Kürdistan'da Toplumsal Örgütlenmenin İlkeleri

Kürdistan'da toplumsal örgütlenmenin ilkeleri

Uzun süre London School of Economics'de antropoloji üzerine dersler veren Fredrik Barth, özellikle siyasal antropoloji alanında onemli eserlere imza atmıştır. Norveçli olan Barth'ın bu kitabı, Kürdistan'da yapılan uzun bir alan çalışmasının sonucunda ortaya çıkmıştır Güney Kürt ülkesinin 1950'lerdeki toplumsal, ekonomık, sıyasal örgütlenmesi ile kültürel yapısı hakkında önemli bilgiler veren bu eser, yazıldığı dönemde antropolojik tartışmaların odağı olmuş ve özellikle sıyasal antropoloji alanında önemli teorik açılımlar sağlamıstır.

Barth'ın kitabı Kürtler üzerine yapılan antropolojik calışmaların en önemlilerinden biri olmakla birlikte, klasik antropolojinin kavram ve terimleriyle kaleme alınmıştır. Klasik antropolojinin sömürge ülkelerdeki iktidar ilişkilerinin gölgesinde ve sömürge iktidarlarına bilgi üretmek üzere son derece ideolojik olarak şekillendiği hesaba katıldığında, eleştirel bir bakışla okunması, elinizdeki kitabı çok daha değerli kılacaktır. Her kitapta olduğu gibi, bu kitapta da söylenenler kadar söylenmeyenler de vardır.

İçindekiler

Giriş
Alan ve problem tanımı / 9

Birinci bölüm
Geçim kaynakları ve akrabalık ilişkileri / 21
Geçim kaynakları / 21
Toprak kullanımı / 24
İktisadi sınıflar / 27
Haneler, evlilik / 29
Akrabalık / 35

İkinci bölüm
Formel siyasal örgütlenme / 43
Caf siyasal örgütlenmesi / 44
Hemawend siyasal örgütlenmesi / 58
Kiracı köylerin siyasal örgütlenmesi / 61
Siyasal sistemlerin genel özellikleri / 63
Bileşik cemaatler / 69
Baban siyasal örgütlenmesi / 77
Liderin karizması / 79

Üçüncü bölüm
Akrabalık ilişkileri kompozisyonu ve yerel grupların örgütlenmesi / 87
Kan davası / 107

Dördüncü bölüm
Siyasal olmayan hiyerarşik örgütlenmeler / 103
İktisadi sınıflar / 105
Dini kategoriler: derviş, şeyh, seyyid, molla, hacı, prestij dereceleri / 107

Beşinci bölüm
Köy sahnesi / 133
Fiziksel özellikler / 133
Enformel gruplar: Dumanaltı oda, çatıüstü topluluğu / 135
Kadın grupları / 138
Köy cemaatinin ritüel birliği / 140
Yağma ve savaş / 153

Altıncı bölüm
Kismi-statülerin entegrasyonu / 135
Liderligin önündeki engeller ve liderlik için gerekli nitelikler / 157
Kısmi-statülerin-uyuşmazlığı / 162
Sadakatlerde öncelik / 163

Yedinci bölüm
Aşiretlerin dağılma süreci / 173

Sekizinci bölüm
Sonuç / 181

Ek 1: Toprak kullanımı / 187
Ek 2: Bir intikam çatışması / 191
Ek 3: Bir mollanın eğitimi / 195
Kaynakça / 197

TEŞEKKÜR

Aşağıdaki çalışmanın üzerine oturtulduğu bilgi malzemesi 1951 senesinin Şubat-Ağustos döneminde Kerkük ve Süleymaniye Livası'nda toplanmıştır. Bu zamanın bir bölümü bir Şark Enstitüsü ile -Dr. Robert J.Braidwood yönetiminde arkeolojik geziler düzenleyen Chicago Üniversitesi- diğer bir bölümü ise Oslo'dan Nansenfondet'in ayırdığı bir fonla bağımsız çalışma yapılarak değerlendirildi. Braathen's SAFE direktörü Braathen'a Oslo-Abadan hava yolculuğunda yol ücretinde cömertçe bir indirim biçimindeki ekonomik yardımlarından dolayı teşekkür ediyorum. Oturum izni ve diğer resmi yardımlar Irak Müzesi Antikiteler Genel Direktörü Ekselans Dr. Naji el-Asil tarafından incelikle düzenlendi.

