Dêrsim: Rêwîtî û erdnîgarî [Kurdî, Diyarbekir, 2009]
Dêrsim, raywanî û cografya
Andranîk
Vate
Nuştoxê ne kitabî Andranîk armenî yo û wina aseno ke wezîfedarekê dêrê armenîyan bîyo. Reya verêne wisarê 1888î de yew embazê xo reyra qesebaya Kyoxve [Gêxî?] ra ver bi Dêrsimî keweno rayîr. Tayê mintiqayanê Dersimi ra gêreno. Dima teyna şino bi Dersim, na reya peyêne hîna vêşî şino mîyanê Dersimi.
Andranîk derheqê raywanîya xo de, derheqê cografyaya Dersimi de, derheqê şarê ucayî de, bitaybetî derheqê kurdanê Dersimi de bi teferuat nuseno. Coka no kitab derheqê tarîxê seserra newêsine (1828-1895) yê Dersimi de, bitaybetî hetê têkilîya kurdanê Dersimi û Dewleta Osmanî ra zaf balkêş o, heta bêemsal o.
Tedeyî
Vateyo verên / 7
Qısımo verên / 9
Raywanîya ver bi Dêrsimî / 9
Raywanîya verêne / 11
A) Altûn Huseynê Qesebaya Kyoxve / 11
B) Altûn Huseyn ra ver bi Şênlika Axayî / 17
C) Badê Şênlika Axayî / 23
Ç) Qizil Kilîseyê Hertîvî / 26
D) Perîya Qizil Kilîseyî / 29
E) Karbêrdê Perîye / 30
Raywanîya diyine / 33
Ver bi Dêrsim / 33
A) Çanîkê Havavî / 33
B) Çanîkê Mêskêrtî / 46
C) Tîrîşmêkî Mêskêrtî / 52
Ç) Dêrê Havlorê Tîrîşmêkî yê Sûrb Karapêtî / 35
Qisimo Diyin / 75
Cografyaya Dêrsimî / 75
ManzarayaDêrsimî / 77
Hewayê Dêrsimî / 78
Awa Dêrsimî / 80
Keweyîya Dêrsimî / 80
Cinawir, Heywan û Teyrî / 82
Heywanê Keyeyî / 83
Madenî / 83
Germawikî / 85
Warê Dêrsimî / 86
A) Watê (Bajarê) Resmî / 87
B) Warê (Bajarê) Nêmresmî / 97
C) Warê (Dewê) Xoserbîyayeyî / 102
Dînê Dêrsimijan, Roşan û Erefatê Înanê Cîya-Cîyayî / 109
Şeklê Fizîkî û Moralî yê Dêrsimijan / 115
Armenîyê Dêrsimî yan zî Mîrakijî / 117
Mîyanê Dêrsimijan de Hekîmîye / 129
Cuya Dêrsimijan / 131
Pêrodayîşê Dêrsimijan Osmanîyan Reyde (1828-1895) / 137
Îndeksê Nameyan / 157
VATEYO VEREN
Nuştoxê nê kitabî Andranîk armenî yo û wina aseno ke wezîfedarêkê dêrê armenîyan bîyo. Reya verêne wisarê 1888î de yew embazê xo reyra qesebaya Kyoxve [Gêxî?] ra vet bi Dêrsimî keweno rayîr. Tayê mintiqayanê Dêrsimî ra gêreno. Dima reyna şino bi Dêrsim, na reya peyêne hîna vêşî şino mîyanê Dêrsimî.
Andranîk derheqê raywanîya xo de, derheqê cografyaya Dêrsimî de, derheqê şarê ucayî de, bitaybetî derheqê kurdanê Dêrsimî de bi teferuat nuseno. Coka no kitab derheqê tarîxê seserra newêsine (1828-1895) yê Dêrsimî de, bitaybetî hetê têkilîya kurdanê Dêrsimî û Dewleta Osmanî ra zaf balkêş o, heta bêemsal o.
