Vatandaşlık Açısından Kürt Sorunu
Tarık Ziya Ekinci
Küyerel
Bu kitap Kürt asıllı bir aydınımızın, Kürt sorununa demokratik ve barışçı bir çözüm getirme çabasının ürünüdür. Kitabın yazarı Sayın Dr. Tarık Ziya Ekinci ile 30 yıldan fazla bir süredir aynı sosyalist siyasal çizginin izleyicileri olarak tanışıyoruz. Kendisi Kürt sorununu bir aydın olarak yüreğinde duyarak olduğu kadar, Diyarbakır'da halkının arasında doktor olarak, Ankara’da Meclis’te milletvekili olarak, cezaevlerinde sanık ve hükümlü olarak ve yurtdışında siyasal sürgün olarak, yani tüm yönleriyle yaşayarak da tanımıştır. Bu kitap onun hem bu geniş ve çok yönlü deneyimlerinin bir yansıması hem de ülkesinin insanlarına karşı duyduğu sevgi yüklü sorumluluğunun bir ürünü ve kanıtıdır.
Okuyucuların dikkatini özellikle kitaptaki çözüm önerilerinin geçmişi canlandırmaya dönük olmadığına, tersine ilericiliği ve çağdaşlaşmayı hedeflediğine çekmek isterim. Gerçekten yazarımız Kürt sorununa yalnız insan haklarına dayalı, demokratik ve barışçı değil, fakat aynı zamanda çağa uygun ilerici çözümler getirmiştir. Öyle ki, Kürtlerle ilgili etnik bir sorunumuz olmasaydı bile, bu kitapta önerilmiş olan değişikliklerin çoğunun, özellikle yapısal sorunlarla ilgili olanların, Türkiye’nin ileri, çağdaş bir toplum olması için de geçerli olduğunu belirtmek isterim. Bu noktanın, yani önerilerin ilerici-çağdaş nitelikte olduklarının önemini ne kadar vurgulasam azdır. Çünkü bu öneriler uygulanınca yalnız Kürt sorunu çözülmeyecek, Türkiye de bir bütün olarak çağdaşlaşacak ve ileri gidecektir.
Dr. Tank Ziya Ekinci 1925’te Lice'de dünyaya geldi. Türkçeyi diğer okul arkadaşları gibi ilçenin tek ilkokulunda öğrendi. Ortaokulu ve Liseyi Diyarbakır'da okudu. 1949’da İstanbul Tıp Fakültesinden mezun oldu. İhtisas için bir süre Paris’te kaldı. 1957'de mütehassıs hekim olarak Diyarbakır'a yerleşti. Mesleki etkinliklerle birlikte aktif politika yaptı.
Demokrasi ve insan hakları konusunda yoğunlaşan politik çalışmalarını 1957-1960 arasında CHP'de ve 1960 darbesinden sonra da TİP'te yürüttü. 1965'te TİP Diyarbakır milletvekili seçildi. Meclis çalışmalarında da demokrasi, insan hakları ve kültürel hakların savunulmasına öncelik verdi.
12 Mart'ta Diyarbakır'da iki yıl tutuklu kaldı. 12 Eylül döneminde de çeşitli polisiye tertiplerle 5 kez tutuklandı. 1982'de kısa bir süre özgür kalınca yurt dışına çıktı ve 1989'a kadar Paris'te yaşadı. 1989'da Türkiye'ye döndü ve İstanbul'a yerleşti.
Parlamento konuşmalarından oluşan Doğu Dramı adlı kitabı 1966’da yayımlandı.
1995'de yayımlanan "Devlet ve Ben" adlı kitabı, 12 Mart ve 12 Eylül'de yaşadığı acılı serüvenlere dayanan özlü bir devlet eleştirisidir.
Tarık Ziya Ekinci'nin, ayrıca, Sosyalist çevrelerce çıkarılan çeşitli dergi ve gazetelerde pek çok yazısı yayınlanmıştır.
