Kürdistan Tarihi
R. P. Giuseppe Campanile
Avesta
1818 yılında, Napoli'deki Strade Tribunali, no. 287 adresli Fernandes Kardeşler Matbaası'nda Storia della Regione del Kürdistan e dele sette religione ivi esistenti adlı bir kitap basıldı. Başlığına rağmen bu, tam anlamıyla bir tarih kitabından ziyade, Kürdistan’ın XIX. yüzyılın şafağında tasvirinden ibarettir. Yazar kuşkusuz Amedi'nin eski dönemlerde ve Süleymaniye'nin daha yeni kuruluşu ya da Mardinli Güneşetaparlar'ın Yakubi mezhebine sözde dönüşleri gibi eskiye dayanan bazı olayları hatırlatmaktadır; ama niyeti daha çok saptadığı âdetler, şahit olduğu olaylar ve karşılaştığı az ya da çok önemli kimseler konusunda bizi bilgilendirmek gibi görünür. Coğrafya, ekonomik durum, toplumsal ve dini yaşam hakkında anlattıkları, ayrıntılara pek inilmediğinde doğrudur ve o dönemden beri çok değişmemiştir çünkü yazar, on iki yıl kadar karış karış her tarafını gezdiği bu toprakları iyi tanır. Bu durumda şahitliği ilginçtir, özellikle de Kürtler arasında yaşayan ilk AvrupalIlardan biri olduğu düşünüldüğünde... Bilimsel bir geziye ondan önce (1766) katılmış olan Niebuhr haricinde, Kürdistan'dan geçmiş olan tüm seyyahlar yolculuklarını yazardan sonra yapmışlardır ve verdikleri bilgiler ne kadar değerli olsa da, her şeye rağmen eksiktir ve onunkiler gibi genel bir çizelge biçiminde düzenlenmemiştir.
M. Guiseppe Campanile-Napoli yakınlarındaki Sant Antimo köyünde doğdu. Domeniko tarikatından bir din adamı olduktan sonra 1802 yılında VII. Pius’un papalığı döneminde Propaganda için Musul’a gönderildi ve 1809’da Mezopotamya ve Kürdistan’a Papalık Görevlisi olarak atandı. Görevini kolaylıkla yapabilmesinin sebebi Arapçayı bilmesi ve tıbbi uygulamaları sayesinde Musul ve Amedi paşaları üzerinde etkili oldu. 1815 yılında Peder Campanile, Kaideli keşişleri Zaxo’daki Kürt valinin hayırhahlığına emanet ettikten sonra Napoli’ye döndü ve Mezopotamya Domeniko Misyonu mürit yokluğundan kapandı. Peder vatanına dönünce Napoli Ûniversitesi’nde Arap dili profesörü oldu. Güzel yazılara karşı beslediği tutkudan dolayı Liside Metimneo takma adıyla Arcadia’ya girdi ve aynı zamanda Peloro Akademisyeni olarak “Azimli” (il Deliberato) lakabını aldı. Kürdistan hakkındaki kitabını 1818’de yayımladı. Diğer kitapları arasında ikisi de 1829’da yayımlanan Gesta di S. Antimo ve S. Antimo Tragedia. Peder aynı zamanda Kutsal Din Bilimi (Magister in Sacra Theologia) profesörüdür. 12 Mart 1835’te öldü.
