Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi

Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi

Nusret Aydın

Avesta

Mırdasi aşiretinin toprakları Amid / Diyarbekir il sınırlarından başlayıp, batıya doğru Karacadağ’ın kuzey eteklerini izleyerek Adıyaman Gerger’i de içine alarak batıda Fırat nehrine, Fırat nehri sınır teşkil edecek şekilde kuzeye doğru çıkarak Pütürge’yi de içine alıp (bazı tarihi kaynaklar Pütürge’nin eski isminin Mırdasi olarak anıldığını belirtir), yine tarihin belli dönemlerinde Elazığ ilini de içine alan bu aşiretin toprakları kuzeyde Munzur Dağları, Muş, Bingöl il sınırları ile (Kiğı ilçesi de zaman zaman Mırdasi topraklarına dâhil olmuş), doğuya doğru Zırkilerin ve Süleymani aşiretinin toprağı olan Lice (Atak) ve Silvan toprakları Mırdasilere sınır teşkil edecek şekilde yine Amid il sınırının kuzeydoğusunda son bulurdu. Mırdasiler gelip bu topraklara yerleştikten sonra kendilerine önce Piran ...

Nusret Aydın: 1954 yılında Gîl'de (Eğil) doğdu. İlk ve orta öğrenimini Gîl ve Amed'de (Diyarbekir) tamamladı. 1978 yılında İstanbul Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksekokulundan mezun olduktan sonra. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nde Sosyal Siyaset üzerine bir yıllık mastır programına katıldı. Öğrencilik yıllarında kısa bir ara Türk Haberler Ajansı'nda çalıştı. Çeşitli devlet dairelerinde memurluk yaptı. Bağdat-Felluca-Ramadi-Akaşat (Suriye sının) demiryolunu yapan bir yabancı firmada dört yıl yöneticilik yaptı. 1985 yılından emekli oluncaya kadar Amerikan Dışişleri Bakanlığının İstanbul, Brüksel, Kahire, Moskova, Vankuver konsolosluk ve elçiliklerinde çalıştı. "Eğil Hükümdarları Tarihi" (İstanbul, 2003) adlı yayımlanmış bir eseri bulunmaktadır. Ayrıca güncel konular üzerine yazdığı İngilizce ve Türkçe makaleler çeşitli internet sitelerinde yayımlandı.