İçindekiler
Sunuş / 11
Önsöz / 15
I. Bölüm
Vatandaşlık ve Alt Kavramları / 21
Vatandaşlık Nedir ve Nasıl Oluştu / 21
Millet (Ulus) / 24
Milli Topluluk (Etnik Topluluk) / 25
Vatan / 25
Vatandaşlığın Tanımı / 25
Sahte Vatanseverlik (Demagojik Vatanseverlik) ve Gerçek Vatanseverlik Nasıl Ayırt Edilir? / 26 Gerçek Vatanseverlik Nedir? / 29
Modern Vatandaşlık Nedir, Ayırıcı Özellikleri Nelerdir? / 30
Kültürel Vatandaşlık Nedir? / 31
Epizodik Vatandaşlık (İkinci Sınıf Vatandaşlık) Nedir? / 33
Anayasal Vatandaşlık ve Anayasal Vatanseverlik Nedir? / 34
Soydaşlık Nedir? / 38
Ulus-Devlet Nedir? / 41
Vatandaşlık Kavramının Tarihsel Gelişimi / 43
II. Bölüm
Çok Kültürlülük Sorunu ve Çözüm Biçimleri / 47
Çok Kültürlülük Nedir? / 47
Çok Kültürlülükte Çözüme İlişkin Uygulamalar / 48
A. Çok Kültürlülük İçin Üniter Devlet Yapısı İçinde Dil ve Kültür Özerkliği Uygulayan Ülkeler / 49
1 -Fransa / 49
2- İtalya / 53
3- Avusturya / 54
4- Amerika Birleşik Devletleri / 54
5- Finlandiya / 55
6- Yunanistan / 55
B. Çok Kültürlülük İçin Toprağa Bağlı Özerklik ya da Eyalet Sistemi Uygulayan Ülkeler / 56
1. İspanya / 56
İspanya Modeli ve Türkiye / 59
2. İngiltere / 61
C. Çok Kültürlülük İçin Federasyon Sistemi Uygulayan Ülkeler / 65
1. İsviçre / 66
2. Belçika / 67
3. İsrail / 70
4. Kanada / 70
D. Çok Kültürlülük Sorununu Aşmak İçin Asimilasyon Uygulayan Ülkeler / 71
1. Fas / 73
2. Cezayir / 74
3. Tunus / 75
4. Suriye / 76
5. Türkiye / 77
E. Çok Kültürlülük Sorununu Ulusal Bağımsızlık Yöntemi İle Çözen Ülkeler / 80
Sömürgecilik Nedir? / 80
Sömürge Tipi İlişkilerde Belirleyici Nitelikler / 82
Bağımlılık Tipi ilişkilerde Belirleyici Nitelikler / 82
Azınlık Tipi İlişkilerde Belirleyici Nitelikler / 83
Bağımsızlık Örnekleri / 85
1. Çekoslovakya / 85
2. Çek Cumhuriyeti / 86
3. Slovak Cumhuriyeti / 86
4. Çeçenistan / 86
III. Bölüm
Çok Kültürlülük Sorununun Çözümünde Uluslararası Temel Belgeler / 89
Ana İlkeler / 89
A. Birleşmiş Milletler ve Unesco Çevrelerinde Kültürel Haklar İçin Hazırlanan Metinler / 91
1- Uluslararası Medeni ve Siyasal Haklar Paktı / 92
2- Ulusal ya da Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara Mensup Kişilerin Hakları Konusunda Birleşmiş Milletler Örgütünün Bildirisi / 93
3- Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi / 94
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi ve Türkiye / 96
4- Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Unesco Sözleşmesi / 99
5- Unesco’nun Ulusal ve Kültürel Kimlik Haklarına İlişkin Bildirileri / 100
UNESCO'nun Ulusal, Kültürel Kimlik Haklarına İlişkin Kararları ve Türkiye / 101
6- Kültür ve Kalkınma Dünya Komisyonu Raporu / 102
B. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK) Bağlamında Kültürel Haklar İçin Yapılan Çalışmalar / 104
1- Helsinki Nihai Senedi / 104
2- Kopenhag Dokümanı / 105