İçindekiler
Önsöz / 7
Kürdistan ve Dini Mezheplerinin Tarihi / 11
Birinci Bölüm
Kürdistan’ın tasviri, durumu, genişliği ve yönetimi / 13
İkinci Bölüm
Kürdistan mirlikleri ve bunların yurtlukları / 17
Makale I: Bitlis Mirliği / 17
Makale II: Hakkâri ya da Şambo mirliği / 18
Makale III: Boıan Mirliği / 2.1 Musul Hakkında Not, bkz. 16. dipnot / 24
Makale IV: Behdinan Mirliği / 28 lmadeddin’in hikâyesi / 28
Makale V: Soran Mirliği / 38
Makale VI: Baba Mirliği / 39
Makale VII: Qelaçolan Mirliği / 45
Makale VIII: Sincar Dağı, Nusaybin, Mardin, Diyarbakır ve Erbil / 46
Üçüncü Bölüm
Kürtlerin dinleri hakkındaki düşünceleri / 53
Makale I: Kürtlerin dini / 54
Makale II: Batıl inançları / 64
Makale III: Kanunları / 68
Makale IV: Adetleri / 73
Makale V: Kişilikleri / 79
Makale VI: Yazıları / 80
Makale VII: Kürdistan ürünleri / 81
Makale VIII: Ticaretleri / 86
Makale IX: Sanatları ve zanaatları / 86
Makale X: Beslenmeleri / 87
Makale XI: Giyinme biçimleri / 90
Makale XII: Eğlenceleri / 93
Dördüncü Bölüm
Kürdistan sakinleri / 97
Makale I: Yezidiler / 97
Makale II: inançları / 101
Makale III: Batıl inançlan / 105
Makale IV: Adetleri / 106
Makale V: Giysileri / 107
Makale VII: Güçleri / 107
Beşinci Bölüm
Göçebe Kürtler /109
Makale I: Milliler/110
Makale II: Reşavatlar / 110
Makale III: Mendoliler / 111
Altıncı Bölüm
Hıristiyan Kürtler / 113
Tek Makale: Nasturiler ve diğer Hıristiyan Kürtler / 114
Elkoş hakkında not, bkz. bir önceki sayfa (2) / 117
Yedinci Bölüm
Göçebe Türkler / 119
Makale LAraplar/119
Makale II: Türkmenler/ 121
Makale III: Vahabiler/ 122
Sekizinci Bölüm
Diğer Doğu mezhepleri / 129
Makale I: Şemsitler ya da Şemsiler / 130
Makale II: Sabiler ya da yıldızatapanlar ya da Aziz Jean-Baptiste Hıristiyanlan / 133
Dokuzuncu Bölüm
Kürdistan’ın askeri, siyasi ve ticari önemi / 135
Kürt Şarkısı / 140
ÖNSÖZ
1818 yılında, Napoli’deki Strade Tribunali, no. 287 adresli Fernandes Kardeşler Matbaası’nda Storia della Regtone del Kürdistan e dele sette religione ivi esistenti adlı bir kitap basıldı. Başlığına rağmen bu, tam anlamıyla bir tarih kitabından ziyade, Kürdistan’ın XIX. yüzyılın şafağında tasvirinden ibarettir.
Yazar kuşkusuz Amedi’nin (İmadiye) eski dönemlerde ve Süleymaniye’nin daha yeni kuruluşu ya da Mardinli Güneşetaparlar’ın Yakubi mezhebine sözde dönüşleri gibi eskiye dayanan bazı olayları hatırlatmaktadır; ama niyeti daha çok saptadığı âdetler, şahit olduğu olaylar ve karşılaştığı az ya da çok önemli kimseler konusunda bizi bilgilendirmek gibi görünür. Coğrafya, ekonomik durum, toplumsal ve dini yaşam hakkında anlattıkları, ayrıntılara pek inilmediğinde doğrudur ve o dönemden beri çok değişmemiştir çünkü yazar, on iki yıl kadar karış karış her tarafını gezdiği bu toprakları iyi tanır. Bu durumda şahitliği ilginçtir, özellikle de Kürtler arasında yaşayan ilk AvrupalIlardan biri olduğu düşünüldüğünde... Bilim-sel bir geziye ondan önce (1766) katılmış olan Niebuhr hari-cinde, Kürdistan’dan geçmiş olan tüm seyyahlar yolculuklarını yazardan sonra yapmışlardır ve verdikleri bilgiler ne kadar değerli olsa da, her şeye rağmen eksiktir ve onunkiler gibi genel bir çizelge biçiminde düzenlenmemiştir. Üzüntü verici tek şey, şurada burada bazı kişiler ve birkaç alışkanlık ya da görenek hakkmdaki değerlendirmelerde kullanılan sert dil olacaktır.
