Şerefname ve Şerefxanê Bedlisi
M. İ. Șemsi
Avesta
M. İ. Şemsi'nin "Kürt tarihinin öğrenilmesinde tarihi kaynak olarak Şerefhan Bitlisi'nin Şerefname eseri" kitabı 1972 yılında Azerbaycan SSC'nin başkenti Bakü'de Azerbaycan SSC BA Yakın ve Ortadoğu Halkları Enstitüsü tarafından Azerice basılmıştır. Azerbaycan SSC BA basın konseyinin onayı ile günyüzüne çıkan kitap, geçen yüzyılın üçüncü çeyreğinde Azerbaycan'da yürütülmüş Kürdoloji çalışmalarının önemli eserlerindendir.
Kitapta Şerefxane Bedlisi'nin "Şerefname" eserindeki tarihi veriler, diğer Ortaçağ kaynakları ile karşılaştırılarak 15-16. yüzyıllarda Kürdistan'ın siyasi, ekonomik ve sosyal durumu analiz edilmiştir. Tarihsel sürecin daha derinlikli öğrenilebilmesi için Fars, Arap, Kürt, Azeri, Türk ve Rus kaynakları, aynı zamanda Ortaçağlarla ilgili araştırma eserleri incelenerek Kürdistan'ın Ortaçağlar portresi çıkarılmaya çalışılmıştır.
Şerefxan Bedlisi'nin yaşamöyküsünün anlatımı ile başlanan eserde, "Şerefname"de kullanılan kaynaklar ve bu eserin tarih bilimine etkileri detaylı biçimde ele alınmıştır. Kürt halkının ve Kürdistan'ın tarihi, kaynaklara dayanılarak yansıtılmaya çalışılmış, 16. yüzyıl boyunca süren Osmanlı-lran savaşlarının Kürdistan'ın kaderinde oynadığı yıkıcı rol incelenmiş, Kürt halkının komşu devletlerin siyasetine karşı gösterdiği direnişler konu edilmiştir.
15-16. yüzyıllarda Bitlis emirliğindeki siyasi ve toplumsal gelişmelerin temel alındığı eserden Kürdistan'ın genel durumu hakkında faydalı bilgiler edinmek mümkündür.
İçindekiler
Türkçe basıma önsöz / 7
Giriş / 13
Birinci ölüm
Şerefxant Bedlisi"nin yaşamöyküsü ve "Şerefname" eseri / 29
"Şerefname"de kullanılan kaynaklar/ 45
"Şerefname"den yararlanan tarihçiler / 50
Kürt tarih biliminde "Şerefname"nin rolü / 61
İkinci bölüm
16. Yüzyılda Kürdistan ve kürt halkının durumu / 65
Kürtler ve Kürdistan / 65
Safevilerin Kürtlere yaklaşımı / 87
Osmanlı devletinin Kürtlere yaklaşımı / 99
16. Yüzyılda kürt aşiret isyanları / 112
Üçüncü bölüm
Kürt emirlikleri hakkında kısa bilgi / 121
Kürt emirlikleri hakkında kısa bilgi / 121
15-16. Yüzyıllarda Bitlis emirliği / 123
Coğrafi konumu ve nüfusu / 123
Ahalisi / 125
Siyasi tarihi / 126
Emirligin idari sistemi / 148
Mülkiyet ve vergi biçimleri / 150
İgta / 150
Suyurgal ve Tiyul / 151
Mülk / 151
Vakf toprakları / 151
Mülk-i Has / 152
Cemaat toprağı / 153
Vergi biçimleri / 155
Tamğa / 156
Haraç / 157
Cizye / 157
Dini ve geleneksel vergi / 157
Yaylak vergisi / 158
Kışlak vergisi / 158
Zanaat ve ticaret / 160
Ticaret / 161
Eğitim ve kültür / 162
Sonuç / 169
Kaynaklar / 173
TÜRKÇE BASIMA ÖNSÖZ
Kürt tarihinin, dilinin, kültürünün, gelenek ve göreneklerinin incelenmesinde Rus/Sovyet Kürdolojisinin önemli bir, yeri olduğu biliniyor.
Rusya Çariçesi Büyük Katerina'nın isteği üzerine Akademi üyesi Palas tarafından l 78Tde hazırlanan karşılaşurmalı diller sözlüğünde 276 Kürtçe sözcüğün yer alması ile Rus Kürdolojisinin başladığı ileri sürülmektedir.
