliğin 1945'ten sonra ortaya çıkan rey mekanizmasıyla tekrar müesseseleşmesi / 53
B. Dil-eğitim-siyasal ilişkiler ve toplumsal bütünleşme / 56
1. Devlet komşuluğu yerine aşiretler arası komşuluk / 58
2. Dünyevileşen Barzan aşireti, dünyevi değerleri kabul etmeyen sofiler ve seyitler / 59
3. Dış aktüel etkilerin çatışması / 60
III. Bölüm
Mitinglere halk katılışları, partilerin ve hükümetin tutumu / 64
I. Milliyetçilerin karşı mitingi / 70
II. Mitingler güdülen siyasetin formüle edilmesini etkileyebilir mi? / 71
IV. Bölüm
Mitinglerde ele alınan sorunların çözüm yolları / 73
I. Ana sorun / 73
II. Toprak reformunun zorunluluğu / 77
III. Doğu Anadolu bölgesi için bölge.planı şarttır / 79
V. Bölüm
Sonuç / 82
Çizelgeler / 115
Kısaltmalar / 116
Kaynaklar / 117
25 yıl sonra yeniden yayına
ÖNSÖZ
"Doğu Mitingleri'nin Analizi", 1967 yılı sonlarında hazırlanmış ve teksir edilmiştir. Az miktarda çoğaltılan çalışmanın özgün adı, "Toplumların genel gelişim kanunları ve bölgenin sosyo-ekonomik yapısı içinde Doğu mitingleri'nin analizi" idi. Çoğaltılan metnin kapağında (Ağustos 1967-Aralık 1967) ibareleri de vardı. Bu çalışma Erzurum'da yapılmış ve orada çoğaltılmıştı. 1968 yılı başlarında, Forum dergisinde, "Doğu'da şeyhlik, ağalık" adı altında yayınlanmıştı. (Sayı 331-343) O zamanlar Forum dergisi 15 günde bir yayınlanıyordu.
Doğu mitingleri'nin analizi isimli çalışma aradan 25 yıl kadar geçtikten sonra kitaplaştırılmaktadır. Arada, 12 Mart gibi, 12 Eylül gibi çok önemli tarihsel dönüm noktaları vardır. 1967 yılı sonlarında çoğaltma olarak hazırlanan metin aynen yayınlanmaktadır. Bu metinde en ufak bir değişiklik yapılmamıştır. Bu metinde yer alan görüşlerle, 1990 yılında ve sonrasında yayınlanan "Devletlerarası sömürge Kürdistan", "Bilim-resmi ideoloji, devlet-demokrasi ve Kürt sorunu", "Bir aydın, bir örgüt ve Kürt sorunu", "PKK üzerine düşünceler, özgürlüğün bedeli' gibi kitaplarda vurgulanan düşünceler arasında çok derin çelişkiler olduğu hemen fark edilecektir. Düşüncelerdeki bu çelişkilerin, bu sapmaların açıklanması Kürt toplumu hakkındaki bilgilerimizi zenginleştirecek en önemli faaliyetlerden biridir...
1967 yılı Sonbahar aylarında düzenlenen Doğu mitingleri önemli bir muhalefet hareketiydi. Daha çok, okumuş, devrimci ve demokrat Kürtlerin katıldığı bir eylemdi. Aynı insanları çeşitli mitinglerde görmek mümkündü. Doğu mitingleri'nde, daha ziyade, ekonomik talepler dile getirilmişti. Bugün, Kürdistan'da, sık sık yaşanan "serîhildan"lar ise çok daha değişik bir muhalefeti sergilemektedir. Kürt "serîhildan"ları kitlesel, yoğun ve yaygın bir uyanışı, bilinçli, kararlı siyasal talepleri ifade etmektedir.
Doğu mitingleri, Kürt toplumunun toplumsal ve siyasal gelişmesinde önemli bir aşamayı belirtmektedir. Bu bakımdan incelenmeye değer bir olaydır.
"Doğu mitinglerinin analizi (1967)" çalışmasının yayına hazırlanmasında Yurt kitap-yayın'ın çok büyük emeği oldu... Özellikle tabloların düzenlenmesi çok büyük emek isteyen bir çalışma olarak ortaya çıkmaktadır... Yurt kitap-yayın çalışanlarına teşekkür ediyorum...
Mart 1992, Ankara
İsmail Beşikçi
ÖNSÖZ
Bu araştırmada, Eylül 1967 ile Kasım 1967 tarihleri arasında, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun çeşitli yerlerinde ve Ankara'da yapılan ve "Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun geri kalmışlığını protesto eden mitingler", toplumların genel gelişim kanunları açısından ve bölgenin sosyo-ekonomik yapısı içinde ele alınıp değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu bakımdan (mitingler her ne kadar yerinde takip edilmiş olsa da) bir saha araştırmasından daha ziyade teorik bir çalışmadır.