Kitabın yazarı, Napoli yakınlarındaki Sant Antimo köyünde doğmuş olan Peder M. Guiseppe Campanile’dir. Domeniko tarikatından bir din adamı olduktan sonra 1802 yılında VII. Pi- us’un papalığı döneminde Propaganda için Musul’a gönderilmiş ve 1809’da Mezopotamya ve Kürdistan’a Papalık Görevlisi olarak atanmıştır. Kendisinin de önsözünde anlattığı üzere, görevini kolaylıkla yapabilmesinin sebebi Arap dilini bilmesi ve tıbbi uygulamaları sayesinde Musul ve Amedi paşaları üzerinde etkisi olmasıdır. 1809 yılında Kürdistan konusunda yazılmış küçük bir özeti Pers’teki görevinden dönen General Gardane’a vermiş ve aynı zamanda Bağdat’ta Fransız konso-losluğu yapan M. Joseph Rousseau’yu Kürtler hakkında bilgilendirmiştir. Kitabında en tanınmış seleflerinin etkinliklerini hatırlatır: 1779’da ölen ve mezarı hâlâ Zaxo’da bir hac yeri olan Peder Poldo Soİdini, 1785’te Cizre emiri tarafından öldürtülen Peder Vincenzo Ruvo ve ilk Kürt dilbilgisi kitabını yazarak 1787’de Roma’da yayımlayan ve 1791’de ölen Peder Maurizio Garzoni. Yazar Kürdistan paşaları ve ağalarıyla olan içten ilişkilerini de anlatır. Öte yandan Kaideli Rabban Hürmüz keşişlerinin kuruluşuna yardım etmiş, on kadar Nasturi köyünü Katolikleştirmiş ve Kaideli patriklerin yakın soyaçeki- minin ortadan kaldırılması için çalışmalarda bulunmuştur. Ancak Fransız İhtilali ve İmparatorluk savaşları, Avrupa’daki dini yaşamı derinden sarsmıştı. Sık sık talan edilen manastırlar artık kimseyi bünyesine almıyordu. 1815 yılında Peder Campanile, Kaideli keşişleri Zaxo’daki Kürt valinin hayırhahlığına emanet ettikten sonra Napoli’ye döndü ve Mezopotamya Domeniko Misyonu mürit yokluğundan kapandı. Peder vatanına dönünce Napoli Üniversitesi’nde Arap dili profesörü oldu. Güzel yazılara karşı beslediği tutkudan dolayı Liside Metimneo takma adıyla Arcadia’ya girdi ve aynı zamanda Peloro Akademisyeni olarak “Azimli” (il Deliberato) lakabını aldı. Kürdistan hakkmdaki kitabını 1818’de yayımladı. Edebi yeteneği özellikle büyüleyici Ser Amedi tasvirînde, âşık bir genç kadının ağıtında ve her şeyden öte kitaba son noktayı koyan Kürt şarkısının tercümesinde, daha doğrusu açımlamasında ortaya çıkar. Bu yazara ait başka kitaplar da bulunur: İkisi de 1829’da yayımlanan Gesta di S. Antimo ve S. Antimo Tragedia. Peder aynı zamanda Kutsal Din Bilimi (Magister in Sacra Theologia) profesörüdür. 12 Mart 1835’te ölmüştür.
Yazarın önsözünü tercüme etmem gerekmediğini düşündüm ama çalışmasının geri kalanının tamamını çevirdim. Ki-şilerin, şehirlerin ve aşiretlerin isimleri çoğu zaman kusurlu olduğundan bunları düzeltmekte sakınca görmedim. Böylelikle kişi adları ve yaygın Arapça kelimeler için Fransızca imlayı kullandım; ama şehir isimlerinde İngilizce yazımı tercih ettim çünkü kullanılabilir haritalar daha ziyade İngiliz kökenli ve Kürtler hakkında İngilizce yazılmış çokça kitap bulunmakta.1 Yazarımızın çalışmasına serpiştirdiği Kürtçe kelimeleri aktarmak için Hawar dergisinin sesçil, basit ve yeterince doğru olan ve en eksiksiz güncel Kürtçe sözlüklerde (Qanate Kurdo’nun Dictionnaire kurde-russe [Moskova, 1960], I.O. Farizov’un Dictionnaire russe-kurde [Moskova, 1957]) uygulanan sistemini kullandım. Az sayıdaki Türkçe kelimeler modem kullanıma göre yazılmıştır.