Pyotr Lerx'in 1855'te Kırım Savaşında rehin alınan 100 Kürde yürüttüğü mülakatlar sonucunda kaleme aldığı önemli folklorik ve etnografik yazılarla Rus Kürdolojisi daha ileri bir aşamaya götürülmüştür.
1828'de Rusya-İran savaşı sırasında, Erdebil kentini ele geçiren Rus general Şuştelen, Safevilerin ünlü kitaplığını savaş ganimeti olarak Sank-Petersburg'a göndermiştir. Birçok kitap arasında, Şerefname'nin bizzat yazarı tarafından gözden geçirilmiş imzalı bir nüshası da bulunmuş ve bu kitap Rusya Akademisinde Fransızcaya çevrilerek dört cilt halinde yayımlanmıştır (1869-1875).
Sovyetler Birliği döneminde Kürdoloji çalışmalan, daha gelişkin bir düzey kazanmış, I. Kürdoloji Konferansının (Erivarı, 9 Temmuz 1934) gerçekleşmesi ve SSCB Bilimler Akademisi (BA) Doğu Bilimleri Enstitüsünün Leningrad şubesinde Kürdoloji grubunun oluşmasıyla birlikte (Şubat-Mart 1959) önemli gelişim seyri izlemiştir.
Rus-Sovyet Kürdolojisi; Kürt folkloru, etnografisi, dili, edebiyatı, tarihi, bibliyografyası hakkında yüzlerce kapsamlı eserle dünya Kürdolojisinde önemli yer tutmaktadır. P. Lcrx, A. Jaba, A. Çozko, V. Minorsky ... gibi isimlerle başlayan Rus Kürdolojisi, Sovyet Kürdolojisi adı altında Losif Orbeli, Basil Nikitin, Kanat Kurdoyev, Heciyc Cındi, l. Sukerman, Margarita Ruderıko, l.A. Dernenteva (Vasileva), Casıme Celil, M.S. Lazarev, Şamil Esgcrov, Şckroye Xudo , Şerefe Esiri, Maksirnc Xemo, Knyaze İbrahim, Zara Yusupova ... gibi ünlü isimlerle devam etmiştir.
Kürdoloji grubu, 1984'ten itibaren SSCB BA Doğu Bilimleri Enstitüsü'nün Yakın ve Orta Doğu şubesinde "Çağdaş Kürt sorunu bölümü" adı altında faaliyet göstermiştir. 1990 yılında Bilimler Akademisinde "Kürdoloji ve bölgesel araştırmalar sektörü" yaratılmış, "Çağdaş Kürt sorunu bölümü" ile işbirliği içerisinde çalışmalarım sürdürmüştür. 1997 yılında her iki bilimsel çalışma grubu birleştirilerek "Kürt araştırmaları laboratuvarı" adı altında örgütlendirilmiştir. Burada Kürdolojinin ayrı ayrı alanlarında (tarih, ekonomi, sosyoloji, siyaset) 10 bilim adamı çalışmaktadır.
Eski Sovyetler Birliğinde Moskova ve Leningrad dışında, Kürdoloji çalışmaları Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan'da da yürütülmüştür.
1960-70'li yıllarda Azerbaycan BA Doğu Bilimleri Enstitüsünün Kürdoloji bölümünde Eli Gelawej, Rehim Qazi, Şamil Esgerov, Hüseyin Kürdoğlu, Zümrüt Şefiyeva, Muhammed Şemsi gibi bilim adamları araştırmalar yürütmüş ve önemli bilimsel eserler ortaya koymuşlardır. M.l.Şemsi'nin "Kürt tarihinin öğrenilmesinde tarihi Jwynall olarall Şerejxan Bitlisi'nin Şerefname eseri", Şamil Esgerov'un "Halkın şairi" (Cegerxwin hakkında), Hüseyin Kürdoğlu'nun "Çağdaş Kürt şairi Abdulla Goran'm nazmı", Zümrüt Şefiyeva'nın "Çağdaş Kürt nazmında poem kuşağı" vb kitaplar, bugün de önemli araştırma eserleri olarak değerlendirilmektedir.
Şu an Süleymaniye üniversitesinin rektörü olan lzzeddin Mustafa Resul "Kürt edebiyatında realizm", yine Güney Kürdistanlı bilim adamı Kemal Mezher "lralı Kürdistanı'nda Kürt halkının özgürlük mücadelesi''. Nesrin Fexri "Kürt dilinde fiil", Kerem Amoyev "lrak Kürdistanı'nın ekonomisi", Rehim Qazi "Kürdistan Demokratik Partisi" isimli doktora tezlerini Azerbaycan Bilimler Akademisinde savunmuşlardır.
