Sîyamed û Xeca
Koyo Berz
Apec-Tryck
Koyo Berz, sera 1951 di, dewa Sêwregi mextele di ameyo dinya. Wenden a xwi ya destpeykerdeni heta sinifa çiharî dewda Anazoy di wendo. Sinifa pancî jî Sêwreg di, wendexaneyê Şaîr Îbrahîm Rafetî di temam kerdo.(1964)
Wenden a xwi ya wertî û seretayî(lîse) jî, Sêwregi di temam keno( 1969-70).
Eynî ser di Zongûldak di dest bi kardê formeney keno. Qandê tay sebeban ê karî ra fek viradano, şino Adina di kewno Dewlet Sû Îşlerî. Hendê nêm serî girweyêno, bahdo şino eskerey.
Sera 1973 di eskereya xwi qedêneno û fina karê xwi yê Dewlet Sû îşlerî domneno.
Sera 1974 di ê karî di beno şef teknîsîyen. Sera 1977 di tay enbazandê xwi yê kariya sendîqa Yenî Bes Îşî virazenê. U no sekreterey a sendîqa keno. Heta Cûnta da 1980 ay nê karê sekreterey domneno.
Sera 1977 an di, di finî 1978 an di dî finî, 1979 an di finê û 1980 di jî finê yeno tepiştenî û hergî finê hendê mengê çiman bin di maneno û îşkence vîneno. Di mengî verê cûntay ney sirgûnê Yozgatî kenê. Labrê no rapor gêno û nêşino Yozgat. O sire di cûnta bena û no peyser agayreno kardê xwi ser.
Sera 1981 an ê menga Adarî di dahwa DDKD ra yeno tepiştenî û 34 rojî polîs Qolejî dê Adina di, çiman bin di û îşkence di maneno.
Viradeyêno, sera 1982 di fina yeno tepişteni û 65 rojî siki yunetîm di maneno. Sera 1983 di fina yeno tepiştenî û hewt mengî hepisdê Qarataşî di maneno.
Nê sebeban ra kardê xo ra yeno eşteni. Amandê polîsan ver, mecbûr beno bar keno key xwî beno Sêwregî.
Polîsî wija di jî ci rehat nêverdanê. Sera 1986 dî remeno şino Swêd (Isveç).
Nûştox jewjinaye û panc qeçê cî estê.
Kitaba nûştoxî ya sifteyênî Na Xumxum a, sera 1988 dî kişta weşanxanedê Jina Nû ya çap biya.
Xeylê rojnameyan dê Kurdî di nûştê Nûştoxî amayê çapkerdenî.
VERVATENI
Wendewanê hêcay!
Şima heme rind zanê, heta ewro folklorê ma, mese-lokê ma, edet û kulturê nîyameyê nûşnayeni. (Ê kl ameyê nûşnayeni jî mileta ma mîyan ra zaf vila nêbîyê) Fek ra fek, mêrdim ra mêrdim, Dêrwanî ra dêrwan, Dewi ra dewl, Sûkl ra sûki, Cemeat ra cemeat, wede ra wede doşbîyê û ameyê resayê ewro.
Nînan rajû jî estanika Sîyamed û Xec a. Him bi vaten-da estanik da xo ya û him jî bi dêrda xo ya. doşbîya, doşbîya ameya resaya no roj.
Ez dewl dl gird bîya. Wexto kl meymanî ameyê yan jî dewijî bi xo arêblyayê pê ser, pê rê estanikî, fiqrey û me-selokî vatê û zaf qeybet kerdê. O war di dewa ma zaf meşûrl bî û zaf vernî kewti bî. Vernîya ê dewandê çorşmnnnî antê. Ewro jî hewna wlnî yo.
Dewa ma sînorê Sêwregi (Riha), Çermûgi (Diyarbekir) û ê Aldûşî (Semsûr) pê ra abimayê.
Namê dewda ma MEXTELE yo, labrê Tirkan vimayo kerdo Börûmcek. Kes nêvano Börûmcek. Milleta Kurdan heme vana Mextele. Dewa ma girêdayê Sêwrega. Roja-kewten a ma di dewa Kafî esta. (A dewi jî girêdayê Çermûg a)
Dewda ma û kafî ver a ro (Firat) ravêreno.
Overdê roya (hemberê dewda ma) dewa Hilêmi esta. (A dewi jî girêdayê Aldûşî ya).
Ma nê dewandê çorşmîya zey dewêyayê.
Ma keyney dayê pê û pê ra girotê.
Ma pê di kerwayîni kerda. Bîyê xal û êganî, kerwa û merdimê pê.
Sebebê bahskerdenda nê dewan noyo. Qandê ki ma bîyê dost, enbaz, kerwa û merdimê pê, qandê coy jî ma zaf pê ser di şîyê.
Şîyayeni û amyayena, pê heti ronlştena tim şorî fol-klorê ma vila bîyê. Nê çorşmeyra, heta wîlayetandê xo ra meselokî, fiqrey û estanlkî kom kerdê fêrê înan bîyê û ameyê pê rê vatê.