Türkiye Açısından Kopenhag Dokümanı’nın Anlamı / 108
3- Paris Şartı / 110
C- Avrupa Konseyi Çerçevesinde Kültürel Haklar İçin Yapılan Çalışmalar / 111
1- Kültürel Haklar Konusunda Ek Protokol Hazırlama Çalışmaları / 111
2- Avrupa Bölge ve Azınlık Dilleri Sözleşmesi / 114
3- Avrupa Konseyi’nin Ulusal Azınlıkların Korunması Hakkındaki Çerçeve Sözleşmesi / 117
Sözleşmenin Yorumu / 119
Kültür Hakları ve Uluslararası Kamuoyu / 120
Uluslararası Kamuoyunun Koruduğu Azınlık Haklan / 122
Türkiye’nin Azınlıklar Politikası Uluslararası Normlara Uygun mudur? / 123
IV. Bölüm
Türkiye’de Vatandaşlık Sorunları / 127
Türkiye'de Vatandaşlık Kavramının Tarihsel Gelişimi / 127
Kurtuluş Savaşında Vatandaşlık Anlayışı / 128
Cumhuriyet’in İlanından Sonra Vatandaşlık Anlayışı / 131
1-Kurtuluş Cephesi Kurmak İçin Ümmetçilik Bir Araç Olarak Kullanılmıştır / 133
2- Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Tek Kültürlü Türdeş Bir Ulus Oluşturmak İçin Elverişli Değildi / 135
3- Lozan’dan Sonra Türdeş Bir Ulus İçin Tüm Engeller Kalkmıştır / 136
4- Yeni Dönemde Uluslararası Koşullar Türdeş Bir Ulus Oluşturmak İçin Elverişliydi / 136
5- Lozan’dan Sonra İç Dengeler Değişmiş Birlik ve Uyum Politikası Geçerli Olmaktan Çıkmıştır / 137
6- 1924 Tarihli Yeni Anayasa Baskı ve Çatışma Politikası İçin Uygundu / 137
Türdeş Bir Ulus Oluşturmada Kullanılan İdeolojik Araçlar / 138
Çok Kültürlü Türkiye Toplumunun Türkleşmesi / 141
Toplumun Gayri Müslim Azınlıklardan Arındırılması / 142
Kürtlerin ve Türk Olmayan Diğer Müslüman Toplulukların Türkleştirilmesi / 145
Kürtlerin Asimile Olmasını Zorlaştıran Tarihsel Nedenler / 146
Kürtlerin Asimile Olmasını Zorlaştıran Kültürel Nedenler / 147
Kurtuluşta Kürtleri Yok Sayan Politikalara Dönük Tepkiler / 150
Yeni Cumhuriyet’in Yönetim Felsefesi Kürt Gerçeğini Dışlıyordu / 151
1925 Tarihli Kürt Ayaklanması (Şeyh Said İsyanı) / 152
Şeyh Said Ayaklanması Kurucu Kadroya ve CHP Şahinlerine Neler Sağlamıştır / 157
V. Bölüm
Vatandaşlık Açısından Laiklik Sorunu / 167
Laiklik Nedir ve Nasıl Oluştu? / 167
Laiklik ve Sekülarizm / 169
Laiklik ve Demokrasi / 170
'Birey Laik Olmaz Ancak Devlet Laik Olur' Savı Doğru mudur? / 171
Türkiye’de Laiklik Nasıl Oluştu? / 172
Türkiye’de Laiklik bir Toplumsal Değer Olabilir mi? / 174
VI. Bölüm
Türkiye’de Türdeş Ulus Oluşturma Politikası / 177
1925 Ayaklanmasından Sonra İzlenen Türdeş Ulus Politikası ya da Kürt Politikası / 177
1- Atatürk’ün Geliştirdiği ya da Onun Direktifi İle Oluşturulan Düşünceler / 178
2- İsmet İnönü’nün Düşünceleri / 179
3- Adalet Eski Bakanı Mahmut Esat Bozkurt’un Düşünceleri / 181
4- Bayındırlık Eski Bakanı Cevdet Kerim İncedayı’nın Düşünceleri / 181
5- Eski Başbakan Ferit Melen'in Açıklamaları / 182
6- Genel Kurmay Eski Başkanı Fevzi Çakmak’ın Düşünceleri / 183
