Batman Mersin’e Uzak Değil
Celâl Temel
Doz
1947 yılında Batman’da doğdu. 1969 yılında İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi ve Çapa Yüksek Öğretmen Okulu’ndan mezun oldu. 1969-1976 yılları arasında Mersin ve Diyarbakır'da Fizik Öğretmenliği yaptı. 1977 yılından bu yana, Mersin'de kuruculuğunu yaptığı bir özel dersanede eğitim yöneticiliği yapmaktadır.
Çok sayıda sivil toplum örgütüne üye oldu ve yönetim organlarında görev yaptı.
- Çeşitli dergi, gazete ve internet sitelerinde yazılar yazdı.
- Branşı olan Fizik dersiyle ilgili olarak, çeşitli zamanlarda kitapları yayınlandı.
- 2002 yılında, "Bir Eğitim Kurumunun 25 Yılı' adlı kitabı yayınlandı.
- 2005 yılında, 'Üç Ülkede Eğitim Sistemi ve Özel Dershaneler” ve "20. Yılında ÖZ-DE-BİR" adı ile yayınlanan iki kitabın yazımında yer aldı.
2007 yılında, "İnsan İçin Eğitim" adlı kitabı yayınlandı.
İçindekiler
Giriş
Üç Gözaltı
1- Gözaltılar başlıyor / 13
2- İlk Gözaltı / 17
3- İkinci Gözaltı / 37
4- Üçüncü Gözaltı / 54
5- Küçük bir “Rizgari” değerlendirmesi / 61
Gözaltılar biterken (ikinci önsöz) / 63
I. Bölüm
Batman (1955-1962)
1- Doğubeyazıt’tan Midyat’a (Köklere doğru) / 65
2- “Tilmerc” diye bir köy / 70
3- 12 Eylül’ün sanığı doğuyor / 74
4- Okul başlıyor / 81
5- Bizim köyün halleri / 91
6- Petrolün yarattığı kent: Batman / 123
7- Ortaokul mu, yüksekokul mu? / 126
8- Ortaokul biterken / 139
II. Bölüm
Diyarbakır (1962-1964)
1- Öğretmen okulu sınavı / 143
2- Öğretmen okulu yıllan / 152
3- Din mi, millet mi? / 162
4- İnsanlar maymundan mı türedi? / 169
5- Diyarbakır diye bir şehir / 177
6- Bir hayal gerçeğe dönüşüyor / 185
III. Bölüm
Ve İstanbul (1964-1969)
1- Diyarbakır’dan İstanbul’a yol var / 195
2- Hazırlık Sınıfı ve Çapa Yüksek Öğretmen Okulu / 199
3- Üniversite / 212
4- İlim’den Bilim’e, Yeşil’den Beyaz’a / 222
5- Çapa kaynıyor / 238
6- 1968’de dünyada ve Türkiye’de sol / 256
7- Kürtler de var / 263
8- Üniversite bitiyor / 284
IV. Bölüm
Akdeniz’de Bir Kent: Mersin (1969-1974)
1- Mersin’e Merhaba / 293
2- 1969’da Mersin / 298
3- Tevfik Sim Gür Üniversitesi! / 303
4- Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) / 311
5- 12 Mart geliyor / 315
6- Töb-Der’i kuruyoruz / 322
7- Yaşamda her şey var; acı, sevinç, düş kırıklığı / 327
8- 1973-1974’te Türkiye, Mersin ve Ben / 341
9- Mersin’e veda / 348
V. Bölüm
Tekrar Diyarbakır (1974-1976)
1- Diyarbakır Eğitim Enstitüsü / 353
2- Türkiye ısınıyor, Diyarbakır kaynıyor / 363
3- Kürt Sorunu, Büyük Sorun / 381
4- 1976 Töb-Der 3. Olağan Genel Kurulu / 397
5- Milliyetçi Cephe sürgünleri ve devlete veda / 401
VI. Bölüm
Tekrar Mersin (1977-1980)
1- Adana günleri / 409
2- Herkes gider Mersin’e / 415
3- Türkiye'de sıcak yıllar (1977-1980) / 423
4- 12 Eylül’e doğru / 449
VII. Bölüm
Ekler
Ek-1: Tanık Olduğum Bir Dönem:
12 Mart’tan 12 Eylül’e 12 Yıl / 463
Ek-2: Kimliklerim / 481
Ek-3: Kişi Adları / 493
ÖNSÖZ
Yaşadığını, gördüğünü, duyduğunu, tanık olduğunu, başkalarıyla paylaşmak, her insanın her zaman doğal olarak yaptığı bir şeydir. Bu gök kubbenin altında neler konuşulmuş, neler paylaşılmış? Uçan sözler gök kubbenin bir yerinde kayıtta mıdır? Yaşayanlar, anlattıklarının, dinlediklerinin ne kadarını hatırlıyor? Ölenler, beraberlerinde neler götürdüler?..
