 Kürdistan tarihinde Dersim
Nuri Dersimi
Ani
Dersim
Kürtlerden bir kısmı; (Der) kapı, (Sim) gümüş anlamında olduğu için, Dersim kelimesini Gümüş kapı diye tabir ederler.
Milattan altı asır önce, Yunan tarih ve coğrafiyacılarının Dersim havalisine Daranis adını verdikleri malum olduğu gibi, Dara'nın Bisitun kitabelerinde bu havaliye Zuza adı verilmiş olması ve Zuza tabirinin Dersim ve havalisinde konuşulan kürtce lehçeye alem olan Zaza kelimesine benzemesi dikkati çeker.
Dersimin batı hududuna yerleşmiş olan Koçan aşireti, (Dersim) tabirini Kürdistan kapısı anlamında tefsir ederek, kendilerini de, cengâverliklerine istinaden bu kapının muhafızı sayarlar.
Alel'ade halkın telakkisine göre ise, Dersim demek Kürdistan demektir. Bu sebeple, başka bir memleketten Dersime döndüklerinde, «Kürdistana geldik» dedikleri gibi, birini haricten Dersime davetlerinde, «Kürdistana geliniz! » ve «Kürdistanı görünüz!» derler.
Dersimin cografi mevkii
Rus Kurmay yüzbaşılarından P. Oryânofun yapmış olduğu bir coğrafi taksimata göre ; Türkiye arazisi dahilinde olan Kürdistan, üç bölgeye ayrılır, ki, bunlardan birincisi;
.....
İçindekiler
Dersimin mevkii ve hududu / 1
Dersim dağları ve geçitler / 2 - 6
Nehir ve ırmaklar / 6
Munzur menbaı ve aşiretlerin an'anat ve perestişleri / 8
Munzur hurafesi / 9
Vadiler (Kutu deresi) / 11
Ormanlar / 12
Ziraat, iktisadiyat / 13
Hayvanat ve hastalıklar / 15
İdhalât, ihracat, madenler / 16
Dersimde türk hükümeti / 17
Aşiretlerin dahili teşkilatı / 18
Okullar / 19
Dil meselesi / 21
Din meselesi / 21
Sarı Saltık kimdir ? / 27
Dini ve ahlâki an'aneler / 29
Ziyaretler, bayramlar / 30
Kivrelik, hanedanlık ve ocak / 32
İlan davaları / 33
İç savaşlar / 34
Giyim ve kılık / 35
Beden sağlığı / 36
Yurtlar / 36
Aile hukuku / 37
Dügünler / 38
Gıda ve yemekler / 40
Baht (sığınma hakkı) / 41
Dersim muhitinin bölgeleri ve aşiretler / 42 - 56
Dersimin nufusu ve Dersimlilere bağlı oymaklar / 59 - 68
Dersimlilerin menşei / 69
Osmanlı devrindeki hareket ve ihtilallar (M. 1328den türk Meşrutiyetinin ilânına kadar) / 75 - 92
Cezri tasfiye / 93
Enver ve Talât paşaların Birinci cihan harbinde Çelebi Cemalettin efendi vasıtası ile Dersimdeki teşebbüsat ve Kiştim Evliası / 94 - 98
Baku ağa kimdir ? / 99
Galatalı Deli Şevket vakası / 103
Dersimlilerin Rus ve Ermenilerle işbirliği ve neticesi / 112
Dersimde türk teşkilatı / 117
Miralay kürt Hâlit bey Dersimde / 119
Koçkiri kürt istiklal savaşı / 120
Niçin muvaffak olamadık ? / 170
Şeyh Sait isyanında Dersim / 173
Tarihi bir muhavere / 188.