7- Genel Kurmay Yıkıcı Faaliyetler Eski Şube Müdürü’nün Düşünceleri / 183
8- Genel Kurmay Eski Başkanı Kenan Evren’in 1979 Hakkari Tatbikatı / 184
9- Kontenjan Senatörü Cemal Madanoğlu’nun Açıklaması / 185
10- Devletin Kürt Politikasının Anlamı / 185
11- Ekonomi Politikası / 186
12- Eğitim Politikası / 187
13- Baskı Politikası / 188
VII. Bölüm
Günümüzde Kürt Politikası / 191
Kurtuluştaki Kürt Politikası Ye Günümüz / 191
Siyasal Devletçilik Nedir? / 195
Süleyman Demirel’in Kürt Sorununa Bakışı / 198
DYP ve Tansu Çiller’in Kürt Sorununa Bakışı / 199
CHP’nin Kürt Sorununa Bakışı / 201
Anavatan Partisi'nin Kürt Sorununa Bakışı / 202
DSP ve Bülent Ecevit’in Kürt Sorununa Bakışı / 204
Derin Devletten Bağımsız Gerçekçi Bir Kürt Politikası Uygulanabilir mi? / 207
VIII. Bölüm
Vatandaşlık ve Ulusal İrade Sorunu / 213
Vatandaşlıkla Ulusal İrade Arasındaki Bağlantı / 213
Batı’da Burjuva Devrimleri Neler Sağlamıştır? / 215
Genel Seçimler Hangi Koşullarda Ulusal İradeyi Belirler / 216
a- Faşist Rejimlerde Seçimler Ulusal İradeyi Yansıtmaz / 217
b- Totaliter Rejimlerde Seçimler İktidardaki Oligarşiyi Onaylatmak için Yapılır / 217
c- Dinsel İdeolojiye Bağlı Ülkelerde Seçimler Tanrı Adına Egemenlik Hakkını Kimlerin Kullanacağını Belirlemek İçin Yapılır / 218
Türkiye’de Seçimler ve Ulusal İrade Sorunu / 218
Türkiye’de Ulusal İradeyi Tam Olarak Yansıtan Koşullar Sağlanabilir mi? / 221
Ulusal İradenin Belirlenmesinde Seçim Kanunlarının Rolü / 222
Milli Bakiye Seçim Sistemi Hem Toplumsal İstikrarın Hem de İstikrarlı Bir Yürütmenin Güvencesidir / 224
Doğu ve Güneydoğuda Genel Seçimler ve Ulusal İrade Sorunu / 229
IX. Bölüm
Kürt Gerçeği ve Ona Bağlı Sorunlar / 239
Kürt Sorunu Nedir? / 239
Kürt Soruruna Bağlı Sorunlar Nelerdir? / 241
1. Türkiye'de Kürt Yoktur İddiası Bir Safsatadır / 241
2. Kürtler Bölücü müdür? / 243
3. Kürtleri Düşman Sayan Zihniyet Türkiye'ye Düşmandır / 248
4. Kürt Sorunu Dış Güçlerin Bir Oyunu Değildir / 249
5. Azınlık Sorunu ve Kürtler / 251
6. Kürt Sorunu ve Etnik Mozaik Söylemi / 252
7. Seçeneksiz Türkleşme Yolu Demokratik Bir Tutum mudur? / 253
8. Kürt Sorunu Bir Sömürge Sorunu mudur? / 255
Doğu'da Devlet Aşiret İttifakına Karşı Gelişen Toplumsal Muhalefet / 257
X. Bölüm
Kürt Sorununun Çözümü / 261
Kürt Sorunu Demokratikleşme ile Çözülür / 261
Çözümsüz Kalan Kürt Sorununun Bir Toplumsal Maliyeti Vardır / 265
Kürt Sorunu İçin Bir Çözüm Önerisi / 266
Türkiye’de Özerk Yerinden Yönetimi Zorunlu Kılan Nedenler / 267
Özerk Yerinden Yönetim Nasıl Olmalıdır? / 269
Kürt Sorununun Çözümü İçin Yaptığımız Öneriyi Hangi Siyasal Güçler Gerçekleştirecektir? / 273
Sonuç / 275
Kaynakça / 281
Bu kitabı, kimi siyasilerin kurduğu ve yönettiği çetelerin aydın bir Kürt olduğu için hunharca katlettikleri sevgili kardeşim Av. Yusuf Ekinci'nin aziz anısına adıyorum.