Kitab teya verêne 1900 de hetê Yewîya Weşanxaneyanê Armenîyan ra Tiflis de bi nameyê "Dêrsim, Çanaparhordûtyûn Yêv Aşxarhagrûtyûn"î weşanîyêno. Serrêk dima, yani 1901 de çapa ey a diyine weşanîyêna.
Serdar Uçar fotokopîya nê kitabî dano Malmîsanijî. Malmîsanij zî seba tercumekerdişî dano Têmûrê Xelîl?. Têmûrê Xelîlî armenîkî ra tercumeyê lehçeya kurmanckî keno û Weşanxaneyê Dengi hezîrana 2009î de Dîyarbekir de bi nameyê "Dêrsim, Rêwîtî û Erdnîgarî" weşaneno.
Mi zî seba wendoxanê kirmancan lehçeya kurmanckî ra çarna kirmanckî (zazakî) ser. Demê çarnayîşî de hetanî peynî ez çarnayoxê kitabî Têmûrê Xelîlî reyde têkilîye de bîya. Lehçeya kurmanckî ya kurdkî ra çarnayîşê lehçeya kirmanckî (zazakî) ya kurdkî ser o problem çin bi la cayê ke ez emîn nêbîya, mi Têmûrê Xelîlî ra persayêne. Na babete de mamosta Malmîsanijî zî gelek hetê mi kerd. Bi no qayde tayê cayan de ma bala xo daye metnê armenîkî yê orîjînalî ser û hetanî ke mi ra ame, mi çarna kirmanckîya standarde ser.
Tayê çeku, ibare û nameyê ke metnê kurmanckî de estbîy, çarnayîş de mi bi şeklê orîjînalî neql kerdiy û italik nuştîy ke wa wendoxî bizanî. Qisimêkê nameyan ê ke mi kurdkîya înan tesbit kerde, eke tena reyêke bo zî mi mîyanê parantezanê goşedaran (köşeli paranatez) de nuştîy. Mesele sey Konstantînopolîs [Îstanbul], Tîyap Axa [Dîyab Axa], Karbêrd [Xarpêt]. Qisimêk îbareyê ke metnê armenîkî de kirmanckî (zazakî) yan zî tirkî nusîyabîy zî mi îtalîk nuştîy. Mesela, îfadeyê sey "Mêmananê neweyan derheqê mi de pers kerd va 'Kam o?' Xaniman cewab da va 'Armeniyêk o' ". Yan zî "Ê qaçaxê pîlî ra persay va, 'Heso inê kam o?' ". Hewna, îfadeyê sey "Nika emrê min toxsan-toxsan panc (90-95) esto". Yanî, îbareyê ke îtalîk nusîyayê, metnê armenîkî yê kitabê Andranîkî de wina yê.
Tayê nameyî estbîy ke metnê kurmanckî yê kitabî de bi çend forman nusîyabîy. Mavajin, nameyê sey "Kêxî", "Kixî" û "Kxî ' yan zî "Karbêrd" û "Xarbêrd". Nameyê ke winî bi çend forman nusîyabîy, mi zî sey orîjînalê înan nuştîy.
Nameyê merdiman, cayan û eşîran ê ke kitab de estbîy, mi peynîya kitabî de, binê sernameyê "Îndeksê Nameyan" de kom kerdîy.
Metno orîjînal de û çarnayeyê kurmanckî de qisimê "Tedeyî" çin bi. La seba ke wendoxan rê asan bo, çarnayeyê kirmanckî de mi no qisim îlawe kerd.
Çarnayîşê nê metnî de seba ke mamosta Malmîsanijî sey her wextî ardimkerdiş de qet texsîr nêkerd û seba ke Têmûrê Xelîlî zî hetanî peynî cewab da heme persanê mi, hewna, seba ke J. Îhsan Espar û Mahir Doxanî verê çapî metn wend û bitaybetî formê karan de metn rast kerd, ez cîya-cîya înan rê sipas kena.
