Çoğu, anılarını yazmayıp yaşadıkları olayların ve dönemin öyküsünü kısa da olsa bize bırakmadıkları için, geçmişin politik olaylarında rol oynamış Kürt aydınlarından hep yakınmışımdır. Aynı duruma düşmek istemem. Yaşadığım dönemde ülkemin politik ve kültürel yaşamındaki katkım ya da rolüm nedir, ne değildir, ayrı bir konu. Ama gerek kişisel, gerek politik yaşamda ilginç ve önemli bulduğum olayları, bunlara ilişkin duygu ve düşüncelerimi diğer insanlarla paylaşmak isterim.
Benim TiP'e girişim ve örgütlü politik çalışmaya başlayışım işte böyle oldu. Bu işe bir bakıma gönülsüz girdim, ama bir kez başladıktan sonra, enerjiyle, gecemi gündüzüme katarak çalıştım. Ordan oraya koşturdum ve bugün de, bu satırları yazdığım 1996 yılında, bu koşu hala devam ediyor.
Dostoyevski'nin Sibirya'ya sürgüne giden bir kahramanına söylettiği "dostlarım, hayat her yerde hayattır," sözünü çok sevmiştim ve bu daha şimdiden benim yaşam felsefem olmuştu.
Munzur ve Harçik vadilerindeki manzaraya doyum olmaz. Buralar dört mevsim güzeldir. Kışın kar tutar, yer yer donar, çığlarla kesilir. ilkbahar ve yazın cıvıl cıvıldır; doğa binbir otla, çiçekle, arı ve kuş sesiyle donanır. Sonbaharda dağların yamaçları sarı kehribara, kızıla, mora, şarap rengine keser. Ormanlarında çok sayıda ayı ve domuz, vadilerde dağ keçisi, dağlarda keklik, Munzur'da iyi cins alabalık vardır.
İçindekiler
Birinci baskıya önsöz / 4 Giriş / 5
Çocukluğum Dırban ve Canik / 7 Babam, annem ve kardeşlerim / 10 Kıtlık yılları ve eğitmenli okul / 14 Mohundu'da bir kış / 23 Bizim pirler / 24 Yalınayak günler / 26 Karda keklik avı / 29 Köyde dört mevsim / 30 Bahçe / 32 Köyde inançlar, hastalıklar, doğumlar, bayramlar / 37 Aşiret ve köy ekonomisi / 41 Kente köç ve dışa açılma / 44
Akçadağ köy enstitisü'nde / 46 Enstitüde yaşam / 48 Eğitim adına angarya / 52 Enstitüde kadın-erkek ilişkileri ve şu komünizm iddiası / 54 Tatil yolu ve zattüre oluşum / 55 Okulda bir "büyük adam" / 57 Toso'nun öyküsü / 58 Okulda güzel uğraşlar / 59 Okulun namaz kılan tek öğrencisi / 60 Babam eğitmenlikten atılıyor / 61 Bazı tatil olayları / 61 Tahtakurusu ve bit / 63 Kendi kendine İngilizce / 64 Kürtler nerede var? / 65 Garip bir suç ve sürgün / 66 Dicle günlerim / 68 Komünizm meğer neymiş? / 69
Öğretmenlik yıllarım / 73 Muradiye'nin Korsot Köyü'nde / 75 Kürt dengbêji / 79 Kurtlarla başbaşa / 81 "Kürtçe bir dil değil mi?" / 82 Evdeki kuru kafa / 84 Köydeki günlerim / 85 "Böyle şeyler için köye doktor gelmez!" / 87 Elazığ'da lise sınavları / 88 Ankara Hukuk Fakültesi'ne kayıt / 90 Korsot'ta ikinci yılım / 91 Ankara'daki sınavlar / 93 Ankara'nın Sarıyahşi köyünde / 94 Bir garip sandık başkanlığı / 96 Evdeki ölü / 98 Babam bıyığını neden kısalttı? / 98 Bir Kızılay eşyaları öyküsü / 99 Ulusal bilinç ve sosyalizm / 100
Ankara' da Bir günlük "Otel müdürlüğü" / 102 Tarım Bakanlığı'nda muhasebe memurluğu / 104 Ankara'daki dost ve arkadaşlarım / 104 Yeniden ısınan Kürt sorunu ve 49'lar Olayı / 108 27 Mayıs "Devrimi" / 112 Avni Doğan'ın evinde / 113 MBK'nın ilginç bir girişimi / 115
