Zazakî/Kirmanckî Destûr (Gramer)
Serkan Ogur
Yazılama
Ju juan (zon) û kê vînd bîyay ser dê rû... û (ve) dim-ê î (ey) juanî rê kutayîs (kewtîs)!
Ju (zu) juan be zagon û kê, vînd bîyay ser dê rû, û (ve) herd û kê; yê înû ser dê înan'a pîya benû (beno) k'ewê, vînd bîyay ser dê rû... Ju hal û kê! Het-ê her keşî ra kê ayan benû (beno), zanînû (zanîno), ekê ju juan (zon/jan) kê benû (beno) vîndî, kom-a î juanî (kom-a ey zonî) kî, mordem î (ê) kê girê dayîs-ê kom-a î juanî (kom-a ey zonî), î kî benî (benê) vîndî.
Yê her juanî (zonî); ju tarîx-ê xo (gahnamê), ju weşî-ya xo, ju felsefê-ya xo estû (esto) kê, xo piro aznenû (azneno). Efsanê-ya P'epugî, îtîqat-ê Juan-ê Xizirî bîaynê, felsefê-ya juan-ê Kirmanckî rê nîşan danî (danê). Efsanêyî, sanikî, klamî, lawikî kê, ye Kirmanckî yî (yê), nîna tedê ma rê tarix-ê kom-a Kirmancan a, qal kenî (kenê).
Ekê ju kom-a juanî (zonî); lawikan-ê xo, efsanê-yê xo, sanik-ê xo, xo vîr ra ker-denê
Serkan Ogur, Dersîm/Pulur dê ama duna (cîhan). “Zanayîsgeh-a (Daneşgah-a) Îstanbulî dê Perwerde-yê Wêje û Juan-ê (Zon-ê) Farskîyî” gûrot. Homa “Zanayîsgeh-a Îstanbulî dê Juanzanayenê (Zonzanayenê)” ser perwerde-yê xo raminû (ramino). 2013’dê kitab-ê xo û verên çap bî. Namê kitab-ê xo û verên “Farskî - Zazakî - Kurmancî Destûr (Gramer) be Ferhengek’a Têver ardîsên” û Serkan Oğur, xeylî weqt û, juan-ê dayik-a xo be Juanan-ê Êranî ser gurênû (gurêno), û taê c'aan (c'aun) dê Zazakî/Kirmanckî ser dersû danû (dano). Homa îstanbul dê weşî-ya xo ramitenê dê rû.
Tedeyî
Kutayîs (Kewtîs)
Mûlxitan-ê Juanî (Zonî/Janî) / 15
Bexş 1 - Elîfba / 17
Elîfba-ê Zazakîyî (Kirmanckîyî) / 17
Be Herfan-ê Arabî A Elîfba-ê Zazakîyî / 21
Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Cêrênû Bimûsêrî / 22
Taê Mefhum-ê Juanzanayîşî (Zonzanayîs) / Zonşenasî) / 23
Wertê Roc'ê (Rozê) Dê Selam Dayîs / 24
Bexş 2 - Nas Kerdîs (Kerdenê) / 25
Nas Kerdîs / 25
Zênamêyê Kes-ê Tadîyayî (Antêyî) / 26
Zênamê-yê Kes-ê Zêxoyî (Tebîîyî) / 28
Besnik-ê (Qert-ê) Keşî / 30
Mûsnayîs / 31
Kesû Nas Kerdenê / 33
Eminû (Çiyû / Ewkû) Nas Kerdenê / 34
Zênamê-yê Nîsanî / 34
Zênamê-yê Pers-ê Zêxoyî (Tebîîyî) / 35
Besnikî (Qertî) / 38
Mûsnayîs / 41
Mûsnayîs / 45
Bexş 3 - Amorî (Hûmarî) / 51
Namê Amorû (Hûmarû) / 51
Mûsnayîs / 53
Wenden-A Serbestê Efsanê-yê Ko-yê Marî / 55
Bexş 4 - Kar û Gurê / 57
Namêkarû / 57
Besnikî (Qertî) / 58