Roşan Lezgîn Dîyarbekir,
02.02.2010
Qisimo Veren
Raywanîya ver bi Dersimî
Raywanîya verêne
A) Altûn Huseynê qesebaya Kyoxve
Şewêka wisarî ya paka bî. Aşme pencê xoyê sêmênî eştbîy sere deşt û koyanê Kyoxve, roşnê xo înan ser de vila kerdêne. Vayê honikî yê şewe keweyîya derûdorî tîmar kerdêne. Coka uca ra vengêko nermek û weşik vejîyayêne. Merdim heyr û hişmetkar bîyêne, demêk to vatêne qey na dinya ra bat keno û şino.
Serra 1888î bî. Çarês wisarî mi ser ra vîyartbîy. Zerrîya mi her tim ginayene piro û mi waştêne ez vejî raywanîye, sereyêkê dinya ra vere xo bidî sereyêkê bînî. Estorî êdî amade bîy û ma do reya diyine bivejîyayêne raywanîye. Na rey ver bi Dêrsim, ver bi cîhanêkê nenasî ke derheqê ey de zafine qisey kerdene la tay merdiman derheqê ey de zanayêne û o dîbi.
Hogirê min ê raywanîye ke mi sey pîyê xo ey ra hes kerdene, mi ra va "de ma bilebitîy" û ez deqayêk ta pey êdî espare estorê xo bîya. Embaze mi zî wenişt estore xo ma xatire xo qesebaya Kyoxve ra waşt, ma vere xo da mehlaya armenîyan. Uca tu veng û hes çin bi. Ma şîy caye bazarî, uca tena vengê nobedaran ameyêne. Ma şîy mehlaya tirkan, uca zî bêvengîyêk estbî û axir ma resay bi pirde şaristanî, pit do ke serê royêkê gurrî yo ke herikîyayêne şîyêne dekewtene mîyanê çemê Liçigî de virazîyabi û qeseba kerdene di parçeyî.
Hemeyê şewe ma rayîr ra bîy. Şefeqê ma resay bi dewa armenîyan ya bi nameyê Sêrkêvîlîke. Dewe de dore 250-300 keyeyî estbîy, nînan ra tena panc-şeş keyeyî ye kurdan bîy. Dewe de dêrêk estbi û tede zî wendegehek estbi. Hetêkê ...
Andranîk
Dêrsim, raywanî û cografya
Wate
Weşanxaneyê Vateyî
Kitab: 54 Seyahetname: 1
Dêrsim, Raywanî û Cografya
Andranîk
©Andranîk
Weşanxaneyê Vateyî
İstanbul, 2010
Nameyê Orijinal yê Kitabî:
Dêrsim, çanaparhordûtyûn yêv aşxarhagrûtyûn,
Tiflis, 1900
Çapa Kurmanckî:
Dêrsim, rêwîtî û erdnîgarî,
Diyarbekir, 2009
Çape: Berdan Matbaacılık
Davutpaşa Cad. Güven Sanayi Sitesi,
C blok. no: 239
Topkapı / İstanbul
Tel: (0212) 6l3 12 11
Kurmanckî ra çaznayox: Roşan Lezgîn
Edîtor: Deniz Gunduz
Mîzanpaj: Deniz Gunduz
Xebata qapaxî: Minife Yıldızhan
Weşanxaneyê Vateyî / Vate Yayınevi
Katip Mustafa Çelebi Mah.
Tel Sok. No: 18 Kat: 3
Beyoğlu/İstanbul
Tel: 0212-244 94 14
E-posta: wesanxaneyevateyi@hotmail.com
Ew weşan bi alîkarîya
Fona Çandî ya Kurdî hatiye çapkirin.
ISBN: 978-975-6278-46-8