Ya yazılanlar?... Yazılanlar birer belge ve hepimizin ortak belleği. İçinde yaşadığımız toplumda, yaşananları, paylaşılanları yazılı hale getirme alışkanlığı son zamanlarda artmaya başladı. Bu iyi bir gelişmedir. Ben de bu kitapta kısmen bunu yapmaya çalıştım.
Anadolu’nun güneydoğusunda, Mezopotamya'nın kuzey ucunda başlayan, engeller aşılarak, dönemeçlerden geçilerek devam eden, alelâde bir yaşam kesiti var, bu kitabın satırları arasında. Ancak, bu çalışma, bir biyografi veya otobiyografi de-ğil. Batman’dan Diyarbakır’a, İstanbul’a ve Mersin’e uzanan bir yaşamın (15-35 yaş arası), zaman (1960-1980) ve mekân (Batman, Diyarbakır, İstanbul ve Mersin) boyutları içindeki tanıklığı var bu kitabın satırları arasında. Batman’m bir köyünden Türkiye metropollerine savrulan, şansı ve azmi ile okuyabilen bir insanın tanıklıkları, gözlemleri var bu kitapta.
Tanıklıklarımın ve gözlemlerimin zaman dilimi, 1960-1980 arasını, yani Türkiye’de üç askeri dar-benin yaşandığı sıcak bir dönemi kapsamaktadır. O yüzden, anlatılar, belli bir oranda politik oldu. 27 Mayıs’ta çocuktum; 12 Mart’ta gençtim, devlet henüz beni keşfetmemişti, teğet geçildim; 12 Eylülün ise, hem tanığı hem sanığı oldum. Bu yirmi yıllık sürecin, Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki önemini bilmeyen yoktur. Sürecin sonundaki 12 Eylül Darbesi’nin nasıl bir şey olduğunu, sonraları herkes çok iyi anlayacaktı. Bir askeri darbenin bir toplumu ne kadar gerilettiğini anlamayan kaldı mı bilmiyorum; ama ben bir toplumun sosyal ve siyasi yapısının, 12 Eylül darbesiyle alt üst oluşunun yakın tanıklarından biriyim.
Arkadaşlarla, dostlarla o süreci konuşurken, pek çok arkadaşım yazmamı önerdi. O sürecin en küçük ayrıntısı bile önemliydi. Ben de zamanında notlar almıştım. Elimde somut veriler vardı. Geçmişin değerlendirmesine küçük bir katkım olabilirdi. Tarihe not düşmek önemliydi. Ben de bu kitapla, bilgim ve yeteneğim oranında, sürece ait, olabildiğince hatasız notlar düşmeye çalıştım. Ad, yer ve tarihlerin, en önemlisi de, değerlendirmelerin doğru olabilmesi için, süreci benimle paylaşan yüzlerce arkadaşla görüştüm, yüzlerce kitap taradım, o yıllarda not düştüğüm bankaların verdiği cep ajandalarımdan yararlandım ve kitabın yazılması yıllar aldı.
Siyasal eylemlere, olaylara, üniversite yıllan da-hil, doğrudan kanşmamış, ama tüm ideolojik gruplan gözlemiş, sağdan sola, Kürtlerden dinî gruplara kadar, hepsini bir şekilde tanımış birisi olarak, yaşadığım sürecin bir fotoğrafını çekmeye, panoramasını sunmaya, tanıklığımı, olabildiğince objektif bir gözlemle ifade etmeye çalıştım.
Yakın tarihin tüneline girerek dört kenti dolaş-tım. 1955-1962 Batman, 1962-1964 Diyarbakır, 1964-1969 İstanbul, 1969-1974 Mersin, 1974- 1976 tekrar Diyarbakır ve 1977-1980 tekrar Mersin. Çocukluk ve gençlik yıllanmda, kentleri dolaşırken Türkiye’yi gözledim.
Bu önsözün dışında, “Üç Gözaltı” adlı giriş bölümünden sonra, kitabı neden yazdığımı, bir daha açıklama gereğini duydum.
Bu kitabının hazırlanmasında, özellikle süreçleri paylaştığım, burada adlarını sayamayacağım kadar çok sayıda arkadaş ve dostun katkısı oldu. Yazdıklarımı bilgisayar ortamına aktaran Gamze Dalmaz ve tüm kitabı okuyarak önerilerde bulunan Orhan Miroğlu başta olmak üzere, katkısı olan herkese teşekkürler...