Ayrıca kibar bir ev sahibi olan ve alan çalışmam boyunca bana her türlü yardımda bulunup klasik Kürt misafirperverliğini incelikle sergileyen Baba Ali Şex Mahmud'a teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Genç bir Kürt sanatçısı olan Halid Said tercüman ve asistan olarak paha biçilmez katkılarda bulundu. Süleymaniye'de okul müfettişi olan Fuad Bey'e de hem bana Halid Said'i önerdiği için hem de birçok aydınlatıcı sohbeti için kendimi borçlu hissediyorum. Musul müzesinde çalışan Seyyid Sabri Şükri bana Kürt dilinin ve kültürünün bazı temel özelliklerini öğretmek için değerli çabalar sarf etti. Linda ve Robert Braidwood, alan hakkındaki deneyim ve bilgileriyle bana karşılaştığım sorunlarda yardım ettiler, yönlendirdiler ve bazı gerekli teçhizatları ödünç verdiler. Son olarak, Irak'ta karşılaştığım herkesten -boşta gezen hasatçılardan tutun da en seçkin beylere kadar- gördüğüm kendiliğinden gelişen dostlukları ve misafirperverliği hep sevgiyle hatırlayacağımı belirtmek istiyorum.

Toplanan bilgi malzemesinin analizinde ve orijinal metnin hazırlanışında London School of Economics'de bulunan antropolog Dr. E. R. Leach'in kibar ve eleştirel tavsiyelerinden büyük oranda faydalandım. Ayrıca, Londra'daki Tavistock Enstitüsünde çalışan Bayan Elizabeth Bott'a birçok yazı taslağını okuyup eleştirilerde bulunduğu için teşekkür ediyorum. Mevcut orijinal metin Prof. Gutorm Giessing'in nezaketi sayesinde, Norges Almenvitenskapelige Forskningsrad'ın sağladığı bir ödenekle yayımlanacak.

Fredrik Barth
Oslo, 2 Şubat 1953

Fredrik Barth

Güney Kürdistan'da toplumsal örgütlenmenin ilkeleri

Avesta yayınları

avesta | Kürdoloji: 89 | 6
Principles of social organization in southern Kurdistan
Güney Kürdistan'da toplumsal örgütlenmenin ilkeleri (1953)
Fredrik Barth
İngilizceden Çevirenler:
Serap Rûken Şengül
Hişyar Özsoy

Editör: Abdullah Keskin
Kapak: Ahmet Naci Fırat
Kapak resmi: Caf Aşireti Reisi Adile Hanım
Tashih ve mizanpaj: Avesta
Birinci baskı: 2001, İstanbul
Baskı: Berdan matbaacılık

© Avesta yayınları, 2001
Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında yayınevinin izni olmadan hiçbir şekilde çogaltılamaz

Avesta basin yayın reklam tanitim müzık dağitim ltd. şti.
Meşrutiyet caddesi
Özbek işhanı 136 / 4
Beyoğlu / İstanbul
Tel: (0212) 251 44 80 / 251 71 39

İstasyon caddesi, K. İsmail paşa 2. sokak
Abdi paşa apt. giriş katı
Ofis / Diyarbakır
Tel—fax: (0412) 222 64 91

ISBN: 975-7112-95—X

Fredrik Barth - 1928 doğumlu Norveçli bir antropolog Fredrik Barth, sosyal antropolojiye adanmış 50 yılını geride bırakırken, tüm bilim dünyasına katkıda bulunmuş bir bilim adamı portresi çiziyor. Barth'ın sosyal antropoloji biliminin bu denli önemli bir kuramcısı oluşu, Chicago ve Cambridge üniversitelerinde yaptığı çalışmaların ardından, 1961'de Bergen Üniversitesi'nde profesörlüğe atanışıyla başlar. Döneminin düşünce ve eğilimlerini Norveç toplumu üzerine çalışmalarıyla bütünleştirir. Norveç'te daha önceleri etnografik incelemeler düzeyinde kalan sosyal antropolojinin 1960'lardan itibaren Barth'la birlikte modern antropolojiye dönüştügünü vurgulamak gerekiyor. Orta Doğuda sürdürdüğü alan araştırmaları ve kitaplarından Norveç toplumunun sosyal değişme sürecini izlediği çalışmalarına, Güney İran'da ekoloji ve toplum ilişkilerini gözlemlediği araştırmalarından Yeni Gine'de yaşayan küçük kabilelerin zengin kozmolojilerinin Batı dünyasına tanıtımına kadar sayısız araştırmayla Barth, bize toplumun zaman içinde dondurulmuş bir "nesne" olmayıp, bir "süreç" olduğunu gösterdi. Bununla birlikte "olmak" ("being") durumunu, "oluşmak" ("becoming") olarak görmeye ve topluma, dinamik degişkenlerin oluşturduğu, sürekli hareket halindeki bir "işlemler bütünü" olarak bakmaya başladık. Barth'ın sosyal antropoloji kuramına getirdiği bu yenilik ("transactionalism") antropologların topluma ve kültüre bakışını derinden etkiledi. Nasıl değiştiğini anlayamadığımız bir toplumun, nasıl yapılandığını da betimleyemezdik. Bu düşünce, yoksul toplumların gelişme ve ilerleme sorunlarının nasıl çözümleneceği konusunda ("developmental studies") da tüm insanlığa ışık tutmuştur.