Mûsnayîs / 61
C'a / 63
Pesanoxî / 64
Esta / Estû (Esto) / Estî (Estê) Çîn A / Çînû (Çîno) / Çînî (Çînê) / 65
Besnikî (Qertî) / 65
Mûsnayîs / 67
Wenden-A Serbestê Efsanê-yê Duzgin Babayî / 7
Bexş / 5 – Mûlxit Mûlxit-êmi / 71
Piranerî (Suffîksî) / 72
Besnikî (Qertî) / 73
Karaçeyî (Karakeyeyî) / 77
Pesanoxî / 77
Rengû Nas Kerdenê / 80
Reng / 80
Ten-ê Mordemî Nas Kerdenê / 80
Ten / 80
Rî / 81
Nas Dayen-A Kesû / 81
Karaçeyî (Karakeyeyî) / 82
Sibenayîs / 83
Karaçeyî (Karakeyeyî) / 83
Mûsnayîs / 84
Wendenê / 87
Karaçeyî (Karakeyeyî) / 89
Karaçeyî (Karakeyeyî) / 91
Wenden-A Serbestê Efsanê-yê Munzur Babayî / 92
Bexş 6 - Wertê Roc'ê Dê Weşîyê (Cuyê) / 95
Lebeyt-ê (Kar-ê) Rocê (Rozê) / 95
Dem-û (Weqt-û) Nikayên / 96
Besnik-ê (Qert-ê) Dem-ê Nikayênî “En ” / 96
Dem-û Nikayên Dê Kerdenî (Karî) / 97
Mûsnayîs / 105
Pesanoxî / 109
Xo / 109
Karaçeyî (Karakeyeyî) / 113
Haldarî (Zerfi) / 113
Wenden-A Serbestê Efsanê-yê P'epugî / 115
Bexş 7 - Dem û Dewran / 117
S Aetê (Demmorê) / 117
Amoran (Hûmaran) Dê Rêzê (Şîritê) / 118
Demûdemserrê / 119
Demserrê (Tawweqt/Tawdem) / 119
Namê Roc'û (Namê Rozû) / 120
Dem-ê Roc’û (Dem-ê Rozû) / 120
Zênamêyî “C'i Rê / C'i Ra" û “Tey" / 124
Besnikî (Qertî) / 124
Mûsnayîs / 125
Wenden-A Serbestê Omer Xayyam (Fui J-C) / 129
Bexş 8 - Dem-ê Xo Ra Vîyarnayîs / 131
Kayê (Nemayeş-Teatr) Bê Sînemê / 131
Muzîk / 133
Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Cêrênû Bimûsêrî / 134
Werzîş (Wê Ercîyayîs) / 137
Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Cêrênû Bimûsêrî / 137
Wendenê / 139
Vatêya Verênan-ê (Dês-A) Kirmancû / 140
Besnikî (Qertî / 141
Qesû (Qesekû) Ser Gurêyayîs / 142
Gurêyayîs-ê Wendenê / 143
Gurêyayîs-ê Wendenê / 144
Besnikî (Qertî) / 144
Mûsnayîs / 146
Wenden-A Serbestê Forûg Ferrûxzadê 148
Bexş 9 - Tebîyat (Xoza) / 151
Tebîyat (Xoza) / 151
Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Cêrênû Bimûsêrî / 151
Namê Taê Rowêû (Nebatû) / 152
Hetî (Cîhetî) / 152
Wendenê / 153
Vatêya Verênan-ê (Dês-A) Kirmancû / 154 '
Raan-ê Waştenê / 155
Ra-Wa (Kîp-ê) Waştenê / 155
Ra-Wa (Kîp-ê) Qewlî (Şartî) / 155
Ra-Wa (Kîp-ê) Fermanê / 155
Ra-Wa (Kîp-ê) Ganîyîyê (Gerekînê) / 156
Namêheywanû / 157
Raan-ê Waştenê Dê Mûsnayîs / 161
Karaçeyî (Karakeyeyî) / 163
Taê Girêdarî / 164
Gurêyayîs / 165
Bexş 10 - Bazar (Sûkê) / 167
Deman-ê Werdîşî / 167
Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Cêrênû Bimûsêrî / 167
Werdxanê (Aşxanê / Restaurant) Dê / 167
Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Cêrênû Bimûsêrî / 168
Dunikê Dê (Aşpezxanê Dê / Pocinê Dê) / 169
Rawa Fermanê Dê Kerdenî (Karî) / 170
Telefon Dê Qesey / 176
Telefon Dê Qesey / 176
Kerden-A (Kar-A) Yardimkarê (Dest Eştox) "Waştenê" / 177
Telefon Dê Qesey / 178
Mûsnayîs / 179
Telefon Dê Qesey / 179
Bazar Dê (Sûkê Dê) / 180
Taê Namê Sebzû (Sebzî / Sebzê): / 180
Taê Namê Êmîsû (Êmîş/Meyvê/ Mîvê): / 180
Taê Namê Goştû: / 180
Meflium û Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Hernayîs û Rotîşî Bimûsêrî / 180
Hernayîs û Rotîs (Hernayîs Be Rotîs) / 182
Bazar (Sûkê) Dê Hernayîs / 182
Goştrotox (Qesab) Dê Hernayîs / 183
Dukan (Dikan) Dê Hernayîs / 184
Mal-ê Çeyî (Mal-ê Keyeyî) Hemayîs / 185
Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Cêrênû Bimûsêrî / / 185
Mal-ê Çeyî (Mal-ê Keyî) Hemayîs Dê Qesey (Dîyalog) / 186
Besnikî (Qertî) / 187
Bernamê (Program) Kerdenê / 188
Bernamê (Program) Kerdenê / 189
Mûsnayîs / 189
Karaçeyî (Karakeyeyî) / 191
Bexş 11 - Ser û Seket / 193
Ser û Seket (Kincî) / 193
Qesekan-ê (Nuxdan-ê) Cêrênû Bimûsêrî / 193
Rotîsgeh Dê Hemayîs û Rotîs Ser Qeseyî (Dîyalogî) / 194
Payê-yê Neqilnamêyî (Sifetî) / 196
Rotîsgeh Dê Hemayîs û Rotîs Ser Qeseyî (Dîyalogî) / 196
Mûsnayîs / 198
Rikînî / 200
Dem-û Nîkayên Dê Şîkayayîs (Eşkayîş) / 201
Çekuan-ê (Cumle) Bîyayûn (Pozîtîj) Dê / 201
Çekuan-ê (Cumle) Nêbîyayûn (Negatîf) Dê / 202
Çekuan-ê (Cumlean-ê) Persûn Dê / 202
Çekuan-ê (Cumle) Bîyayûn (Pozîtîf) Dê "Şîkayayîs" / 203
Çekuan-ê (Cumle) Nêbîyayûn (Negatîf) Dê "Şîkayayîs" / 203
Çekuan-ê (Cumle) Persûn Dê "Şîkayayîs” / 203
Gurêyayîs Be Mûsnayîs / 204
Zagon / 206
Taê Lawikî (Lawukî) / 206
Pîlvat(Ê) (Vatê-yê Verênan) / 207
Bexş 12 - Deman-ê Vêrdayanê Kutayîs / 209
Dem-û Vêrday-û (Vîyartî-Yû) Dîyar / 209
Wendenê / 212
Dem-û Vêrday-û (Vîyartî-Yû) Nêdîyar (Pêeşay) / 213
Ekê (Eger) Wertê Çekuyê Dê Çi (Emin / Ewk) Çînû (Çîno) / 213
Ekê (Eger) Wertê Çekuyê Dê Çi (Emin / Ewk) Estû (Esto) / 214
Wenden-A Serbestê Meleket-A (Melek-A) Sewê / 215
Dem-û Vêrday-û (Vîyartî-Yû) Dîyar Dê Kerdenî (Karî) / 217
Kilîd-ê Cewabû (Pasoxû) / 225
Çimî (Bingî / Bîblîyografya) / 253
VATEN-A VERÊNÊ
Ju juan (zon) û kê vînd bîyay ser dê rû... û (ve) dim-ê î (ey) juanî rê kutayîs (kewtîs)!