Elaziğ'da kaymakamlık stajı Varlık Dergisi'nde ilk şiirim, ilk roman çalışmam / 116 "Bir ajanın elini sıkmam" / 116 Apê Selim'le ilginç tanışmam / 118 Bir evlilik girişimi / 118 Piyade Yedek Subay Okulu'nda - Ankara / 119
Askerlik günleri - Erzurum / 123 Karargahta tümen mahkemesinde / 124 Paşanın balıkları / 126 Erler dövülür mü? / 127 Aziz Nesin'in mizah diploması / 129 Subaylara sosyalizm konferansı / 129 Barzani nasıl biri? / 131 Rum üsteğmen olmalı mı? / 132 Erzurum'daki kimi dostlar ve MİT'çi hemşehrim / 132 İkilem: Yurtseverlik mi, sosyalizm mi? / 133 1962 Yazı - İstanbul / 133 Yeniden Elazığ / 136
Kısa kaymakamlığım Osmaniye - Ankara / 138 Osmaniye'nin komünistleri / 140 21 Mayıs gecesi savuşturduğum hükümet darbesi! / 142 İçişleri Bakanlığı emrine / 142 Kürt sorunu çevresinde canlanan tartışmalar, 1962-1963 / 143 Romanımın tefrika edilişi, şair Hasan Hüseyin'le tanışmam / 144 İlginç bir sınav ve "iyi saatte olsunlar" / 146 Genelkurmay'da bir duruşma / 147 Azizoğlu Olayı / 148 Tunceli Kültür Derneği'nin Kongresi — 1963 / 148 Avukatlık stajı ve Aydınlıkevler Ortaokulu'nda İngilizce öğretmenliğim / 149
Evlilik, Elaziğ'a taşınma ve avukatlık / 152 Yönettiğim edebiyat dergisi: Çira / 154 Elazığ ve Tunceli'de TİP'in kuruluşu, örgütlü politikaya girişim - 1965 / 154 Elazığ'daki dost - arkadaş çevresi / 157 Bir solcu şeyh: Şeyh Sait'in kardeşi Şeyh Mehdi / 160 1965 seçimleri ve TİP adaylığım / 161 Bingöl'de / 164 Genç'te / 165 Karlıova yolu ve çobanateşi çevresinde bir sohbet / 166 Kiği'de bir salon toplantısı / 167 Erzurum'da bir dava / 171
Tunceli'ye taşınma - 1966 / 174 Senato seçimleri – 1966 haziran / 178 "Uyuyan köylüye ninni söylenmez" / 179 Annemin hastalanması, doktorların ilginç teşhis ve tahminleri / 181 Babamın kaybolan eşeği / 182 Canlanan Kürt ulusal hareketi: KDP, TİP ve DDKO'lar / 183 Yeni Akış dergisi / 184 Tunceli Lisesi'nde olaylar, vali ile bir atışma / 184 TİP'in 2. Kongresi – 1966 / 186
Tutuklanışım, Ankara kapalı cezaevi / 188 Cezaevi dönüşü ve yayınlanan ilk şiir kitabım: Prangalar / 199
Doğu mitingleri, seçimler, avukatlık işlerim Tunceli mitingi / 202 Adalet Partisi'nin karşı mitingi / 206 Kürdistan'da komando terörü / 208 Tunceli'de çevremiz genişliyor / 209 Bir zorlama miting / 209 1968 yerel seçimlerinde / 212 Avukatlık işlerim / 213 Kocasını zehirleyen kadının davası / 215 Kabadayı Ahmet'in davası / 215 Çevremizde örülen korku halkası / 217 Tunceli'de çıkardığım gazete: Ezilenler / 219 Hasan Ağa olayı ve Demirel'e açık mektup / 220 Başağrısız tek miting / 221
TİP'in 3. Kongresi - 1968 / 222 TİP'in Olağanüstü Kongresi / 224 Doktor Sait'in (Şıvan.) kurduğu örgüt / 226 Tunceli'de kurduğumuz gençlik derneği / 228 Kara Mehmet diye bir provokatör / 229 Bir feodalizm papağanı / 229 Derneğin kapanışı / 231 Bazı ilginç örgüt kurma öyküleri / 232 Erzincan Olayı - 1969 / 236 Biz kurduk, Perinçekçiler dağıttı / 242
Tunceli'de Pir Sultan olayı / 244