SUNUŞ
Bilindiği gibi Kürt sorunu öteden beri Türkiye’nin demokratikleşmesi ve ekonomik kalkınmasının önündeki en büyük engeldir. Sorun 1984’de PKK’nin silahlı eylemlere başlaması ile birlikte yeni bir aşamaya girmiştir. Önceleri sıradan bir iç güvenlik sorunu olarak algılanan çatışmalar, sonraları kuzey Irak'ı da kapsamı içine almış ve daha sonra bölge ile ilgili diğer yabancı ülkelerin de şu ya da bu biçimde işe müdahale etmeye başlamaları ile Kürt sorunu uluslararası bir nitelik kazanmıştır.
Bugün doğu ve güneydoğu illerimizde PKK ile sürdürülen silahlı çatışmalarda her gün onlarca insanımız ölmekte ve yaralanarak sakat kalmaktadır. Buna ek olarak bölge halkı büyük maddi ve manevi sıkıntılar ve yokluklar altında ezilmektedir. Ayrıca bu savaş durumu, ülkeye trilyonlarca liraya varan ağır masraflara da neden olmaktadır. Bu durumda Kürt sorununun çözülmesi ve dolayısıyla bölgedeki silahlı çatışmaların da sona erdirilmesi en acil bir görev olarak karşımızda durmaktadır.
Bilindiği gibi Kürt sorunu, Kürt kimliğinin tanınmamış olmasından ötürü ortaya çıkmıştır. Bu nedenle çözümün de bu kimliğin tanınması ve gereklerinin yerine getirilmesi ile sağlanabileceği açıktır. Bu, söylenmesi kolay fakat gerçekleştirilmesi zor bir iştir. Bir kere sorunun gerçekten bir kimlik sorunu olduğunun herkese, inandırıcı bir biçimde anlatılması gereklidir. Ancak bu yetmez; buna ek olarak, kimliği tanımanın gereklerinin neler olduğu ve bunların hayata nasıl geçirileceklerinin de olabildiğince ayrıntılı bir biçimde ortaya konulması gerekir. Üstelik bütün bunlar bölücü değil, Türkiye’nin bütünlüğü içinde, yani demokratik ve barışçı bir anlayışla düzenlenecektir. Zaten ayrılıkçı-çatışmalı çözüm için öyle uzun boylu düşünmeye ve projeler üretmeye gerek de olmadığı açıktır.
Hal böyle olunca, pek çok kimsenin demokratik ve barışçı çözümlerden söz etmelerine karşın, benim bildiğim kadarıyla, daha hiç kimsenin böyle bir çözümü hayata geçirecek ayrıntılı bir proje ortaya koymamış olması anlaşılır bir şeydir. Gerçekten buna şaşmamak gerekir. Çünkü ülkemizde henüz Kürt sorununun çözümü ile ilgili özgür tartışmalar yapmaya ve projeler oluşturmaya elverişli demokratik bir ortam yoktur. Hem hükümet hem de PKK soruna kendilerinden bağımsız olarak çözüm getirilmesine çok şiddetli bir biçimde karşıdırlar. Bu nedenle herhangi bir kimsenin bu konu ile ilgili bağımsız çözüm projeleri üretmeye kalkışması, yalnız medeni değil fakat aynı zamanda fizik bir cesaret gösterebilmesine bağlıdır.
İşte elinizdeki bu kitap Kürt asıllı bir aydınımızın, bu cesareti göstererek, Kürt sorununa demokratik ve barışçı bir çözüm getirme çabasının ürünüdür. Kitabın yazarı Sayın Dr. Tarık Ziya Ekinci ile 30 yıldan fazla bir süredir aynı sosyalist siyasal çizginin izleyicileri olarak tanışıyoruz. Kendisi Kürt sorununu bir aydın olarak yüreğinde duyarak olduğu kadar, Diyarbakır’da halkının arasında doktor olarak, Ankara’da Meclis’te milletvekili olarak, cezaevlerinde sanık ve hükümlü olarak ve yurtdışında siyasal sürgün olarak, yani tüm yönleriyle yaşayarak da tanımıştır Bu kitap onun hem bu geniş ve çok yönlü deneyimlerinin bir yansıması hem de ülkesinin insanlarına karşı duyduğu sevgi yüklü sorumluluğunun bir ürünü ve kanıtıdır.