Ju (zu) juan be zagon û kê, vînd bîyay ser dê rû, û (ve) herd û kê; yê înû ser dê înan'a pîya benû (beno) k'ewê, vînd bîyay ser dê rû... Ju hal û kê! Het-ê her keşî ra kê ayan benû (beno), zanînû (zanîno), ekê ju juan (zon/jan) kê benû (beno) vîndî, kom-a î juanî (kom-a ey zonî) kî, mordem î (ê) kê girê dayîs-ê kom-a î juanî (kom-a ey zonî), î kî benî (benê) vîndî.
Yê her juanî (zonî); ju tarîx-ê xo (gahnamê), ju weşî-ya xo, ju felsefê-ya xo estû (esto) kê, xo piro aznenû (azneno). Efsanê-ya P'epugî, îtîqat-ê Juan-ê Xizirî bîaynê, felsefê-ya juan-ê Kirmanckî rê nîşan danî (danê). Efsanêyî, sanikî, klamî, lawikî kê, ye Kirmanckî yî (yê), nîna tedê ma rê tarix-ê kom-a Kirmancan a, qal kenî (kenê).
Ekê ju kom-a juanî (zonî); lawikan-ê xo, efsanê-yê xo, sanik-ê xo, xo vîr ra ker-denê ser sonû (sono), endî xoyî kî, xo vîr ra kerdenê ser û. û (ve) endî nû hal! ju bênasnamê (bêkamîyê) bîaynê, herd ser (rîyêherdî/rîyê erdî) dê zê xo weşî-ya xo nêramitîaynê wa.
Het-ê bînê ra; yê Kirmanckîyî, bag-ê xo yî kê qadîmî be kablettarîx a girê dîaysê, ehemmiyet-ê nî juanî mûsaynê berz kenû (keno). Tebîyat-ê Kirmanckîyî zanaynê, zaf nuxdî (qesekî) yî (yê) kê qesey kenîmê (Tirkî kî nî rê dahîl û.), mana-ê nînanê nayîl bîaynê ma rê anû (ano) wêrê.
Felsefê-ya nî gurêyayîşî a kê dest-ê sima dê ra; yê Kirmanckîyî bû, û (ve) het-ê bînê ra ju kom-a juanî (zonî/ janî) û kê, herd ser (rîyêherdî/rîyê erdî) ra, tarîxî ra vînd bîaynê ser dê rû, bover-ê nî vînd bîaynê dê, bover-ê nî înkar-ê rejîmî dê finde-taynê wa. Hem dem dê (eynê weqt dê) fikr-ê nî gurêyayîşî; Anadolu be Mezopo-tamyayê dê, juan î (ê) kê raver şîaynaynê xo rê manî bînînû (bînîno), înkar-ê nî juananê (zonanê/ jananê) manî bîaynê, û (ve) raver berdenê rê wêrê ardayîsê ser û (o). Yê herd û kê tey weşî-ya xo raminîmê, û (ve) yê tedê kom-ê juanî (zonî) kê herd ser (rîyê herdî/rîyê erdî) dê rî, be rengan-ê xo a weşî-ya xo ramiten-ê xo rê, û (ve) bo-a rindekî-ya nî renganê rêştenê bextîyarîn-a girs a. û (ve), mordem na fel-sefê rê kê resenû (reseno), duna (cîhan) ser ra nêweşî-ya nasyonalîzmî (mîllîyetpe-restînê/Ûzber) darîna wê, vînd bena...