1969 seçimleri TİP'te kontenjan kavgası / 255 Külüstür bir jiple seçim yarışı / 256 Hozat'ın Delisi / 260 Gelene ağam, gidene paşam / 262 Ben konuşurken Erzurum'un elektriği kesildi / 265 Solda gerilla savaşı hazırlığı / 266 Deniz Gezmiş Tunceli'de / 268 Devrimciliği öğrenciliği kadar sürenler / 269 İkizlerin doğumu / 270 Demirel Tunceli'de / 271
TİP 4. Kongresi Aybar'ın TİP Genel Başkanlığı'ndan çekilişi / 273 TİP 4. Kongresi'nde alınan Kürtlerle ilgili kararın öyküsü / 279 Bir haftada sekiz ilçe kongresi / 281 15-16 Haziran Eylemleri ve TİP 'in antifaşist kampanyası / 283 Sosyalist Kürtlerde yeni örgüt arayışları / 284 Günlük gazete girişimi / 285 Cumhurbaşkanı Sunay Tunceli'de / 285 Bazı istimlak davaları ve iki hemşehri, "dost" avukatın bana yaptıkları / 286
12 Mart darbesi / 288 Ben de "rehine" olarak gözaltına almıyorum! / 289 Önce Diyarbakır, sonra İstanbul - Sansaryan han / 291 Davutpaşa Kışlası'nda rehinelerle / 294 İstanbul - Diyarbakır - Ankara / 298 Mamak Askeri Cezaevi'nde / 301 TİP davası / 308 Yanlışlıkla bırakılıyorum / 310 Yeniden Diyarbakır - DDKO Davası / 312 Cezaevindeki kimi simalar / 315 Yeniden Tunceli ve bir komplo / 333 İplerle bağlı olarak kentin içinden geçirildik / 336 Evi İstanbul'a taşıyorum / 338
Yurt dışına çıkış Suriye sınırında / 339 Şam'da "Kale" Hapishanesi'nde / 343 Suriye - Lübnan sınırında / 346 Kaçıncı Beyrut? / 348 Parkta bir gece / 351 Ziya Şerefhanoğlu'nun izini buluyoruz / 353 Kadrican ve Bedri Cemilpaşa ile tanışma / 359 Bulgar yoldaşlar bize yardım ediyor / 360 Salah Bedrettin'le tanışma / 362
Sofya - Münih / 365 Münih - şubat 1973 / 370 Konstanz - 1973 baharı / 373 Sait Elçi ve Dr. Sait (Şıvan) Olayı / 374 HEVRA Örgütü ve Ronahi dergisi / 376 "Türkiye şartlarında Kürt Halkının Kurtuluş Mücadelesi" / 377 Bulgaristan'a tren yolculuğu / 381
Af yasası, ülkeye dönüş — 1974 Parti kurmak için sondajlar / 385 Yeniden Lübnan ve Suriye / 386
Kaçakçılarla bir sınır geçişi / 387 Evimde beni bir sürpriz bekliyordu / 389 Köyde / 390 Ankara'da avukatlığa başlıyorum - 1974 yazı / 392
Ek belgeler / 395
BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ
Anılarımı yazmaya 1989 yılında başladım, yoğun politik çalışmalar ve öteki yazı işleri arasında zaman buldukça sürdürdüm. Son üç-dört yılda ise bu işe daha da yoğunlaştım ve 2000 yılı ortalarında bitirdim. Şu anda elinizde olan birinci cilt, 1974 yazına kadar olan bölümü kapsıyor. Bunu izleyen bölümde ise Kürdistan Sosyalist Partisi'nin kuruluşu ve onu izleyen, benim de içinde aktif olarak yer aldığım politik gelişmeler var. Yani bu bölüm bir tür parti tarihi niteliğinde. Bunun yanısıra yaşadığım dönemin önemli politik olaylarını bir bütün olarak yansıtmaya çalıştım. Kürt ulusal hareketi ile Türkiye politik -daha çok da sol- hareketindeki önemli gelişmelere, örgütlere, liderlere, bir dereceye kadar da uluslararası gelişmelere değindim.
Bundan sonraki bölüm, belgelerle birlikte iki ya da üç cilt tutuyor. Onları da uygun bir zamanda basmak üzere yayına hazırlıyorum.