Heme ca ra meymanê kalik û pêrdê mi ameyê Kalikê mi pîlê dewi, veramyayeyê dewl ameyê hesibnayeni. Qandê coy bolkî keydê ma dl kom bîyê.
Ez çiçî misaya se, qeçkînda xo di nê meymanan ra û dewijan û merdimandê xo ra misaya.
Qeçkînl dl fêrê nê estanik, fiqre, mesele û folklordê xo bîya. Hergi şewi pîrika mi qalê tarixdê ma kerdê û ma rê folklorê ma vatê.
Çîyo ki Kitab a mina Na Xumxum a di ameyo nûşnayeni ez şena vaja se ra seştîyê ci (%60) mi pîrikda xo ra o bîn jî meymanan û çorşmî ra glroto. Ê kl kidabda mi di nûşneyayê bê înan nezdî se hebî estanik, fiqrey û meseley zana.
înan ra jû jî estanika Sîyamed û Xeca.
(Eger Ella quwet bido mi ez bişa ez do înan jî komnê pê ser kera û bida çapkerdeni).
Na estanik a Sîyamed û Xeca ki mi nûşnaya, pê ro yê ci ne heme ê zanayey da min a qeçkîna.
Mi na estaniki, bêzaneyeyda xo, jew bî zaf cayan û merdiman ra bi perskerdeni û goştarey kerdena girota (komkerda).
Zaf tay çîyê ci jî mi kitabda H.Erdemî ya tirkî ra giroto.
Qandê estanikda Sîyamed û Xeca û komkerdeni da ci, kasetî mi dayê ardeni, goştarey a dêrda ci kerdo. Qandê coy welat ra mi rê nûştey ameyê (Tabîî bi Tirkî ameyê nûşnayeni).
Mi kam dîyo (o ki hebê estanik a ci zano) ci ra pers kerdo. Merdimê ki mi ci ra pers kerdo û dayo perskerdeni wazena înan ra çend namey bida. (Nê mlntîqa Sêwregi ra yê).
Dêrwan Seîd o Aşiq, dêrwan Sukri îzol.
Pîyê mi Ahmed ê Baboyan, lajê xaldê mi Cebelî, Karabûlbûl, Mextele ra Nûrîyê Elî dê Êmî. Ûsman Efendîyê temikan û çendna.
Bê mintîqada Sêwregi Mintîqa Dîyarbekiri, Riha (Urfa), Semsûr (Adiyaman) Meletîya, Mardîn û Adlna (Adana) ra jî pers kerdo. (Şima zanê mintîqa Adina di heme sûkandê Kurdistanî ra roniştwanî estê). Mintîqa Madenî ra jî mi kasetê vist xwi dest û goştareya ci kerdi.
Mi kê ra pers kerd, kesî sere ra heta peynî zey pê nêva. Tay vanê lajê Mîrdê Şîqaqî yeno blrayanê Xeci kişeno û Xeci remneno beno. Tay jî vanê çarês dezayê Xeci yenê bi-rayanê Xeci kişenê û Xeci remnenê benê. Tay vanê lajê Mîrî zerîya xo fêno Xeci. tay vanê dezayêdê ci. Xeci nêwazena. Qandê coy Jî birayê Xeci Xeci gênê û şinê kodê Sîpanî ser o ca benê. Labrê zahfê ci vanê dezayê Xeci bi-rayanê Xeci kişenê û Xeci remnenê.
Qandê nê hesabî mi jî hebê kerd fantasî û wima ardî pê heti. (Qandê coy wendewanandê xo ra uzrê xo wazena).
Zeki nê wima xo jew kerê û hêriş bîyarê birayandê Xeci ser. Bahdê remnayenl, lajê Mîrdê Şîqaqî dezayandê Xeci rê bêbextey keno û înan erzeno hepis.
Zaf nûştey û çî est bî, resabî mi, labrê mi ê heme nênûşnay. Qandê ki zaf dergi nêbo û wendenl di wende-wanî êciz nêbê.
Ma heti, mintîqa (taxê) ma di, (ma dimilîyan mîyan di) deylra Sîyamed û Xeca bi zeravdê Kurmancîya yena vateni, vajlyêna. Labrê mesela ci, estanik a ci bi zeravdê dimilîya yena vateni. Ma heti dêrwanî dêra ci bi kur-mancî vanê û bi dimilî jî îzah kenê. (Ma vajê panc deqîqey dêri kenê, panc deqîqey jî mesela ci vanê). Qandê ki zahfê ci kurmancî nêzanê.
Mi bi xwijî Kurmancîda ci ra çîyê fahm nêkerdê.
(Kurmancî Awrûpa di misaya) Ez werdêkey ra dimilîya ci misaya û qandê coy jî mi dlmilîya ci nûşti.
Tay cayan di, tay merdimî Qeda û Belay rê vanê Qedagêtran. (Ez bi xwi nêzana kamcîn raşto).