Vaten-a xo, şîkîun (şîkîn/şîkîna) ju (zu) qeşî-ya Kirmancan a nîa ifade kon (ken/kena): “Ju (zu) bîaynê, tek bîaynê dê zanayîs zurê be zulm a û, û (ve) bing-ê xo nadanîn (cahîlînê/nêzanînê) a. Sir-ê (raz-ê) ju bîaynê, tek bîaynê dê nêyû (nêyo), pîya bîaynê dê rû! Mana-ê heqîqetî (raştîyê) nû û (o). Zanoxanê, ra wa...” Felsefe-ya xorî ya kê, pe nî kelamî dê ra; naê zanaynê mordemî rê nip û newê çeberû (çe-verû / keyberû) kenû (keno) ya. Bedbaxtîn a kê, herd ser (rîyê herdî / rîyê erdî) dê weşî-ya xo ramina; peynî-ya ae kî heyn yena.
Gurêyayîs (xebetîyayîs) û kê dest-ê sima dê rû, hîrê serrî û kê ders-ê Kimanckîyî kê mi day, peynî-ya ûc'ayî ra vecîya (vejîya) wertê. A hetê ra, peynîyê dê peser peser wendenê ra xeylî etud bîaynê ra tepîa “Zazakî/Kirmanckî Mûsnayîsnamê” ama peser, vecîya wertê. Omîd kon (ken/kena) kê, nû kitab û kê xeylî weqtî ra tepîa vecîya wertê, nî juanî (zonî) mûsayenê rê çîfat-ê (faydê -yê) xo benû (beno).
Kitab-ê Mûsnaynê, taê qisimanê birrîyay ya (vila bî). Her qisim dê newê çi ra bahs (behs/mevzû) bî. Nî bahşî (bahsî), mordemî rê; wertê weşi-ya komelkîyê (weşî-ya sosyalê) dê xo ifade kerdenê rê îmkan danî (danê).
Herd ser (rîyê herdî / rîyê erdî) dê, her juan (zon), ju xezînê-yê (gezîna) nuxdanê (qesekan) wayir û (o). û (ve) xeyr-ê (çîfat-ê / faydê -yê) nî xazînê-yê (gezîna) nuxdan a, mordem wertê weşi-ya komelkîyê (weşî-ya sosyalê) dê xo ifade kenû (keno). Kitab-ê mûsnayênê û kê sima dest dê rû; mordemî rê weşi-ya komelkî-ya (weşî-ya sosyalê) Kirmancun dê, qesey kerdenê rê gorê, dîyalog viraştenê rê gorê amadê (hazir) bî. Teyna naê ra qeneat nêbî, hemî kê dînamîk-ê bing-ê juanî (zonî/ janî), da mûsnayênê. Wajia kê juan (zon/jan) ezber mebû, bimûşîrû! Ekê nîa benû (beno) mantiq-ê juanî (zonî) kê fam benû (beno), mordem xo xo dê kî, be xo new dê ra qesey (diyalog) virazenû (virazeno). Wertê gurêyayîşî dê, her dîyalogî ra pîya, ju bahs-ê (behs/mevzû) gramerî ra qal bî. Yanê întîzar kerd kê juan (zon) ezber ser memûşîrû (memûşîro) fam bibêrû. Mamafîh her bexş (unîte) dê, be bexş (unîte) a elaqêdar nuxdî (qesekî) dîyay kê, xazînê-yê (gezîna) qeşû hîra bibêrû. Ancî (anjî) wertê gurêyayîşî dê taê antîsan-ê kerdenû (fîîlû) dîyay kê; wendoxanê (wendekar) rê qilavûz (rayber/raêber) bibêrî, kitabî ra ber, be xoyî kî nî kerdenan (fîîlan) a, new dê ra çekuyê (cumle) virazêrî.
Wertê gurêyayîşî dê dîyalog î (ê) kê virajîay î (ê), û (ve) wertê nuvîsun dê, tedênan dê nişan-ê xetê/xezê (-), koyt dê kê estû (esto), bizanêrû kê ûc'a dê îzafê esta. Nû ju (zu) qaydê-yê nuvîşî nêyû (nêyo), rehet wendenê gorê, rehet fam kerdenê gorê heyn virajîa.