Gerek ek belgelerin önemli bir bölümünün diziminde emeği geçen, gerekse sayfa düzenini yapan ve kitabı yayına hazırlayan arkadaşım Ünal Yardımcı ile fotoğraf ve ek belgelerin düzenlenmesinde emeği geçen Mıraz' a teşekkür ederim.
Kemal Burkay Haziran 2001-Stokholm
Anılar - Belgeler
Giriş
Bir süredir anılarımı yazmayı düşünüyorum. Oysa erken değil mi? Geçmişe dönmek bir yaşlılık ve yorgunluk belirtisi mi? Hem işlerim bitmedi, yapmayı düşündüğüm birhayli şey var daha; onları yarım bırakıp gitmek istemem. Ama benim gibi dostu da düşmanı da çok birinin yaşamında ölümün nasıl, ne zaman geleceği belli olmaz. Tedbirimi almalıyım! Çoğu, anılarını yazmayıp yaşadıkları olayların ve dönemin öyküsünü kısa da olsa bize bırakmadıkları için, geçmişin politik olaylarında rol oynamış Kürt aydınlarından hep yakınmışımdır. Aynı duruma düşmek istemem. Yaşadığım dönemde ülkemin politik ve kültürel yaşamındaki katkım ya da rolüm nedir, ne değildir, ayrı bir konu. Ama gerek kişisel, gerek politik yaşamda ilginç ve önemli bulduğum olayları, bunlara ilişkin duygu ve düşüncelerimi diğer insanlarla paylaşmak isterim. Bugünkü ve gelecek kuşaklar belki de ondan yararlanacaktır.
1989
Çocukluğum
Dırban ve Canik
İşe çocukluk anılarımdan başlıyorum. Uzak geçmişe bir yolculuk bu. Şimdi yurdumdan, doğup büyüdüğüm yerlerden, uğruna mücadele ettiğim insanlardan uzakta, en çok hatırladığım çocukluk günlerimdir, çocukluğumu geçirdiğim topraklardır.
Sıradan bir Kürt köyünde, sıradan bir köylü ailesinin çocuğu olarak dünyaya gelmişim. Tarihe izler bırakan bir çevrede, veya böylesi olaylar içinde geçen bir çocukluk değil bu.
Dersim ilinin, sonradan oraya takılan adla Tunceli'nin, Mazgirt ilçesi, Dırban köyünde doğmuşum. Köyümüzün adını da Türkçeleştirmiş, "Kızıl-kale" demişler. Ama köylüler, resmi işlemlerin dışında, köyün asıl adını, Kürtçesini kullanırlar.
Doğum günümü bilmiyorum. Hatta, nüfus cüzdanıma 1937 yazılmışsa da, doğum yılım bile tam belli değil. Ben ve İnci ablam, okula başlıyacağımız zaman nüfusa yazıldık. Şimdi belki biraz farklı; ama o zamanlar özellikle köylük yerlerde düzenli bir kayıt sistemi yoktu. Bizim ülkemizde doğum günü kutlama geleneği de yoktur. Öyle olunca da, her birinin bir dizi çocukları olan, birçoğu daha bebekken ölen, okumasız yazmasız, yaşam telaşındaki bu yoksul köylüler için doğum gününü hatırda tutmanın ne önemi var?
Köylüler, gününü, yılını değilse de, doğum olayını, kendilerince önemli bazı olaylara göre, yaklaşık olarak hatırlarlar. Örneğin, "sen doğduğun zaman" derler, "çok kar yağmıştı!" Ya da, "arpa derimi zamanıydı.." Annem benimle ilgili olarak şöyle derdi: "Ekin biçme zamanıydı, sen kundaktaydın ve uzaktan top sesleri geliyordu. Askerin Dersim'i kırdığı zamandı..."
Böylece, nüfus kaydımda doğum tarihi olarak 1 Ocak 1937 yazıyorsa da, gerçekte benim 1938 yılı kışı ya da ilkbahar aylarında doğduğum anlaşılıyor.
Son ünlü Dersim ayaklanmasına Mazgirt yöresi katılmamış. Bu nedenle ordu bu yörede genel bir kırıma girişmemiş. Ama ayaklanma bastırıldıktan …
Kemal Burkay
Anılar belgeler, cilt 1
Roja nû yayınları
Roja nû yayınları : 54 Birinci basksı : Stokholm, kasım 2001