Aynca, l960-70'li yıllarda Azerbaycan'daki Kürt aydınlarının büyük çabaları sonucunda Kürt klasik eserlerinin toplandığı "Kurt edebiyatı alıııcıııağı"' (1959), Ehmede Xani'nin "Me 11 Zin", Ebdürrchman Hcjarın ".Kiirt ııağmeleri", Eliye Evdirehman'ın "lhtiranı", Gürcistanlı Kurt şairlerin "Esen riizgar" vb kitapları Azericeye çevrilerek basılmıştır.
Ne var ki, Azcrbaycan'da Kürt kelimesinin kimlik belgelerinden silindiği 1930'lu yıllardan Sovyetlerin çöküşüne kadar Kürtçe kitap basımına izin verilmemiştir. 70'li yıllarda Kürt yazarlardan Şamil Esgerov ve Ahmede Hepo'nun kendi kitaplarını Kürtçe yayımlama girişimleri sonuçsuz kalmıştır. Bu konudaki dilekçeye Azerbaycan devlet basım komitesi, 15 Şubat 1971 tarihinde şöyle yanıt vermiştir: "Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesine gönderdiğiniz mektup devlet basım komitesine yönlendirilmiştir. Henüz cumhuriyet yayınevlerinde Kürtçe kitaplar basma imkanı mevcut değildir, bu nedenle isteminizi yerine getiremeyiz." Oysa SB'nin ilk yıllarında, yayıncılık imkanlarının kısıtlı olduğu 1932-1938 yıllar arasında Azerbaycan'da Kürtçe 27 kitap basıldığı bilinmektedir.
1960-1970'li yıllarda Kurdoloji bölümünde hazırlanan kitaplar Azerice ve Rusça basılırken, 1938'den 1990 yılına kadar Azerbaycarı'da Kürtçe kitap yayımlanmasına izin verilmemiştir.
M.İ.Şemsi'nin "Şerefhan Bitlisi'nin 'Şercfname' eseri Kürt tarihinin öğrenilmesinde tarihi kaynak olarak" kitabı 1972 yılında Azerbaycan SSC'nin başkenti Bakü'de Azerbaycan SSC BA Yakın ve Ortadoğu Halkları Enstitüsü tarafından Azerice basılmıştır. Azerbaycan SSC BA basın konseyinin onayı ile günyüzü gören bu kitap, geçen yüzyılın üçüncü çeyreğinde Azerbaycan'da yürütülmüş Kürdoloji çalışmalarının önemli eserlerindendir.
Kitapta Şerefxane Bedlisi'nin "Şerefname" eserindeki tarihi veriler, diğer Ortaçağ kaynakları ile karşılaştırılarak 15-16. yüzyıllarda Kürdistan'ın siyasi, ekonomik ve sosyal durumu analiz edilmiştir. Tarihsel sürecin daha derinlikli öğrenilebilmesi için Fars, Arap, Kürt, Azeri, Türk ve Rus kaynakları, aynı zamanda Ortaçağlarla ilgili araştırma eserleri incelenerek Kürdistan'ın Ortaçağlar portresi çıkarılmaya çalışılmıştır.
Şerefxan Bedlisi'nin yaşamöyküsünün anlatımı ile başlanan eserde, "Şerefname"de kullanılan kaynaklar ve bu eserin tarih bilimine etkileri detaylı biçimde ele alınmıştır. Kürt halkının ve Kürdistan'ın tarihi, kaynaklara dayanılarak yansıtılmaya çalışılmış, 16. yüzyıl boyunca süren Osmanlı-İran savaşlarının Kürdistan'ın kaderinde oynadığı yıkıcı rol incelenmiş, Kürt halkının komşu devletlerin sömürgecilik siyasetine karşı gösterdiği direnişler konu edilmiştir.
15-16. yüzyıllarda Bitlis emirliğindeki siyasi ve toplumsal gelişmelerin temel alındığı eserden Kürdistan'ın genel durumu hakkında faydalı bilgiler elde edinmek mümkündür.
