Kürtlerin tarihi, acılı bir tarihtir. Hiç dinmeyen bir var olma mücadelesinin kan ve gözyaşıyla, aldatma, hile ve ihanetle iç içe ilerlediği yüzlerce yıllık bir tarih. Kürt isyantarı, tarihin en acılı kesitlerinden birini oluşturan bu tarihin kapısını aralıyor ve okuru tanıklığa çağırıyor. Büyük mücadeleler, büyük oyunlar, büyük ihanetler önümüze seriliyor. Aynı darağacında sallanan babalar ve oğullar; insanı, hayvanı ve barınaklarıyla topluca yok edilen köyler; kurşunlanmış bedenlerden dolayı kıpkızıl akan dereler, ele geçmemek için kendilerini uçurumlardan atan genç gelinler...
Kürt isyanları, bugüne kadar konu hakkında yapılmış tüm çalışmalara ve resmi tarih belgelerine başvurmanın yanında, yazarın yıllar süren özel çalışmalarına dayanıyor. Kürt isyanları içinde yer almış, olaylara tanık olmuş kişiler ile bunların yakınlarıyla yüz yüze yapılmış görüşmeler kitaba canlı bir belgesel özelliği kazandırıyor. Asıl olarak 20. yüzyıl Kürt mücadelelerine yer veren kitapta Koçgiri, Şeyh Said, Ağrı ve Dersim "isyanları" tüm ayrıntılarıyla, öykü tadı veren, canlı, duygulu bir üslupla anlatılıyor.
Ahmet Kahraman, değişik okullarda ilk, orta ve lise öğrenimini tamamladı. İktisadi ve Ticari ilimler Akademisini bitirdi. 21 yaşında öğrenciyken, Ankara'da, muhabir olarak gazeteciliğe başladı. Mesleğin her kademesinde çalıştı. Değişik gazete ve yayın kurumlarının Ankara temsilciliği, dergilerde röportaj yazarlığı, günlük gazetelerde köşe yazarlığı, Anadolu Ajansı'nda yönetim kurulu üyeliği, genel yayın yönetmenliği ve genel müdür yardımcılığı yaptı. Gazetecilik çalışmaları arasında, çocuk edebiyatıyla kitap dünyasına girdi. 1976 yılında Yediden Yetmişe Masallar, ertesi yıl Banş Toprağı yayımlandı. Masal öykü karışımı Kınalı Keklik ise 1981 yılında... Gazetecilik araştırmasına dayalı ilk çalışmasını, 1977 yılında yayınlanan Boğulan Başkan kitabıyla yaptı. 1984 yılında, dergilerde yayınlanmış röportajları İşte Biz adıyla kitaplaştı. Bunu, 1985 yılında Darağacı ve 1986'da da Sanık Ayağa Kalk! izledi. Yazarın kitaplarından bazıları ise şunlar: Bize Özgürlük Verdiler, Hanedan, Kurtarıcılar, Hayaletler Prensi, Bana Paya Deyin, Yılmaz Güney Efsanesi, Üç Asılmışların Hikayesi, İslamköylü Sülü ve Bir Dönemin Türk Büyükleri.
