Cumhuriyet Halk Fırkası’nın tüzüğü (1927) ve Kürt sorunu
Türkiye'de, anayasa, anayasa hukuku, kamu hukuku, insan hakları, kamu hürriyetleri, Türk siyasal hayatı, Türkiye'nin sosyoekonomik yapısı gibi konularla uğraşan çevrelerin ortak bir kanaatı var: Türkiye'de 1923-1946 yılları arasında uygulanan tek parti sistemi "demokratik" bir sistemdir. Çok partili düzene geçiş için bir yoldur. Mustafa Kemal, Batı tipi bir toplum yaratmak istiyordu, tek partili düzen bunun bir yolu idi. Nitekim, bu konuda, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924) ve Serbest Cumhuriyet Fırkası (1930) gibi iki deney vardır. Rejimin, faşist düzenlere ve diktatörlüklere özgü hiçbir niteliği yoktur, denilmektedir. Sözü edilen çevreler bu iddialarını da, devrin, birbirini izleyen iki önemli şefinin, yani Büyük Şef (daha sonra Ebedi Şef) Gazi Mustafa Kemal'in ve Milli Şef İsmet İnönü'nün beyanlanyla, Prof. Duverger'in görüşleriyle doğrulamaya çalışmaktadırlar. Veya bu dönem hakkında, kısaca, "bu dönemde iki dereceli bir seçim sistemi uygulanıyordu" biçiminde, çok kısa bilgi verilmekte, fakat, bu usulün niteliği, mekanizması üzerinde hiç durulmamaktadır. Devrin tek partisi olan CHF'nin tüzük ve programından, bu tüzük ve prograrndaki gelişme ve değişmelerden hiç söz edilmemektedir. Yine bu çevrelere göre, tek parti, döneminde, "halk hakimiyeti" fikri, anlayışı ve uygulaması, kayıtsız şartsız vardır. Bu iddiaları, çeşitli örneklerle belirtmeyi yararlı görüyoruz.
.....
İçindekiler
Yayınevinin notu / 9
Önsöz / 11
I. Bölüm
I. Tek parti dönemi nasıl değerlendirildi? / 13,
1. Prof. Dr. Yavuz Abadan / 14
2. Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya / 15
3. Prof. Dr. İlhan Arsel / 17
4. Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil / 17
5. Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı / 18
6. Prof. Dr. Mümtaz Soysal / 20
7. Prof. Dr. Hamza Eroğlu / 21
8. Prof. Dr. Hüseyin Nail Kubalı / 23
9. Ord. Prof. Dr. Recai Galib Okandan / 24
10. Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu / 26
11. Prof. Dr. Faruk Erem / 27
12. Prof. Dr. Bahri Savcı / 28
13. Prof. Dr. Selçuk Özçelik / 30
14. Prof. Dr. Bülent Nuri Esen / 31
15. Prof. Dr. Muammer Aksoy / 33
16. Prof. Dr. Nermin Abadan (Unat) / 34
17. Prof. Dr. Esat Çam / 34
18. Prof. Dr. Bülent Daver / 36
19. Doç. Dr. liter Turan / 38
20. Doç. Dr. Taner Timur / 38
21. Doç. Dr. Tuncer Karamustafaoğlu / 39
22. Doç. Dr. Servet Armağan / 39
23. Prof. Dr. Münci Kapani / 41
24. Ord. Prof. Dr. Sıddık Sami Onar / 43
25. Prof. Dr. Süheyp Derbil / 44
26. Prof. Dr. Tahsin Bekir Balta / 45
27. Prof. Dr. Şeref Gözübüyük / 46
28. Prof. Dr. İsmet Giritli / 47
29. Prof. Dr. Afet Inan / 47
30. Ord. Prof. Enver Ziya Karal / 49
31. Ord. Prof. Reşat Kaynar / 49
32. Doç. Dr. Ahmet Mumcu / 50
33. Prof. Dr. Kemal Karpat / 52
34 Prof. Dr. Niyazi Berkes / 54
35. Prof. Dr. Cahit Tanyol / 54
36. Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil / 55
37. Prof. Dr. Tarık Özbilgen / 57
38. Prof. Dr. Pertev Naili Boratav / 58
39. Prof. Sadun Aren / 59
40. Doç. Dr. Emre Kongar / 60
41. Doç. Dr. Özkan Tikveş / 60
II. Bölüm
II. Olgu IV. Cumhurıyet Halk Fırkası'nın (CHF) tüzüğü / 67
1. Fiili durum yaratılmasından önceki durum / 67
2. CHF Genel Başkanı ve Cumhurreisi Gazi Mustafa Kemal'in fiili durum yaratması, 1927 mebus tayinleri / 73
3. CHF'nın ikinci büyük Kurultayı 1929 Nizamnamesi (tüzüğü) / 80
4. CHF'nın Kurultayları ve tüzükte meydana gelen değişmeler / 83
III. Bölüm
III. Gerçek somutlar ve yaşanan hayat karşısında profesörlerin ve Türk üniversitesinin fikirlerinin eleştirisi / 95
1. Genel olarak / 95
2. Ord. Prof. Dr. Recaî Galip Okandan / 95
IV. Faşist ülkelerdeki durum / 108
V. Nadir Nadi'nin daimi ve değişmez genel başkan hakkındaki görüşleri ve bu görüşlerin eleştirisi / 111
VI. Mebus tayinlerine ilişkin somut örnekler / 118
VII. 1935 Mebus tayinleri ve CHF'nın üçüncü büyük Kurultayı / 124
VIII. 1935 Mebus tayinleri ve CHF'nin dördüncü büyük Kurultayı / 137
1. Şefin iradesi / 137
