Midhat Paşa'ın Sonu
Bilâl N. Şimşir
Ayyıldız Matbaası
Türkiye Ziraat Bankasının, Emniyet Sandığının, Sanat okullarının kurucusu; Birinci Meşrutiyet hareketinin başı ve ilk Türk anayasasının babası olan Midhat Paşa, büyük Devlet adamlarımızdan biridir. 1822 yılında İstanbul’da doğdu. Asıl adı Ahmet Şefik’tir. Kadılıklarda bulunan Rusçuk'lu Hacı Eşref efendinin oğludur. On yaşında Kur’anı ezberliyerek hafız oldu. On üç yaşında Babiâli’nin Di-van-ı Hümayun kalemine girdi. Bu kalemde iken Medrese derslerine devam ederek ve bazı hocalardan özel dersler alarak arapça ve farsca öğrendi. Büyük Reşit Paşa’nın tavsiyesi ile 35 yaşlarında iken fransızca çalıştı ve bir süre Avrupa’da bulunarak bu dili de oldukça elde etti. 1844-1849 yıllarında kâtiplik göreviyle Şam'da, Konya'da ve Kastamonu’da bulundu. İstanbul’a dönünce Mektupçu kaleminde çalıştı, sonra Mazbata Odası Başhalifeliğine geçirildi. Buradayken önemli bir tahkikat için Suriye’ye gönderildi ve ötekinin berikinin elinde kalmış olan Devlete ait binlerce liranın ortaya çıkmasını sağladı. O zaman Arabistan Ordusu Müşiri ...
İçindekiler
Önsöz / 3
Giriş / 9
Bölüm I
Midhat Paşa’nın Son Yılları
(1878-1884)
I. Midhat Paşa’nın Suriye Valiliği (1878-1880) / 15
II. İzmir'deki Fransız Konsolosluğuna sığınması (17-18. V.1881) / 39
III. Yargılanması ve hüküm giymesi (27-28.VI.1881) / 52
IV. Taife sürülmesi, kaçırılması teşebbüsü ve ölümü. (1881-1884) / 63
Bölüm II Belgeler
1. Fransa’nın İzmir Konsolosluğunca düzenlenen tutanak. (17. V.1881) / 74
Midhat Paşa’nın Fransız Konsolosluğuna sığınması
2. Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Tissot’dan Dışişleri Bakanı B. St.-Hilaire’e. Şifre tel. (17.V.1881) / 78
Sultan Abdülhamid’in, Midhat Paşa’mn teslimini İstemesi. Büyükelçinin düşünceleri.
3. Fransa Dışişleri Bakanı B. St.-Hilaire’den İstanbul Büyükelçisi Tissot'ya. Şifre tel. (17.V.1881) / 80
Midhat Paşa’nın teslim edilmesi kararı.
4. İzmir’deki yabancı konsolosluklarca düzenlenen ortak tutanak. (17.V.1881) / 82
Mldhat Paşa’nm bütün devletlerden himaye istemesi.
5. Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Tlssot’dan Dışişleri Bakanı B. St.-Hilaire’e. Şifre tel. (17.V.1881) / 84
Mldhat Paşa’mn devletlerden ortak himaye İstemesine tepki.
6. Fransa Dışişleri Bakam B. St.-Hilaire’den İstanbul Büyükelçisi Tissot’ya. Şifre tel. (18.V.1881) / 86
Midhat Paşa’nın Fransız Konsolosluğunda kâlâmıyacağı. İzmir Başkonsolosuna bu yolda emir
verilmesi talimatı.
7. Fransa Dışişleri Bakanı B. St.-Hilaire’den İstanbul Büyükelçisi Tissot’ya Tel. (18-V.1881) / 88
İzmir Başkonsolosuna emir verilmesi.
8. Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Tissot’dan Dışişleri Bakam B. St.-Hilaire’e. Şifre tel. (18.V.1881) / 90
Devletlerin Midhat Paşa’yı himaye etmemesi. Fransız Konsolosunun suçlanması.
9. İzmir’deki yabancı konsoloslarca düzenlenen ortak tutanak. (18.V.1881) / 92
Midhat Paşa’nın teslim olması.
10. Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Tissot’dan Dışişleri Bakanı B. St.-Hilaire’e. Şifre tel. (18.V,1881) / 94
Midhat Paşa’nın teslim edilmesine Sultan’ın sevinci. Tunus meselesinde Sultan’ın tutum değiştirmesi.
11. Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Tissot'dan Dışişleri Bakanı B. St.-Hilaire’e. Siyasî rapor. No. 84. (19.V.1881) / 96
Sığınma olayı üzerine Büyükelçi’nin düşünceleri ve yorumu.
12. Fransa’nın İstanbul Maslahatgüzarı Monthalon’-dan Dışişleri Bakanı B. St.-Hilaire’e. Şifre tel. (30.VI.1881) / 102
Midhat Paşa’nın yargılanmasındaki usulsüzlükler.
13. Fransa’nın İstanbul Maslahatgüzarı Monthalon’-dan Dışişleri Bakanı B. St.-Hilaire'e. Siyart Rapor. No. 108. (11.VII.1881) / 104
Midhat Paşa’nın idam hükmü giymesi karşısında devletlerin ve Fransa'nın davranışları. Maslahatgüzarın yorum ve tutumu.
14. Fransa’nın İstanbul Büyükelçiliği Tercümanı
Outrey’den Monthalon’a. Rapor. (10.VII.1881) / 108
Midhat Paşa’ya ölüm cezası veren Yıldız Mahkemesinin yerinde izlenmiş olması. Bu Mahkemede çevrilen entrikalar, usulsüzlükler vs. konusunda geniş bilgi.
15. Fransa Dışişleri Bakanı B. St-Hilaire’-den İstanbul Maslahatgüzarı Monthalon'a. Yazı. (21.VH.1881) No. 148 / 148
Midhat Paşa’ya idam cezası verilmesi karșısında Fransa Büyükelçiliğinin tutumunun Bakanlıkça tasvip edilmesi. Outrey’in raporunun İngiltere’ye de verilmesi.
16. Fransa’nın Cidde Viskonsolosu Lostalot'dan Baş-bakan ve Dıgigleri Bakanı Duclerc’e. Şifre yazı. (4.X.1883, No. 15) / 152
Midhat Paşa’nın kaçırılmasına yardım için Fransız Viskonsolosluğuna başvurulması.
17. Fransa Başbakanı ve Dışişleri Bakam Duclerc’ten Cidde Viskonsolosu Lostalot’ya. (28.1.1883) / 154
Midhat Paşa’nın kaçırılması teşebbüsüne karışmama talimatı.
18. Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Noailles’den Dışişleri ‘Bakan Vekili Fallières'e Şifre tel.
(8.H.1883) / 156
Midhat Paşa’nın kaçırılması teşebbüsüne -katıl-mama fikri
19. Fransa Dışişleri Bakan Vekili Fallières'den İstanbul Büyükelçisi Noailles’e. (10.11.1883). No. 27. Tel. / 158
Midhat Paşa’nın kaçırılması teşebbüsüne katılmama.
20. Fransa'nın Cidde Viskonsolosu Lostalot’dan Başbakan ve Dışişleri Bakanı J. Ferry'ye. Yazı. (12.V. 1884). No. 27 / 160
Midhat Paşa’nın şüpheli ölümü.
Fotokopiler
No. 1 — Belge No. 2’nin fotokopisi / 167
No. 2 — Belge No. 3’ün fotokopisi / 169
No. 3 — Belge No. 6'nın fotokopisi / 170
No. 4 — Belge No. 7’nin fotokopisi / 172
No. 5 — Belge No. 10’un fotokopisi / 173
No. 6 — Belge No. 18’in fotokopisi / 175
No. 7 — Belge No. 19’un fotokopisi / 176
Endeks / 177
ÖNSÖZ
Üç yıl kadar Fransa Dışişleri Bakanlığı arşivlerinde araştırmalar yaptım; yakın tarihimizle İlgili belgeler topladım. Bu araştırmalarım sırasında Midhat Paşa’nın son yıllan İle ilgili çeşitli Fransız belgeleri buldum. Bunlar bana, İlgi çekici, bazı noktalara ışık tutucu ve yayınlanmağa değer göründü.
Belgeleri önce “Midhat Faşa’nın Sonu Üzerine Fransız Belgeleri” başlığıyla aynen yayınlamayı düşündüm. Sonra bunların bir kısmını türkçeleștirip aynen yayınlamayı, bir kısmını ise sadece özetlemeyi uygun buldum. İncelemenin adını da “Fransız Belgelerine Göre Midhat Paşa’nın Sonu” olarak değiştirdim.