Burada göstermeye çalıştığımız birinci unsur, toplumsal kanunların, parlamentolarda yapılan kanunlardan, Hükümet tasarruflarından ve onların tatbikatından daha ağır bastığı olup, toplumsal kanunların dolayısıyla toplumsal yapının parlamenter kanunlarla bütünleşmesine kadar her ikisi arasında bir çatışmanın mevcut olacağıdır. Bu bakımdan ağalık, şeyhlik gibi gayri resmi organların toplumsal yapı içerisinde nasıl müesseseleşip resmi devlet kuruluşlarından önde gittikleri, onun yapacağı görevleri yapıp nasıl kudret " kazandıkları feodal mülkiyet ilişkileri içinde tahlil edilmiştir.
Göstermeye çalıştığımız ikinci husus ise feodal mülkiyet ilişkilerinde her şeye hakim olan ağanın her türlü değişmeye engel olup feodal bey-köylü ilişkisini aynen devam ettirerek patron-işçi ilişkilerine dönüşümü sınırladığıdır. Geniş toprakları ve üretim araçlarını kontrol eden, iş bölümü organizasyonuna hakim olan ağa, toprağını . bizzat kendisi işletmemekte, kiracı, ortakçı, maraba gibi usuller belirmektedir. Bu ise üretimin çok ilkel metodlarla yapılması ve verimin çok zayıf olmasıdır. O halde feodal mülkiyet ilişkilerinin dolaylı sonucu toplumun ancak kendine yeter üretimde bulunup pazara açılmanın mevcut olmadığı ve Batı Anadolu'da olduğu gibi kapitalist bir birikimin meydana gelmediğidir. Feodal ilişkilerden kapitalist ilişkilere geçişi engelleyen doğrudan doğruya ağalardır. Çünkü ağalar, çok geniş toprakları kontrol ettikleri gibi çok geniş halk yığınlannı da kontrol ederler. Ağa, modern tarım araçlarına para yatırmak yerine insanların uzvi gücünden faydalanmayı tercih etmekte; ortakçılık, kiracılık, marabalık gibi görünen usuller ise verimi geniş ölçüde düşürmekte, pazarlara açılmayı ve kapitalist bir birikimi engellemektedir.
Nüfusun yerleşme şekli, ulaştırma ve haberleşme araçlarının, yol durumunun çok elverişsiz olması, ağanın çeşitli haberleri köylüye kontrollu bir şekilde ulaştırması ağalığın bu durumunu destekleyen faktörlerdir. Bu bakımdan toplumun dışarı açılması, dışarıyla bağlantı kurması, farklılaşması ve dışaryla bütünleşmesi imkansız olmaktadır.
Diğer taraftan 1945'ten sonra ortaya çıkan çok partili demokrasi ve rey mekanizması agaların gücünü hem halk katında, hem de siyasal partiler ve hükümet katında daha fazla artırmıştır. Burada feodal ilişkilerin hakim olduğu bir yapıda modern demokratik müesseselerin nasıl işleme imkanı bulup yeni yeni anlamlar kazandığı; bir taraftan ağa ve şeyhin ezici otoritesini parçalamak isteyen devletin, demokratik oyunlar sonunda, ona itibar gösterip nasıl çatışma haline düştüğü Prof. Dr. Mübeccel Kıray'ın (Tampon fonksiyonlar teorisi)'nin görüş açısından tahlil edilmeye çalışılmıştır.
Araştırmanın esas amacı ise Doğu-Batı arasında büyük bir sosyal adalet dengesizliği olup bunun gün geçtikçe Doğu aleyhine geliştiğini göstermektir. Bu bakımdan bölgeler arası dengesizliği ortaya koyup elverişsiz gelişimi durdurarak, dengeli bir gelişmeyi sağlamayı hedef alan mitingler, normal bir sosyal ve siyasal faaliyet olup sosyoloji, siyasal ilimler, kamuoyu, siyaset sosyolojisi gibi toplumsal bilimler tarafından benimsendiği gibi, anayasa hukuku ve 1961 Anayasası tarafından da benimsenmekte ve desteklenmektedir. Dolayasıyla Türkiye'nin ekonomik ve sosyal yapısı içinde elverişsiz bir mevkide bulunduğunu yavaş yavaş anlamaya ve bilmeye çalışan Doğulu halk, daha üstün ekonomik ve sosyal seviyeye ulaşmak için direnmektedir. Ekonomik ve sosyal değişme faktörü olarak önderlerin rolüyle sosyal gruplar arasındaki çatışmalar ve çatışmaların çözüm yolları bu açıdan ele alınmıştır.
Bu araştırma aynı zamanda, ilerde yapmayı düşündüğümüz Doğu Anadolu'nun toplumsal yapısının temellendirilmesi ile ilgili bir çalışmaya başlangıçtır.
Aralık 1967, ERZURUM
Dr. İsmail Beşikçi
İsmail Beşikçi
Doğu mitinglerinin analizi (1967)
Yurt kitap-yayın
Yurt kitap-yayın: 63
İsmail Beşikçi bütün eserler: 14
Birinci Baskı: Mart 1992
Dizgi: Yurt kitap-yayın
Baskı: Aydınlar matbaacılık
Montaj: Mehmet Aydın
Yurt kitap-yayın
GMK Bulvarı Onur işhanı kat: 7 no: 176
Tel: 417 35 49 Kızılay-Ankara