Na hetê ra; ver-ê qeşî-ya xo dê, mi vat i bî kê, her juan (zon) wertê tarix-ê xo, wertê zagon-ê xo dê weşî-ya xo raminû (ramino). Şayed ju juan (zon) efsanêyan-ê xo ra, herd-ê xo ra, sanikan-ê xo ra. tarîx-ê xo ra kê, vişnînû (vişnîno) ra nêmûşnînû (nêmûşnîno). Nû minval (perspektif) dê, wertê kitab-ê mûsnaynê dê efsane-yê Kirmancan a, sanîkan-ê Kirmancan a, tarîx-ê Kirmancan a zaf qalê bî.
Hasili, nû gurêyayîs ra juan-ê (zon-ê/jan-ê) Kirmancû mûsnaynê rê faydê -yê (çîfat-ê) mi kê benû (beno), ancî (anjî) nezd-ê juan-ê (zon-ê/jan-ê) Kirmancûn dê juanan-ê herd-ê ma rê, juanan-ê dunayê (cîhanî) tedênanê faydê -yê (çîfat-ê) mi kê benû (beno), hata peynî-ya weşî-ya xo bextîyar bon (ben/bena).
Serkan Oğur
Kutayîs (Kewtîs)
Mûlxitan-ê Juanî (Zonîvjanî)
1. Mûlxit-ê Juan-ê (Zon-ê) Hind-Ewrupayî
1.1. Juanan-ê Esyayî (Zonan-ê Esyayî/Janan-ê Esyayî)
Juanan-ê Hindî (Zonan-ê Hindî) Juanan-ê Êranî (Zonan-ê Êranî)
Hindî Urdî Farsî Goranî Zazakî (Kirmanckî) Kurmancî (Kirdackî) Soranî Peştûyi Tacikî Belucî Osetî
1.2. Juanan-ê Ewrupayî (Zonan-ê Ewrupayî)
Juanan-ê (Zonan-ê) Latînî / Juanan-ê Germenî / Juanan-ê (Zonan-ê) Slavî
Îtalyankî / Almankî / Rusî
Îspanyolî / Flemenkî / Bulgarî
Romenkî / Îngilizkî / Sirbî
Fransî / Juananê Îskandinavî / Slovenî
Portekizî / / Hirvatî
Katalankî / / Slovakî
Îskoçkî / / Çekî Lehî
2. Mûlxit-ê Juan-ê (Zon-ê/Jan-ê) Hamî-Samîyî
Erabî Îbranî Habeşî Suryanî
1 / Juan / Zon: Vaten-a binê “ziwan”. Het-ê Verroc'î (Başûrî) dê ziwan vacînû (vacîno).
.....
Serkan Oğur
Zazakî/Kirmanckî Destûr (Gramer)
Bie Qesey Kerjdenê
Yazılama
Yazılama Yayınları
Zazakî/Kirmanckî Destûr (Gramer)
Bie Qesey Kerjdenê
Serkan Oğur
Mûsnayîsnamê
Weşanxanê-yê Yazilama
Yazılama Yayınevi: 90
Cîhan-ê Zanayîşî
Bilim Dünyası: 7
Zazakî/Kirmanckî
Destûr (Gramer) Be Qesey Kerdenê
Serkan Oğur
Aresten-a Ser-ê Mûsnayîsnamê
Kapak Tasarımı Xeyal Ziba
Aresten-a Pelgî
Sayfa Tasarımı Dilruba Nîgar£
Çap-a Juinê
Birinci Baskı
Haziran 2014
© Yazılama Yayınevi
ISBN 978-605-9988-03-2
Çapxanê / Baskı
Kayhan Matbaacılık Güven San. Sitesi C Blok No: 244
Topkapi – İstanbul
(0212 576 01 46/0212 612 31 85)
Matbaa Sertifika No: 12156
Girêdayîs / İrtibat
Yazılama Yayınevi Hizmetleri Ltd. Şti.
Serasker cad. Osmancık sokak Betül Han 9/13
Kadıköy - İstanbul
0 216 338 52 59
www.yazilama.com
iletişim@yazilama.com