Burada yayınlanan ve özetlenen belgeler, Fransa Dışişleri Bakanlığı arşivlerinin şu cildlerinden derlenmiştir:
1 — Correspondance Politique = Büyükelçiliklerin Siyasî Yazışmaları serisinden:
— Turquie, Octobre 1879, Tome 431
— Turquie, Mai 1881, Tome 446
— Turquie, Juin-Juillet 1881, Tome 447
— Turquie, Janvier-Mars 1883, Tome 455
2 — Correspondance Politique des Consuls = Konso-
loslukların Siyasî Yazışmaları serisinden:
— Beyrouth, 1877-1878, Tome 21
— Beyrouth, 1879, Tome 22
— Beyrouth, 1880, Tome 23
— Djeddah, 1880-1885, Tome 4
— Smyrne, 1881-1883, Tome 8.
İnceleme, yalnız Fransız belgelerine dayanmakta, onlar dışına taşmamaktadır.
Dipnotlarda, Fransız Dışişleri Arşivleri (AAE), Büyükelçiliklerin siyasi yazışmaları (CP), Konsoloslukların siyasî yazışmaları da (CPC) kısaltmalarıyla gösterilmiştir. Fransız arşiv ciltleri yaprak (folio) olarak numaralanmış bulunduğundan dipnotlarında bunlar gösterilmiş, ayrıca, belgelerin kimden kime yazıldığı, tarihi ve numarası da belirtilmiştir.
Araştırmalarım sırasında bana her türlü kolaylığı gösteren, belgeleri yayınlamama izin veren Fransa Diplomatik Arşivler Dairesine ve özellikle Fransa Dışişleri Başarşivcisi M. Roger Glachant’a burada teşekkürü borç bilirim.
Ankara, 15.1.1970
B. N. Ş
Giriș
Türkiye Ziraat Bankasının, Emniyet Sandığının, Sanat okullarının kurucusu; Birinci Meşrutiyet hareketinin başı ve ilk Türk anayasasının babası olan Midhat Paşa, büyük Devlet adamlarımızdan biridir. 1822 yılında İstanbul’da doğdu. Asıl adı Ahmet Şefik’tir. Kadılıklarda bulunan Rusçuk'lu Hacı Eşref efendinin oğludur. On yaşında Kur’anı ezberliyerek hafız oldu. On üç yaşında Babiâli’nin Di-van-ı Hümayun kalemine girdi. Bu kalemde iken Medrese derslerine devam ederek ve bazı hocalardan özel dersler alarak arapça ve farsca öğrendi. Büyük Reşit Paşa’nın tavsiyesi ile 35 yaşlarında iken fransızca çalıştı ve bir süre Avrupa’da bulunarak bu dili de oldukça elde etti. 1844-1849 yıllarında kâtiplik göreviyle Şam'da, Konya'da ve Kastamonu’da bulundu. İstanbul’a dönünce Mektupçu kaleminde çalıştı, sonra Mazbata Odası Başhalifeliğine geçirildi. Buradayken önemli bir tahkikat için Suriye’ye gönderildi ve ötekinin berikinin elinde kalmış olan Devlete ait binlerce liranın ortaya çıkmasını sağladı. O zaman Arabistan Ordusu Müşiri bulunan ve sonradan Sadrazam olan Kıbrıslı Mehmet Paşa'nın görevden atılmasına sebep oldu. Bu yararlığı dolayısıyle Reşit Paşa kendisini daha iyi tanıdı ve korudu. Kıbrıslı Mehmet Paşa Sadrazam olunca onu azletti ve hattâ bir suç uydurarak mahkemeye verdi. Ama aleyhinde uydurulan deliller boşa çıkınca bu ...
Bilâl N. Şimşir
Fransız Belgelerine Göre
Midhat Paşa'ın Sonu
Ayyıldız Matbaası
Ayyıldız Matbaası
Fransız Belgelerine Göre
Midhat Paşa'ın Sonu
(1878 -1884)
Les Dernières Années de Midhat Pacha
(d'après les documents français)
Bilâl n. Simsir
Ayyıldız Matbaası A. Ș
Ankara — 1970