Türkler Dersimin imhasini nasıl hazırladılar ve Koçan aşireti savaşı / 190 - 203
Umumi Müfettişliklerin mahiyeti ve Dersimdeki icraat / 204
Umumi Müfettişliğin Vali Deli Fahriye verdiği gizli planlar / 214
Durumun nezaketi karşısında alınan tedbirler / 224
Karşılaşılan zorluklar / 237
Vali Deli Fahrinin maruz kaldığı feci âkıbet / 242
Müfettiş İbrahim Taliin akıbeti / 244
Dersime son suikast planının başlangıcı / 246
Ağrı savaşları / 247
Kürt Hoybun Cemiyeti / 253
Ağrı savaşlarında Dersim / 256
Dersimi imha için son türk teşkilatı / 259
Dersim katili general Abdullah ile bir macera / 262
Dersime harekâti askeriye (1936) / 267
Dersime harekâtı askeriye (1937) / 272
Alişer kimdir ? / 278
Kürt kadınlığının kahramanlığı / 282
Dersim harbı devamı (1937) / 284
Seit Riza kimdir ? / 291
Hain Rahberin akıbeti
Kürdün feryadı / 295
Dersim katliamı (1938) / 305
Kürdistan facialarından kim zarar gördü ? / 327
Türk halk kitleleri önderlerinden temenniyat / 331
Gençliğe hitab / 336
BİR KAÇ SÖZ
Dersim; tarihi Kürdistanın en önemli bölgelerinden birisidir. Bu bölge, Kürdistanın kuzey-batı sınırını teşkil etmektedir. Müstakbel Kürt gencliğinin bu muhit hakkında gerekli coğrafi bilgiyi elde etmesi, tabiatın bu muhiti techiz ettiği toprak üstü ve yeraltı zenginlikler hakkında malümat edinmesi ve bu mıntıkada yaşayan irkdaşlarının milli an'anelerini, yaşayış tarzlarını bilmesi için bu eseri kaleme almağı faydalı gördüm.
Dersim; asırlardan beri türk saltanat rejimi ordularıyla çarpışmış, Kürdistan dağlarında bağımsız bir hayat yaşamış olan diger Kürt beylikleri gibi tam bir istiklal hayatı yaşamıştır. Bu mıntıkalara hiç bir zaman ne Türk ve ne de İran memurları nufuz edememişlerdir. Dersimin istiklalı 1936 yılına kadar devam etmiş ve bu tarihten itibaren de, istiklalini korumak için üç yıl mütemadi bir tarzda mücehhez türk ordularıyla çarpıştıktan sonra, yalınız başına yaptığı bu savaşta düşmanın sayı üstünlüğü galip gelmiştir.
Dersimin istiklal mücadeleleri safahatını, maruz kaldığı mezalim ve faciaları umumun nazarına arzetmeği de milli ve insani borc bildim.
Kürtce olarak hazırladığım bu eseri türkceye de cevirerek, yayınlamaktan maksadım: zorla anadilleri unutturulan ve yalınız türkce bilen mağdur Kürt gençliğini milli tarihinin önemli bir safhasından haberdar etmekdir. İşbu yazılarımla, Kürdistana ait tarihi hadiseler arasında, Dersim mıntıkası hadiselerini efkârı umumiyeye arz etmekle, ancak en küçük bir ödevimi yerine getirmiş oluyorum.
Açtığım bu çığırı, Kürdistanın diger bölge ve mıntıkaları aydınları da takip eder ve her biri kendi mıntıkasına ait tarihi hadiseleri toplayarak bir cilt halinde kürt müstakbel nesillerine yadigâr bırakacak olursa, Kürdistanın genel tarihine önemli bir hizmet etmiş olur kanaatındayım.
Dr. Vet. M. Nuri Dersimi.
Dr. Vet. M. Nuri Dersimi
Kürdistan tarihinde Dersim
Ani
Ani matbaası
Kürdistan tarihinde Dersim
Dr. Vet. M. Nuri Dersimi
Tilel caddesi
Cemiliye
Halep - Suriye
1952
Her hakkı mahfuzdur
| 