Tercüme sırasında, yazarın verdiği bilgileri düzeltmek, açıklamak ya da tamamlamak gerektiğini düşündüğüm her yerde (-ç.n.) harfleriyle belirtilen kısa notlar ekledim.
Peder Campanile’nin bu haliyle sunulan kitabı, sanırım tüm çekiciliğini, ilginçliğini ve değerini korumaktadır.
Thomas Bois
Beyrut, 22 Kasım 1962
1 Bu baskıda Fransızca imlaya öncelik verilmiştir.
Kürdistan ve Dîni Mezheplerinin Tarihi
Birinci Bölüm
Kürdistan’ın tasviri, durumu, genişliği ve yönetimi
Kürdistan ya da Kürtlerin ülkesi, Mezopotamya ve Pers sınırlarındadır. Yayılma alanı yaklaşık otuz gün uzunluğunda ve on iki gün genişliğindedir. Bu bölge Osmanlı İmparatorluğundan bağımsızdır.
Toprakların ortasından geçen dağlar Toroslar’ın uzantısıdır. Bunlar meyve, pirinç, susam, sumak, tütün ve yeşil otlaklar açısından verimli, görkemli vadiler oluşturan çok yüksek dağlardır. Dağlarda Avrupa’ya gönderilen, büyük miktarda mazı yetiştirilir. Bu dağlarda karaca, yaban domuzu, porsuk, kirpi, erkekleri devasa büyüklükte boynuzlar taşıyan yaban keçileri, ayılar, kaplanlar, kurtlar, tilkiler ve aralarında sayısız keklik ve kınalı keklik bulunan narin kuş türleri çeşitlerinden geçilmez. Bu dağlarda bol bol şifalı bitki bulunur. Birçok yerde Kürtlerin giyabanok adını verdikleri baaras ve kokusu biraz sarısabırı andıran ve şebo diye adlandırdıkları küçük bir bitkiye de rastlanır. İklim soğuk ve serttir. Bazı dağlarda kar bütün yıl boyunca kalır. Yağmurlar...
R. P. Giuseppe Campanile
Kürdistan Tarihi
Avesta
Avesta Yayınları
Kürdistan Tarihi
R. P. Giuseppe Campanile
Avesta | Kürdoloji: 261 | 18
Storia della Regiom del Kurdistan (Napoli, 1918)
Histoire du Kurdistan (Lübnan, 1953)
R.P.Giuseppe Campanile, O.P.
İtalyancadan Fransızcaya çeviren: Thomas Bois
Fransızcadan Türkçeye Çeviren
Heval Bucak
Editör: Abdullah Keskin
Dizi Tasarımı: A.Naci Fırat
Kapak: Azad Aktürk
Tashih ve Mizanpaj: Avesta
Birinci Baskı: İstanbul, 2009
Baskı: Berdan Matbaası
Sadık Daşdöğen Davutpaşa Cad.
Güven San. Sit. C Blok, No: 239
Topkapı / İstanbul
Tel: (0212) 613 12 11
© Avesta Yayınları, 2009
Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında
yayınevinin izni alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz
(-ç.n.) olarak verilen notlar Thomas Bois’ya aittir
Avesta Basın Yayın
Reklam Tanıtım Müzik Dağıtım Ltd. Şti.
Hüseyin Ağa Mahallesi
Sakız Ağacı Caddesi
Öğüt Sokak No: 7
Beyoğlu / İstanbul
Tel-Fax: (0212) 251 44 80
(0212) 243 89 75
Ekinciler Caddesi
Nurlan Apt. Giriş Katı No: 2
Ofis / Diyarbakır
Tel-Fax: (0412) 223 58 99
www.avestakitap.com
info@avestakitap.com
ISBN: 978-9944-382-61-8