Welati di mi Qedagêtran nîyaşnawit bî. O name jî mi Awrûpadi enbazan ra aşnawit.
Folklorê ma Kurdan zaf dewlemendo. Labrê çi heyf heta nê serandê bahdoyênan nîyameyo nûşnayeni.
Wexto ki mintîqa ra mintîqa, fek ra fek doşbîyo, biwazo nêwazo ameyo vimayeni. Tay cayan di, tay çîyê ci vêşî, tay çîyê ci kemî bîyo.
Labrê fina jî şeklê xwi nêvimayo. Estanik a Sîyamedî jî winî bîya.
Tay enbazan va estanik a Sîyamed û Xeca, kişt a Kur-dandê Ûrisî (Sowyetî) ya çend finî ameya n»şnayeni û çapbîya. Labrê înan ra jû jî mi dest nêkewti ki ez bewnîya ci ra înan senî nûşta.
Folklordê ma di zaf çîyê muhîmî estê. Wexto ki kes çîyê nûşneno, kes bişo bi perskerdeni û kendena înan raşt bikero û raşteya ci binûşno zaf weş û dewlemend beno. Labrê no jî girêdayê şert û îmkanano. Wexto ki şertî ray nêdê û îmkanê kesî çinêbê. Kes senî bikero serû nêkero, rew rewî nêşeno raştê ci (orîjînalê ci) bîyaro pê ser. Bes bi nûşnayeni û vila kerdena no çî raşt beno û yeno pê ser. Ez ewro no babeta nûşnena, meşti jewna (jûna) werzeno babetna nûşneno. Bîro jewna werzeno raştê ci nûşneno. Kes do nêvajo ez heme çî zana û ê mi raşt o. No çî winaya, perskerdena, mileti mîyan ra beno raşt. Verî wendeni û nûşnayena ziwandê Kurdî zaf çlnê bî. (Bê çend nimûneyan) Qandê coy jî vemi nêşî bî, vila nêbîbî, nîyamebî nûşteni û wendeni. (Hele bi zeravdê dimilîya)
Ewro tay bo jî, kemî bo jî, jew jew çîyo yeno nûşnayeni û çap beno. Ewro kemî, vêşî yan jî şaş bîro nûşnayeni, meşti do raşt bo. Hetan kl folklor nîro nûşnayeni, mileti mîyan ra vila nêbo, mileti nêwano, nêvîno, fikrê xo ser o nêvajo, o çî rew rewî raya xo nêvîneno û raşt nêbeno. Nûşnayeni û wendena ray abiyênê. Tayna werzenê ê rayan vlrazenê û raşt kenê. No heqîqetêno.
Siyamed û Xeca
Dinya, dinya.
Gul û gulîstan dinya.
Wext beno tarî, wext beno roşnayî, wext beno wişk, wext beno hî, wext beno kiho, wext beno bi derdana, wext beno bi kulana, wext beno şîrin, wext beno kêfin, wext beno bermiyên, wext beno bi axî û ofîya, wext beno bi bermî û qîjînîya.
Dinya, dinya.
Tewrdê koyandê ciya. rezandê ciya, kerandê ciya, mêşandê ciya, mergandê ciya, zozanandê ciya, dar û berdê ciya, berda ciya, awda ciya yaxerdê (varandê) ciya, vewr da ciya, vadê ciya, ta-lazok da ciya, torg da ciya, serd û germdê ciya, virûsikandê (virsikandê) ciya, teyr û tûrdê ciya, wext beno, beno şew, wext beno, beno roj û heyatê (jîyana) xo domneno (rameno).
Dinya, dinya.
Weş dinya, heme çî ra pir dinya.
Wext beno layandê xo ya, wext beno hewrandê xo ya gureno.
Wext beno tîjîda xoya veşeno.
Mîyan di koy estê, kerey estê.
Ne vemî û ne jî peynîya ci asena.
Ne bi şîyayena û ne jî bi emirîya bahrê ci qedênê.
Wext beno kes wineno ci ra, ciya kêfweş beno, sero kay keno û hûweno.
Wext beno kesî keno derdin û dano bermîro.
Wext beno gureno, wext beno bê veng maneno.
Wext beno kesî tersaneno, wext beno cesaret (bêtersey) dano kesî.
Heme çî rê virara xo akeno û gêno.
Heta ewro (nika) ne cin û cinawir, ne teyr û tûr, ne dar û ber û ne jî însanî bîyê (heqîqî) raşt vêrê ci.
.....
Koyo Berz
Sîyamed û Xeca
Apec-Tryck
Apec-Tryck & Förlag
Sîyamed û Xeca
Arêkerdox:
Koyo Berz
ISBN: 91- 87730-32-4
Apec-Tryck & Förlag
Wêne: Dilower Mêqerî
Weşanên APEC
Weşan nû: 32
Çapa yekemîn 1993
Utgivare:
Apec-Tryck & Förlag
Box 3318
163 03 Spanga
Tel: 08-761 81 18
Fax 08-761 24 90
ISBN: 91-87730-32-4