İçindekiler
Önsöz 11
Birinci bölüm TC resmi tarihi ve Kürtler / 15 Kürtler ve isyanları / 22
İkinci bölüm Hizbe Azadiya Kurdistan ve Albay Halit Bey / 58 Şeyh Said efendi / 69 Şeyh Said ve Seid Rıza / 76 Şeyh Said halka karışıyor / 81 Piran'da silah sesleri / 84 Diyarbakır muhasarası ve isyanın kaderi / 86 Türk basını isyanı gizliyor / 93 Bir ajanın portresi / 95 Yenilgi ve dış destek dedikleri / 102 Başbakan, "amaç Kürtçülüktür" diyor / 108 Okyar gidiyor, İnönü geliyor / 112 Şeyh Said yakalanıyor / 116 Binbaşı Kasım anlatıyor / 123
Üçüncü bölüm Seid Abdülkadir ve davası / 130 Diyarbakır'daki zafer şenliği / 138 İstiklal mahkemeleri / 141 Şeyh Said davası / 147 Toplu idam kararı / 159 İdam töreni ve yan yana 47 sehpa / 165 Babalar, oğullar ve torunlar / 177
Dördüncü bölüm Islahat planı ya da tedip ile tenkil / 186 Tanıklar ve resmi belgeler / 191 Babamı diri diri yaktılar / 198 Hayali isyanlar ve sürgün yolları / 203
Beşinci bölüm Hoybun ve isyancılar / 212 İbrahim paşa / 218 Bildiri savaşları / 224 Ruslar ve İran da savaşa giriyor / 228 Ateş çemberi / 233 Resmi tarih ve Yaşar Kemal / 238 Katliamcı asker anlatıyor / 242
Altıncı bölüm Dersim sırasını bekliyordu / 249 Rızo / 250 Osmanlı'nın son dönemlerinde Dersim / 256 Seid Rıza şerefine bando-mızıka ve "koşun yiğitler vatan imdadına..." / 258 Erzincan'ın kurtuluşu ve Dersim generali / 262 Koçgiri isyanı ve Dersim / 267 Seid Rıza ve Dersim kıskacı / 275 Tehlike çanları ve İsmet Paşa'nın raporu / 281 Tunceli yasası, göbek havaları ve şapkaya hücum / 286 Müfreze kolları Dersim'i sarıyor / 289 Kadına tecavüz ve Seid Rıza'nın yeniden çıkışı / 293 Halbori gözeleri / 297
Yedici bölüm Bomba yağmuru / 303 Bombacı Amazon Sabiha / 307 Dersim dağları yanıyor / 312 Alişer ve Baytar Nuri / 319 Dış destek ve Besê'nin ölümü / 325 Seid Rıza barış görüşmelerine gidiyordu / 328 Bir garip yargılama / 332 İnfaz görevlisi Çağlayangil anlatıyor / 340 Sehpadaki babalarla oğullar / 349
Sekizinci bölüm Dersimliler kurtulduk diye sevinirken / 353 Kan sesi / 357 Ölüm kafilesinin 6 yaşındaki yolcusu / 360 Resmi söylem ve Pülümürlü Ele… / 365 General'in utancı / 370 Mağaralarda ölüm / 375 Bebekleri de yakarlar / 380 Zeynel Çavuş'un madalyası / 382 Kurtarıcısını arayan Paşa / 385 Adı da yok olan tetikçi / 388 Kırım istatistikleri ve sürgün / 393
Dokuzuncu bölüm 29. İsyan / 398
Kaynaklar / 414 İsim indeksi / 417
ÖNSÖZ
Soykırım, sürgün ve asimilasyon fırtınalarıyla savrulmalarına, yurtlarının parçalanıp bölünmesine rağmen, varlıklarını koruyabilen Kürtler, Ortadoğu'nun en eski halklarından biridir. Bölgenin yerlileri olarak, aynı zamanda, burada yaratılan kültürün mirasçıları, ama, Rus sosyal bilimci N. Y. Marr'ın deyimiyle, "tarihin üvey evlatları"dır.
Başka bir deyişle Kürtlerin tarihi, "anne ve babaların kayıp evlatlarını, kardeşlerin birbirini aradığı bir tarih"tir...
Bu pencereden bakıldığında Kürtlerin tarihi, "var olma" mücadelesi olarak çıkıyor karşımıza. Bu mücadelenin yarattığı sorunlar ve trajedilerin bir kanlı harmanı...
Fakat, bu kitap, Kürtlerin bütün bir siyasal tarihi değildir. Sınırlı kapsamı içinde, kitabın böyle bir iddiası yok, olamaz da...
Kitap, ağırlıklı olarak Kuzeyli Kürtlerin, 20. yüzyıla sarkan trajedik mücadelelerine genel bakıştır.
1980'lerin başında, altüst edilmiş, adeta sipariş üzerine, masa başında yeniden üretilerek, TC tarihine serpilmiş "siyasi amaçlı idamlar"ı yazarken, gerçeklerin bir yana, "rejim doğruları"nın öte yana savrulduğunu gördüm.
Asılmış Kürt liderlerle "Kürt isyanları"nın dosyasını, bu nedenle daha derinliğine bir bakış için ayırdım.
Örneğin resmi tarihin rakamlandırıldığı sayıda Kürt isyanı yok, hayali isyanların gölgesinde, "tedip ile tenkil" vardı. Şeyh Said isyanının gerekçesi çarpıtılmış, "kendisi" olmaktan çıkarılmıştı.
Şeyh Said'in hikâyesi ise şaşırtıcıydı.
Sokrates'ten Spartaküs'e, Robespierre'den Babeuf'e kadar, pek çok kişi, yenilmiş olmasına rağmen, davasına inanma ve üstüne düşeni yapmanın huzuru içinde, başı dik olarak celladın önüne yürümüştü.