İçindekiler

Önsöz /11
Teşekkür/13

Giriş
Diyarbekir'in Kuzeybatısında Mırdasiler / 15

Birinci Bölüm
İlk Çağlardan Mırdasilere Kadar Yörenin Tarihine Genel Bir Bakış / 19
Hititler Dönemi /19
Mitanilerin Bölgede Konumu ve Hititler ile İlişkileri / 21
Hitit İmparatorluğunda Yeni Dönem: Tudhaliya I / II’den
Tudhaliya III'e Kadarki Dönem (Mö 1400-1344) / 27
Supiluluima'nın İktidar Dönemi ve Hattının Üstünlüğü (Mö Yaklaşık 1344-1322) / 29
Hititlerin Mitaniler ile Hesaplaşması / 30
Büyük Suriye Savaşı ve Işua Bölgesinde Hitit-Karşıtı Ayaklanma / 30
Asurların Bölgeye Yerleşmesi ve Urartular İle İlişkileri / 34
Urartu (Vannik) Krallığının Kronolojisi / 43
Bölgeye Yerleşen Medlerin Tarihine Genel Bir Bakış / 45
Med Devletinin Külleri Üzerine Kurulan Akmenid Pers İmparatorluğuna Doğru / 52
Zerdüşt Dininin Doğuşu / 58
Ksenefon ve Tarihte Anabasis
Onbinlerin Dönüşü Adıyla Bilinen Uzun Yürüyüş / 67
Sophene Krallığı/76
Sophene Prensliğinin (Krallığının) Tarihçesi / 76
Büyük Tigran Dönemi (MÖ 95-55) ve Sonrası / 85
Roma ve Bizanslar Dönemi, Romalı Komutan Lukulus
İle Tigran'ın Karşı Karşıya Gelmesi / 91
MÖ 53 Carrhae (Harran) Savaşı ve Romalılar ile Partların ilk Hesaplaşması /106
Roma İmparatorluğu ve Hıristiyanlık / 137
Doğu'da Partların Yerine Geçen Sasaniler ile
Bizanslılar Arasındaki Münasebetler / 142
Amida’nın Şahpur II Tarafından Alınışı / 147
Amida şehri hakkında bilgi ve orada konuşlanan Roma süvari alayları hakkında / 154
Şahpur Amida önlerinde /155
Ursicinus piyade birliklerin komutanı Sabinianus'un karşı çıkmasına rağmen düşmana geceleym başarısız bir sürpriz yapma girişimi /159
Gallik Alaylarının Sasanilere Karşı Etkileyici Akınları /161
Firdevsi Şahpur'u Anlatıyor /169
Islamiyetin Doğuşu / Müslümanlar İle Bizanslılar Arasındaki İlişkiler /173
Islamın Altın Çağı Abbasiler Dönemi /176
Abbasi Halifelerinin Kronolojisi /181
Abbasiler Döneminde Diğer Etnik Gruplara Gösterilen İlgi / 182
Bağdat'ta Etnik Gruplar Arasında Başgösteren Sürtüşmeler
Ve Türklerin Samara’ya Nakli / 183
Kuzey Mezopotamya'da Demografik Değişim / 187
Mervani Kürd Devleti Miladi (959-10851/187
El Malik Ebu Ali Dönemi/190
El Malik Ebu Mansur Said Dönemi / 191
El Melik Nasıruddevle Ahmed Dönemi /192
Nizamuddevle Kasım Ebu Nasır Dönemi Ve Selçuklu Saldırıları /195
Nasruddevle Ebu Muzaffer Mansur Dönemi Ve Mervani Devletinin Yıkılışı / 200
Kürt Buveyhoğulları Devleti (M. 934 - 10621/203
Kürt Hasanveyh Devleri (Miladi 950-1121)/ 203
İkinci Bölüm
Mırdasilerin Sophene Bölgesine Gelişi/209
Pir Mansur'un Piran’a Gelişi / 219
Pir Mansur’un Şeceresinden Alıntılar / 224
Pir Musa Dönemi/231
Çevredeki Yerleşim Yerlerinin Bu Pirler İle İlişkileri / 233
Gîl’in (Eğil) Fethi İle Mirdasi Devletinin Temelinin Atılması
Ve Pir Bedir Dönemiyle İlgili Görüşler / 234
Mırdasilerin Gîl'deki (Eğil) İlk Eserlerinden Pir Bedir Camii / 241
Tekke Köyü Medresesi / 243
Pir Bulduk Dönemi Ve Mırdasllerden Buldukanilere Geçiş / 245
Emir İbrahim Dönemi/247
Eyyûbilerin Amid’ı Alışı Ve Nisanoğullarının Sonu,
Mırdasilerin Bölgede Tekrar Etkin Hale Gelmesi / 250
Emir (Mir) Muhammed Dönemi / 258
Emir Isa Bin Emir Muhammed / 260
Moğolların Kuzey Mezopotamya’ya Akınları ve Bölgede Yarattıkları Tahribat/261
Devlet Şah Beg Bin Emir İsa Dönemi Tatar Timur’un Bölgeye Saldırısı Ve Bölgedeki
Karakoyunlu Akkoyunlu Çekişmesi / 262
Tatar Timur’un Bölgeye Gelişi / 268
1433/809 Yılında Memluklar İle Akkoyunlular Arasında Yapılan Antlaşma / 279
Gîl’de (Eğil) Iı. İsa İle Bağın’de Hüseyin Beg Bin Mir Hamza Dönemi Ve Dicle Savaşı / 281