2. "Mebus olmak isteyenler bu isteklerini iki fotoğrafları ile birlikte teşkilata bildirmelidirler" / 139
3. Büyük şefin yüce iradesini açıklaması, mebus tayinleri / 140
4. CHF'nın dördüncü büyük Kurultayı / 145
IX. 1939 Mebus tayinleri, CHP'nin beşinci büyük Kurultayı ve CHP "Müstakil grubu"nun kuruluşu / 152
Mebus tayinleri / 152
CHP Parti müstakil grubu / 161
X. Prof: dr. Nermin Abadan (Unat)'ın "Seçimler" ‘hakkındaki görüşü ve bu görüşün eleştirisi 165
XI. İki dereceli seçim ne demektir? / 172
XII. Mebus olarak kimler tayin edilmektedir? / 188
XIII. Sürekli olarak mebusluğa atanan şeyhler, Kemalizmin şeyhlikle ve şeyhlerle ilişkisi / 200
XIV. Sürekli olarak mebusluğa tayin edilen büyük toprak sahipleri / 228
XV. CHF tüzüğünün mebus tayinlerine ilişkin başka hükümleri / 234
XVI. Gerçek somutlar ve yaşanan hayat karşısında profesörlerin fikirlerinin yeniden eleştirisi / 238
XVII. Sonuç / 241
ÖNSÖZ
Bu araştırmada, Türkiye'nin siyasal hayatında, 55 Seneyi aşkın bir zamandır çok önemli bir rol oynayan Cumhuriyet Halk Fırkası'nın (Partisi'nin)* tek parti dönemindeki tüzüğü incelenmektedir. Bu tüzük 1924 Anayasasının çok üstünde duran temel bir siyasal belgedir. Adı tüzük olmasına rağmen tek parti döneminin en önemli siyasal belgesidir. Çünkü bu tüzük gereğince, CHP'nin daimi ve değişmez Genel Başkanı, büyük şef Gazi Mustafa Kemal ve de- ğişmez Genel Başkan ve milli şef İsmet İnönü, TBMM'nin tüm üyelerini atama yetkisine sahip idiler. Dolayısıyla Türk tek parti sisteminde, devlet egemenliğinin teşkili ve idaresi, Şef'in kişisel iradesine, ortak kabul etmez, tartışma ve eleştiriden uzak, hükmetme yetkisine bırakılmıştır.
Böylesine önemli bir siyasal belge olmasına, harfi harfine uygulanmasına rağmen, Türk üniversitesi, Türk profesörleri, kısaca, . Türk düşüncesi, bu tüzükten hiç söz etmemiştir. Anayasının çok üzerinde duran bu siyasal belgeyi gözden uzak tutabilmek için gayretini esirgememiştir. Fakat Türkiye'nin son yarım asırlık siyasal hayatına, bilim yöntemini kullanarak yaklaşmak isteyenler, olguları ve olgusal ilişkileri bir bütünsellik içinde kavramaya çalışanlar CHF'nin tüzüğünü kati surette gözden uzak tutamazlar.
Günümüzde Osmanlı İmparatorluğu'na ilişkin sorunlar, enine boyuna tartışılmaktadır. Osmanlı Devleti'nin üretim biçimi neydi? Feodalizm mi, Asya tipi mi? Osmanlı kapitalist üretim ilişkilerine neden geçmedi? vs. Bu ve bu gibi sorunların araştırılması, incelenmesi elbette önemli. Fakat bir yerde, akademik olmaktan öte bir anlamı pek yok. Çünkü bu sorunların bilimsel bir çözümünün, örneğin Osmanlı Devleti'nin üretim biçiminin feodalizm veya Asya tipi olmasının, toplum yapısının bugünkü şekillenmesine ve strateji saptamalarına önemli bir etkisi yok. Halbuki bugünkü Türk toplumunun, özellikle Kürt toplumunun, yapısını belirleyen temel ilişki biçimleri tek parti döneminde geliştirilmiş. Ortadoğu'da Kürt ulus sorununun temel bir sorun olarak ortaya çıkması, Kürdistan üzerindeki Lozan emperyalist bölüşümünden ve Kürt ulusuna karşı uygulanan "böl yönet" politikasından hemen sonra başlıyor. Halbuki resmi ideoloji, Kemalizm, Türkiye'nin yakın tarihine bilimsel yöntemle yaklaşmayı engellemiş. Bu engellemeyi ceza yasaları ile çeşitli ceza tehditleriyle pekiştirmiş. Yakın tarihe, politik, askeri, ekonomik, toplumsal, kültürel ilişkilere bu ideoloji çerçevesinde bakılmasını istiyor ve emrediyor. Onun için CHF'nin tüzüğü gibi tek parti dönemine önemli bir açıklık getiren belgeleri gözden uzak tutmaya çalışıyor. Bugünkü nesillerin bunları öğrenmemesi için çaba harcıyor. Oysa bu tutum toplumlar hakkında, toplumların geleceği hakkında bilgi vermez. Zaman ve mekân boyutu içinde ele alınmadan toplumlar hakkında bilgi sahibi olmak mümkün değildir. Bu ise, olgulardan hareket etmeyi, olgusal ilişkileri daima dikkate almayı gerektirir. Dolayısıyla, bilimsel bilgi üretilmesini engelleyen resmi ideoloji ile Kemalizm ile mücadele etmeyi gerektirir. Resmi ideoloji çerçevesinde, onun getirdiği normları tartışılmaz bir veri kabul ederek, bilimsel bilgi üretmek mümkün değildir.