Şeyh Said, ölüme yürürken, cellatlarıyla şakalaşıyordu.
Seid Rıza trajedisinin dokusu ise ayrıydı. Resmi tarih, onun sonunu noktalayan nedenlere "Dersim İsyanı" diyordu. Ama, gerçeklerin tarihinde isyan yoktu.
"Kürt isyanları" hakkında, bugüne kadar, sayısız makale, röportaj, araştırma yazısı ve pek çok da kitap yayımlandı. Yazdıklarına karşılık hayatının yarısını cezaevinde geçirerek bedelini ödeyen İsmail Beşikçi, Mehmet Bayrak ve benzeri birkaç kalemi hariç tutarsak, öteki çalışmalar birbirinin tekrarı, benzeriydi.
Bir yönüyle, "resmi tarihi" yaratanları gözeten, muhafızlarının görüş ve bakışını pekiştiren, ama ezilenleri bir kez daha mahküm eden, tek yanlı, tek sesli, tek bakışlı çalışmalardı.
2001 yılında Almanya'da yayımlanan, altı ay sonra ikinci baskı yapan bu kitapta, resmi tarih ve devlet raporlarından alıntının yanında, "altta kalanların" sesine de yer verilerek, tek yanlılık ve tek pencereden bakış açısı aşıldı. Bu kitabı, farklı kılan özellik buydu.
Özel araştırma ve tanıklardan edindiğim bilgilerin dışında, elbette pek çok kaynaktan da yararlandım. Ama alıntı yaparken, bilimsel formülasyon adına, sayfa altlarını, bölüm sonlarını "dipnotlar" ormanına dönüştürerek okura eziyet edip, güçlük çıkarmaktan özellikle kaçındım. Okura kolaylık olsun diye bütün kitaplarımın genel tarzı olan ve çağdaş pek çok yazarın da tercihi olan "röportaj" tekniğini kullandım. Bu teknikle kaynakları metnin içinde vurgulayıp, bütünlük içinde eriterek işledim...
Kitabın ilk baskılarını okuyanlardan, "içine duygu sinmiş" diyenler çıktı. Başka bir deyişle "duygusal" bulanlar...
Ama ben ne yapayım ki, yazarın taş duyarsızlığında olması mümkün değildir. Ayrıca, olay ve durumların kendisi baştan başa birer acı nehriyse, bu yazarın kusuru değildir. Ben yaratmadım acıları. Sadece olanları aktardım.
İstanbul baskısı için kitabı gözden geçireyim derken, tekrar yazılmasa bile, ilk içeriğe bağlı kalınmak koşuluyla yeniden gözden geçirilip düzeltmeler, ekler yapıldı.
Tanıklığına başvurduğum bazı kişiler, kendilerinin ve ailelerinin güvenliği için adlarının açıklanmasını istemiyorlardı. İnsan hayatına saygım nedeniyle, "resmi tarihin maskını aralar-ken", korku çemberindekilerin isteğine uymayı, yazarlık ödevi ve insanlık görevi saydım.
"Ön söze", bir "son söz" ekleyecek olursak eğer, bu kitap, bir halkın çektiği acılar, yüzbinlerce kilometre karelik alana yayılmış kan gölleriyle, insanlık yangınları bütünü değildir.
Sadece, bütünün algılanıp, anlaşılması için somut olaylar ve tarihe tanıklık edenlerin ayrıntılı anlatımlarıyla örneklenmiştir, kitap...
Yazar açısından da amaç, çağına tanıklığın gereğini yerine getirmek ve insanlığın evrensel vicdanına karşı borcunu ödemekten ibarettir. Başka bir amacı yoktur...
Ahmet Kahraman Haziran 2003, Hamburg
Ahmet Kahraman
Kürt isyanları, tedip ve tenkil
Evrensel
Evrensel basım yayın - 237 Kürt tarihi ve kültürü Dizisi – 4 Kürt isyanları, tedip ve tenkil Ahmet Kahraman
Kapak tasarım: Savaş Çekiç Birinci basım: Ekim 2003 İkinci basım: Eylül 2004 Baskı: Ayhan Matbaası (Yüzyıl mah. mas sit. 5. cad. no: 47 Bağcılar 02I2.629 01 65)
Doğa basın yayın dağıtım ticaret limited şirketi Tarlabaşı bulvarı Kamer hatun mah. Alhatun sk. no: 27 Beyoğlu / İstanbul