Kürd Yönetimleri - Karakoyunlular İle Akkoyunlular Arasında 11 Haziran 1457’de
Cereyan Eden Dicle Savaşı / 287
Şah Muhammed Bin Emir İsa / 301
İsfendiyar Bin Emir İsa Dönemi ve Dulkadiroğullarının Yöreyi İşgali / 301
Mırdasilerin Bağin’deki Yöneticilerinin Fetih Hareketleri
Ve Pale'nin (Palu) Alınışı / 303
Hüseyin Beg Bin Mir Hamza Dönemi Ve Ergani Saldırısı / 304
Safevi Devletinin Kuruluşu Ve Kürdistan’ın İşgali / 306
Şah İsmail’in Safevi Devletinin Temelini Attıktan Sonra
Kürdistan Yöneticilerini Tutuklatması / 308
Safevilerin Kürdistan'ı İşgali Üzerine Kürdistan Yöneticilerinin
Hasankeyf’te Yaptığı Acil Toplantı / 312
Kürdistan Yöneticilerinin Safevi İşgaline Karşı Osmanlı Devletiyle İttifak
Girişimleri Ve Yavuz Sultan Selim’e Yazılan Arzuhal/ 314
1514çaldıran Meydan Savaşı / 317 .
Amid’in Safevi Ablukasından Kurtarılışı Kasım Beg
İle Cimşit Beg Güçlerinin Oynadığı Rol / 320
Dedekargın Meydan Savaşı İle Safevilerin Bölgeden Atılması Gîl (Eğil) Ve Pale'nin
(Palu) Bağımsız Hükümetler, Çermog’un (Çermik) De Ekrad Sancağı
Statüsüne Kavuşması / 323
Mırdasilerin Kasım Beg Ve Çimşit Beg Önderliğinde Kurdukları Gîl (Eğil)
Ve Pale (Palu) Hükümetleri / 329
Klasik Ekrad Sancağı Olan Çermog (Çermik) İle Gîl (Eğil) Ve Pale (Palu) Hükümetleri Arasında Hukuksal.İdari Ve Vergilendirme Farkı / 334
16. Yüzyılda Önemli Mırdasi Hükümdarlarının Hayatı Ve İmar Faaliyetleri / 337
Lala Kasım Beg'in Hayatı / 337
Lala Kasım Beg'in Bölgedeki İmar Faaliyetleri, Amid’de (Diyarbekir) Kendi Adıyla
Anılan Mahalledeki Lala Beg Camii / 329
Lala Kasım Beg'in Yaptırdığı Türbe / 342
Cimşit Beg'in Hayatı / 343
Cimşit Beg'in Bölgedeki İmar Faaliyetleri / 345
Cimşit Beg’in Palu’daki İmar Faaliyetleri / 346
Ciımşit Beg Camii / 346
Cimşit Beg Türbesi / 347
Cimşit Beg Medresesi / 349
Cimşit Beg’in Harput'taki Eserleri / 350
Cimşit Beg'in Amid'deki (Diyarbekir) Eserleri / 350
Şah Ali Beg’in Hayatı ve Çermog'ta (Çermik) İmar Faaliyetleri,
Şah Ali Beg’in Hayatı / 352
Şah Ali Beg’in Çermog’taki (Çermik) İmar Faaliyetleri / 352
Şah Ali Beg Camii/352
Çermog (Çermik) Beyler Sarayı / 353
Çermog (Çermik) Saray Hamamı / 354
Çermog (Çermik) Hanı / 357
16. Yüzyılın Ortalarından İtibaren Gîl (Eğil) Hükümetinin Yeni Merkezi Şerbetin Köyü Murat Beg'in Hayatı ve Buradaki İmar Faaliyetleri / 357
Murat Beg’in Hayatı / 357
Şerercan'ın Minyatür Sanatı / 358
Murat Beg Yönetiminin Yeni Merkezi Şerbetin Köyündeki İmar Faaliyetleri /361
Murat Beg’in Şerbetinde Yaptırdığı Lala Kasım Beg Kümbeti / 364
Murat Beg Hanı / 366
Murat Beg Camii / 367
16. Yüzyılın Sonlarına Doğru Mırdasi Hükümetleri ile Osmanlı Devleti Arasındaki İlişkiler / 369
Pale (Palu) Hükümetine İlk Osmanlı Müdahalesi / 369
Cafer Beg’in Gîl’oeki (Eğil) Yönetimi / 371
Şerbetin Köyündeki Cafer Beg Kümbeti / 373
17. Yüzyılın Ortalarına Doğru Bölgedeki Gelişmeler / 375
18. Yüzyılın Başlarında Bölgedeki Gelişmeler Ve Gîl’de (Eğil) Hükümetin Başında Bulunan Hüseyin Beg Yönetimine Osmanlı Devletinin Direkt Müdahalesi / 380
18. Yüzyılın Başlarında Pale'de (Palu) Durum / 391
Aynı Tarihlerde Çermog’ta (Çermik) Durum / 395
Osmanlı Devletinde II. Mahmut Dönemi ve Kürdistan'da Toprak Reformu / 396
Küçük Tayfur Beg İdaresinde Gîl (Eğil) Ve Bu Dönemdeki İmar Faaliyetleri / 401
19. Yüzyılın Başlarında Gîl’de (Eğil) İmar Faaliyetleri ve Tayfur Beg Konağı / 405
Küçük Tayfur Beg’in Konağı / 407
Tayfur Beg Köşkü / 409
Kürdistan'da Kanunsuzluğun Hüküm Sürdüğü Aşiretler
Dönemi ve Şeyhlerin Ortaya Çıkışı / 411
Diyarbekir'de Konsolosluk Yapan ve Gîl'ı de Ziyaret Eden
Sır Telford Vvaugh'un Gözlemleri / 415