Eseri Türkçeleştirirken, tespit ettiğimiz bazı hataları düzeltmeyi gerekli gördük. Özellikle, özel isimlerde ve rakamlardaki yanlışlıkları, yazarın kullandığı kaynaklara ulaşmaya çalışarak netleştirme çabası yürüttük. Düzeltileri genellikle dipnot düşmeden yaparken, zorunluluk hissettiğimiz durumlarda çevirmen adına dipnot düşmeyi gerekli gördük.
Çeviri zamanı stilistik düzelişler yaptık ve bazı tekrarlan ortadan kaldırdık. Örneğin. Serefxanê Bedlisi'nin ölüm ve doğum tarihi, lran tarihçisi R.Yasemi'den alman bir alıntı kitabın farklı bölümlerinde tekrarlanmıştı.
Kitabın birkaç yerinde özellikle İran şahlarının imzaladığı fermanların Farsça orijinali verilmiş daha sonra tercümesi yazılmıştı. Türkçe basıma Farsça metinleri koymayı gerekli görmedik.
Tarihi kaynaklardan alınan alıntılarda fikri anlaşılır kılmak için [ ] biçimindeki parantez işareti içerisinde eklemeler yaptık. Örneğin; onları [çatışan aşiretleri].
Tarih, dünde kalan olayların mecmuası değildir yalnızca; tarih sürekli bizde yaşıyor ve her zaman bizimle birliktedir. Bugünü nasıl yaşamayı ve yarını nasıl kurmayı öğreten bir olgudur. Ve tarih kitapları, olanlardan ders çıkarıp olması gerekenleri yapabilmek için yazılır. Özgür ülkenin özgür yurttaşları olarak yaşamak tutkusu taşıyanların bu kitaptan yararlanacağı umuduyla.
Hejare Şamil
GirişOnbeşinci yüzyılın sonu 16. yüzyılın başlarında büyük imparatorluğa dönüşme niyetinde olan Osmanlı ve Safevi devletleri arasında Kürdistan uğrunda yürütülen mücadelenin gitgide keskinlik kazanması, Kürt halkının ekonomik ve toplumsal yaşamını alabildiğine zorlaştırmıştı. Söz konusu döneme kadar bazen bağımsız, bazen de yarı bağımsız halde kendi ırsi emirlik hukuklarını korumuş olan Kürt aşiret reislerinin bu iki devlet arasında cereyan eden siyasal ve dini olaylara tarafsız kalması düşünülemezdi. Özellikle, bu yönüyle 16. yüzyılda Kürt halkının tarihinin, toplumsal ve ekonomik durumunun öğrenilmesi, Sovyet tarih biliminde çözülmemiş sorunlardan birisini oluşturmaktadır. Böylesi aktüel bir konu, Kürdistan ve Kürt halkının tarihi ile uğraşan ne burjuva, ne de Sovyet bilim adamlarının eserlerinde kendi ifadesini bulma. mıştır.
Kuşkusuz, Yakın Doğu'nun en kadim halklarından biri olan Kürtlerin tarihini öğrenme ve inceleme birçok tarihçinin dikkat ...
M. İ. Șemsi
Şerefname ve Şerefxanê Bedlisi
Avesta
Avesta | Kritik: 322 | 2
Şeref Xan Bidlisi'nin eseri Kürd halkının tarixi menbeyi kimi
(Kürt tarihinin öğrenilmesinde tarihi kaynak olarak
Şeref Xan Bitlisi'nin Şerefname eseri)
M. İ. Şemsi (Baku, 1972)
Türkçeleştiren ve yayına hazırlayan: Hejarê Şamil
Editör: Abdullah Keskin
Kapak: Azad Aktürk
Kapak foto: Şerefname, Avesta, 2007
Tashih ve mizanpaj: Avesta
Birinci baskı: 2010, İstanbul
Baskı: Berdan matbaası
Sadık Daşdöğen Davutpaşa cad.
Güven san. sit. C blok, no: 239
Topkapı / İstanbul
Tel: (0212) 6131211
© Avesta yayınlan, 2010
Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında
yayınevinin izni alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz
Sertifika no: 13193
Avesta Basın Yayın
Reklam Tanıtım Müzik Dagıtım Ltd. Şti.
Şehit Muhtar mahallesi
Sakız ağacı caddesi
Öğüt sokak no: 7
Beyoglu / İstanbul
Tel-fax: (0212) 251 44 80
(0212) 243 89 75
Ekinciler caddesi
Nurlan apt. giriş katı no: 2
Ofis / Diyarbakır
Tel-fax: (0412) 223 58 99
www.avestakitap.com / info@avestakitap.com
ISBN: 978-605-5585-24-2