Celâl Temel
Giriş
Üç Gözaltı
1- Gözaltılar başlıyor
12 Eylül 1980 Saat: 07.00, Mersin Yenimahalle, t Yeni uyanmış, işe gitmek üzere hazırlanıyordum.
Her sabah olduğu gibi radyoyu açtım. Gür sesli biri, “...Türk Silahlı Kuvvetleri, İç Hizmet Kanunu’nun verdiği Türkiye Cumhuriyeti’nin kollama ve koruma görevini yüce Türk Milleti adına emir ve komuta zinciri içinde ve emirle yerine getirme kararını almış ve ülke yönetimine bütünüyle el koymuştur... Parlamento ve Hükümet feshedilmiştir... Bütün yurtta sıkıyönetim ilan edilmiştir... Saat beşten itibaren ikinci bir emre kadar sokağa çıkma yasağı konulmuştur...” diyordu. Haberi kaygı ve üzüntü ile dinledim. Tek televizyon kanalı olan TRT’yi açtım. Orada da, kendilerine Milli Güvenlik Konseyi (MGK) adını veren beş general adına bildiriler okunuyordu. Peş peşe yayınlanan numaralı bildirilerin altında General Kenan Evren’in adı okunuyordu. Ayrıca, TRT’nin on üç haber bülteninde de, Kenan Evren’in vatandaşlara televizyondan hitap edeceği belirtiliyordu.
Sokağa çıkma yasağı vardı, herkes gibi işe gidemeyecektim. Balkona çıktım, etraf sessizdi. Evimin bulunduğu Mersin Yenimahalle’de bir hareketlilik yoktu, askeri araçlar görünmüyordu. Her şeyden habersiz, okula gitme hazırlığı içindeki bir iki çocuk ve bir simitçiden başka sokakta kimse yoktu. Hareket halinde olan bir araç da yoktu. Anlaşılan, uyanan herkes haberi duymuş, evlerine saklanmışlardı. Tanklara, toplara kim karşı koyabilir, generallere kim itiraz edebilirdi? 27 Mayıs ve 12 Mart’ta da “halkım” yine böyle karşılamıştı, darbeleri...
Evimin balkonundan görebildiğim sokakları, yakın apartmanları gözlemeye devam ettim. Sokaklar boştu. Garip bir sessizlik vardı. Karşı binanın balkonunda bir komşum telaşla eşine sesleniyordu: “Hanım askeri darbe olmuş...”. Biraz sonra darbenin haki renkli araçları da görünmeye başladı. Kafalarında kasklarıyla, halkın çocukları...
Bu bir darbeydi, askeri darbeydi. Son yirmi yılda yapılan üçüncü darbe. Son yirmi yıldaki üçüncü sopa. Uslanmayan halkımızı terbiye etmek için, baba devlet istemese de (!) arasıra böyle yollara başvurmak zorunda kalıyordu. Zaten en aklı başında insana bile, “başka çare yoktu” dedirtecek bir ortam yaratılmıştı.
Siyasi partiler, ülkeyi yönetemeyecek bir acizlik içine girmişti. Aylardır cumhurbaşkanı seçilemiyordu. Sağ-sol gruplar çatışıyordu, bir anarşi ortamı doğmuştu. Bazıları şeriat provası yapıyordu. Bu durumda, ülkenin askeri, darbe yapmasın da ne yapsın? Onca gücü, silahı ne zaman kullansın? Paslanmaması için, on yılda bir de olsa, silahların kınından çıkması gerekiyordu...
Bu darbe nasıl olacaktı? 27 Mayıs gibi mi, 12 Mart gibi mi? İyi mi, kötü mü? Askeri darbenin iyisi var mıydı?..
27 Mayıs’ta daha ilkokulu yeni bitirmiş bir çocuktum. Hatırladığım, Milli Birlik Komitesi Başkanı General Cemal Gürsel ve komite üyelerinin bol apoletli, her tarafa ...
Celâl Temel
Batman Mersin’e Uzak Değil
Doz
Doz Yayınları
Anı, Anlatı
Batman Mersin’e Uzak Değil
Celâl Temel
Kapak Tasarım / Mizampaj
Doz Yayınları
Dizgi
Gamze Dalmaz
Birinci Baskı
Ocak 2009
ISBN
978-9944-227-45-2
Baskı
Test-Teknik Ofset
Uray Cad. 5212 Sk. No: 7-Mersin
Tel.: 0324/2370576-2379697
E-mail: celaltemel@hotmall.com
Doz Yayıncılık
Taksim Cd. No: 37/5
34100 Beyoğlu-Taksim-İstanbul
Tel.: 0212/297 25 05 - Fax: 0212/297 13 73
E-mall: dozyayinlari@yahoo.com
www.dozyayinlari.com