Bibliyografya / 431

ÖNSÖZ

Bu eser de diğer tarihi eserler gibi uzun süreli bir araştırma ve emeğin neticesinde ortaya çıktı.
Tarih bize toplumların ancak kendi geçmişini incelemek dâhil, yarattığı bilgi birikimi ile çağ atladığını gösterir. Bilgisiz toplumlar donanımsız araba tamircisine benzer ve bilgi birikimi olmayan toplumlar çağ atlayamadığı gibi tarih sahnesinden de silinmeye mahkûmdur.
Toplumun birer ferdi olan kişiler de kendi tarihlerini merak etmeye alışmamışlarsa, toplumsal tarihi hiç mi hiç merak etmezler. Tarih de bilimsel ve objektif bir yöntemle irdelenmediği takdirde bir takım hoşa gidecek yakıştırmaların ötesine geçmediği gibi topluma da bir şey kazandırmaz. Daha önceki yıllarda kaleme aldığım “Eğil Hükümdarları Tarihi" adlı ilk çalışmamda Gîl ve yöresinin tarihini incelemiştim. O eserin toplumumuzda bilhassa tarihi eserler ve değerlerin korunması hususunda yarattığı göreli bir duyarlılık sevinciyle bu çalışmamda biraz daha geniş bir bölgenin tarihini kapsayan “Mırdasileri” incelemeye çalıştım.
Mırdasilerin tarihini incelerken çeşitli yerli ve yabancı kaynaklardan faydalandım. Bu meyanda Diyarbekir Kütüphanesini de ihmal etmedim. Bölgenin en büyük kütüphanesi olma düşüncesiyle kütüphaneye uğradığımda bırakın kaynak bulmayı kütüphanenin çalışma şeklini ve atmosferini Ortaçağ kütüphaneciliğinden daha geri bulduğumu burada üzülerek belirtmek istiyorum. Romalı tarihçi Cornelius Tacitus’un bundan 1900 yıl önce dediği gibi tarih hem kullanılışlı olmalı yani geçmişten ders alınmalı ve hem de ahlaki değerde olmalı. Ona göre tarihçi de hem bir öğretmen ve hem de bir yargıç görevini ifa etmeli. Ben de bu satırları yazarken ve konuları irdelerken Tacitus’un yukarıdaki sözlerinden hareketle bazen bir öğretmen bazen de bir yargıç kesildim. Kitaba konu olan şehir, kasaba ve yer isimlerini tarihi süreç içerisindeki isimleriyle ayrıca yanlış anlamaları gidermek için Türkçe karşılıklarını da parantez içerisinde belirttim.
İyi okumalar.

Giriş
Diyarbekir’in Kuzeybatısında Mırdasiler

Mırdasi aşiretinin toprakları Amid / Diyarbekir il sınırlarından başlayıp, batıya doğru Karacadağ’ın kuzey eteklerini izleyerek Adıyaman Gerger’i de içine alarak batıda Fırat nehrine, Fırat nehri sınır teşkil edecek şekilde kuzeye doğru çıkarak Pütürge’yi de içine alıp (bazı tarihi kaynaklar Pütürge’nin eski isminin Mırdasi olarak anıldığını belirtir), yine tarihin belli dönemlerinde Elazığ ilini de içine alan bu aşiretin toprakları kuzeyde Munzur Dağları, Muş, Bingöl il sınırları ile (Kiğı ilçesi de zaman zaman Mırdasi topraklarına dâhil olmuş), doğuya doğru Zırkilerin ve Süleymani aşiretinin toprağı olan Lice (Atak) ve Silvan toprakları Mırdasilere sınır teşkil edecek şekilde yine Amid il sınırının kuzeydoğusunda son bulurdu.
Mırdasiler gelip bu topraklara yerleştikten sonra kendilerine önce Piran (Dicle) ilçesini merkez seçtiler. Hatta Dicle ilçesini Pir Mansur ve oğulları öncülüğünde onlar kurdular denilebilir. 11. yüzyılın ortalarına doğru Gîl’in, Pir Bedir öncülüğünde Mırdasiler tarafından fethedilişinden sonra Gîl yönetim merkezi yapılmıştır. Zamanla Mırdasi topraklarının genişlemesiyle Piran ve Gîl’e ilaveten önce ...

Nusret Aydın

Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi

Avesta

Avesta Yayınları
Avesta | Araştırma: 356 | 21
Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi
Piran - Gil - Çermog - Pale
Nusret Aydın

Editör: Abdullah Keskin
Kapak: Azad Aktürk
Tashih ve Mizanpaj: Avesta
Birinci Baskı: 2011, İstanbul

Baskı: Berdan Matbaası
Sadık Daşdöğen Davutpaşa Cad.
Güven San. Sit. C Blok, No: 239
Topkapı / İstanbul
Tel: (02121613 12 11

© Avesta, 2011
Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında yayınevinin ve yazarın izni
olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz

Sertifika no: 13193

Avesta Basın Yayın
Reklam Tanıtım Müzik Dağıtım Ltd. Şti.
Şehit Muhtar Mahallesi Atıf Yılmaz Caddesi Öğüt Sokak No: 7
Beyoğlu / İstanbul
Tel: (0212) 251 44 80
Fax: (0212) 243 89 75

Ekinciler Caddesi,
Nurlan Apt. Giriş Katı No: 2
Ofis / Diyarbakır
Tel-Faks: (0412)223 5899

www.avestakitap.com
avestayayinlari@yahoo.com

ISBN: 978-605-5585-62-4