CHP'nin tüzüğü bugünü açıklayan en temel olgulardan biridir. Cumhuriyet tarihinden seçtiğimiz bazı önemli olgulara, Türk üniversitesinin, Türk "solu" ve Türk "sosyalist" hareketinin, kısaca, Türk düşüncesinin, yaklaşım biçimini göstermeyi bundan sonraki araştırmalarda da sürdüreceğiz.**
Bundan öncekilerde olduğu gibi bu araştırmada da, araştırmanın çeşitli yerlerinde, altı çizili yerler, aksine bir ifade bulunmadıkça yazara aittir.
Temmuz 1977
İsmail Beşikçi
* CHF zaman zaman CHP olarak geçiyor. Bu, yazarların yaşadıkları ve yazdıkları güne göre değişmektedir. Metinde de görüleceği gibi, Halk Fırkası 9 Eylül 1923'te kuruldu. 10 Kasım 1924'te ise, Fırka'nın adı, Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirildi. CHF adı, 9 Mayıs 1935'te, toplanan 4. Büyük Kurultay'da Cumhuriyet Halk Partisi olarak değiştirildi.
** Bundan öncekiler için bk. Bilim Yöntemi Türkiye'deki Uygulama I, Kürtlerin Mecburi İskânı, Yurt kitap-yayın, İstanbul Ekim 1991, 205 s., Bilim yöntemi Türkiye'deki uygulama 2. Türk Tarih tezi, güneş-dil teorisi ve Kürt sorunu, Yurt kitap-yayın, İstanbul Kasım 1991, 216 s.
Yayıncının notu
Bilim Yöntemi Türkiye'deki Uygulama dizisinin üçüncü kitabı olan Cumhuriyet Halk Fırkası'nın tüzüğü (1927) ve Kürt sorunu ilk olarak Komal yayınları tarafından 1979 yılında Ankara'da yayınlanmıştır. Kitaba bu dizinin "şanslı" kitabı denebilir. Çünkü, diğerlerinden farklı olarak bu çalışma hakkında bir toplatma kararı verilmemiş ve cumhuriyet savcıları tarafından kitabı suçlayıcı herhangi bir iddianame düzenlenmemiştir. Başka bir yazarın kitabına yayıncı olarak böyle bir not koymak okura anlamlı gelmeyebilirdi. Fakat söz konusu olan Beşikçi ise kitabın toplatılmadığını belirtmek ayrı bir dikkat çekici nokta olmaktadır.
Komal Yayınevi’nce yayınlanan kitaba herhangi bir ek yapılmamıştır. Yalnızca mizampajda düzeltme yapılmış, yazım yanlışlıkları giderilmiştir.
Beşikçi'ye saygı, okura dostlukla...
Kısaltmalar :
AÜHF: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını
AÜHFD: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
BTTD: Belgelerle Türk Tarihi Dergisi
İÜEF: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını
İÜHF: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını
İÜHFM: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası
İÜİF: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını
SBF: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını
SBFD: Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi
SBO: Siyasal Bilgiler Okulu Yayını
SBOD: Siyasal Bilgiler Okulu Dergisi
TİTE: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını
TODAİE : Türkiye ve Orta Doğu Amme idaresi Enstitüsü Yayını
İsmail Beşikçi
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın tüzüğü (1927) ve Kürt sorunu
Bilim yöntemi Türkiye’deki uygulama 3
Yurt kitap-yayın
Yurt kitap yayın: 48
İsmail Beşikçi bütün eserler: 5
Yurt kitap yayın'da birinci basım: Aralık 1991
(Cumhuriyet Halk Fırkası'nın tüzüğü (1927) ve
Kürt sorunu'nun ilk baskısı 1979 yılinda, Ankara'da, Komal yayınevi tarafından yapılmıştır)
Dizgi: Yurt kitap-yayın
Baskı : Aydınlar matbaacılık
Montaj : Mehmet Aydın
Yurt kitap-yayın
GMK Bulvar Onur işhanı kat: 7 no: 176
Tel: 117 35 49 Kızılay Ankara