Okuyucuların dikkatini özellikle kitaptaki çözüm önerilerinin geçmişi canlandırmaya dönük olmadığına, tersine ilericiliği ve çağdaşlaşmayı hedeflediğine çekmek isterim. Gerçekten yazarımız Kürt sorununa yalnız insan haklarına dayalı, demokratik ve barışçı değil, fakat aynı zamanda çağa uygun ilerici çözümler getirmiştir, öyle ki, Kürtlerle ilgili etnik bir sorunumuz olmasaydı bile, bu kitapta önerilmiş olan değişikliklerin çoğunun, özellikle yapısal sorunlarla ilgili olanların, Türkiye'nin ileri, çağdaş bir toplum olması için de geçerli olduğunu belirtmek isterim. Bu noktanın, yani önerilerin ilerici-çağdaş nitelikte olduklarının önemini ne kadar vurgulasam azdır. Çünkü bu öneriler uygulanınca yalnız Kürt sorunu çözülmeyecek, Türkiye de bir bütün olarak çağdaşlaşacak ve ileri gidecektir.
Tarık Ziya Ekinci arkadaşımın bu kitabının Kürt sorununun barışçı çözümüne büyük katkıda bulunacağına inanıyor ve bunu daha başka çalışmaların izlemesini diliyorum.
Sadun Aren
14 Ağustos 1997- Çeşme
Vatandaşlık* ve Alt Kavramları
Vatandaşlığın Oluşumu
Vatandaşlık kavramını algılayabilmek için tarihsel gelişine içinde bireyin dinsel ve siyasal otorite karşısındaki konumunu irdelemek gerekir.
Köleci toplumlarda sadece köle sahipleri ile köleler vardı. Devlet, köle efendi ilişkilerini korumak ve sürdürmekle görevli idi. Kölelerin efendilerini bırakma ya da onların iradesi dışında hareket etme özgürlükleri yoktu. Bu düzende bağımsız birey kavramı oluşmadığı için birey, ya köledir ya da köle sahibi efendidir.
Feodal toplumda ise toprağa bağlı sertler ve senyörler vardı. Burada da özgür birey yoktu. Kölelerden daha iyi konumda olmalarına ...
* Vatandaşlık deyiminin Türkçe karşılığı yurttaşlıktır. Ne var ki hem anayasa dilinde, hem de siyasetçilerin günlük konuşmalarında yurttaşlık yerine vatandaşlık deyimi kullanılmaktadır. Bu yaygın kullanımdan ötürü vatandaşlık deyiminin tinsel ve psikolojik açıdan yüklü olduğu anlamlar daha kapsamlı ve daha etkili olduğundan sözcüğün anlamını gerçek boyutlarıyla algılamak için yurttaşlık deyimi yerine vatandaşlık deyimi yeğlenmiştir. Örneğin, yerleşik değer yargılarına göre "vatan haini" suçlaması psikolojik olarak "yurt haini" suçlamasından daha büyük tepki yaratmaktadır.
Tarık Ziya Ekinci
Vatandaşlık Açısından Kürt Sorunu
Küyerel
Küyerel Yayınları
Küyerel Yayınları: 3
Vatandaşlık Açısından Kürt Sorunu ve
Bir Çözüm Önerisi
Tarık Ziya Ekinci
Birinci Baskı: Ekim 1997-İstanbul
ISBN: 975-7030-02-3
© Tank Ziya Ekinci
© Küyerel Yayınları
Kapak: M. Selim Talay
Dizgi: Esra Koç
Sayfa Düzeni: Atlantis İletişim Ltd.Şti.
Baskı: Kayhan Matbaacılık
Cilt: Yalçın Mücellithanesi
Küyerel Yayınları:
Piyerloti Cad. 47 / 49 Kanarya Apt. K.2 D.8
Çemberlitaş-İstanbul
Tel:(0212) 516 01 75
Telefaks: (0212) 518 93 62
