Kürtler

The Kurds a Nation Denied [English, London , 1992]

A Modern History of the Kurds [English, London, 1996]

Kürtler [Türkçe, İstanbul, ]

Kürtler

Kürtler, 30 milyonu aşkın nüfuslarıyla Ortadoğu'nun en eski ve yerleşik halklarından biridir. İran, Irak, Suriye ve Türkiye arasında bölünmüş olan Kürtler, bir devlete sahip olmayan en büyük etnik topluluğu oluşturmaktadırlar. Kürt ülkesini bölen ülkelerin Kürtlerle ilgili politikası, uluslararası alanda kabul edilmiş insan hakları standartlarına aykırıdır. Yazdıklarıyla uluslararası kurum ve kuruluşların ilgisini Kürtler üzerine çeken David McDowall'ın Uluslararası Azınlık Hakları Grubu için hazırladığı kitapta, Kürtlerle ilgili sorunlar ana hatlarıyla ortaya konuyor ve Birleşmiş Milletler'e Kürt halkının durumunun iyileştirilmesi için bazı "tavsiyeler"de bulunuluyor. Bir başvuru kaynağı olma özelliği taşıyan bu çalışma, Batı'nın Kürt sorununu nasıl algıladığı konusunda da ipuçları veriyor.

İÇİNDEKİLER

Azınlık Hakları Grubu / 9
Ulusal ya da etnik, dinsel, dilsel azınlıklara mensup kişilerin hakları bildirgesi / 11
Çocuk Hakları Sözleşmesi / 14
1949 Cenevre Sözleşmeleri (İnsancıl Hukuk) / 14
Önsöz-Alan Phillips / 17
Giriş / 20

KÜRTLERIN ÜLKESİ / 25
Kürtler kimdir ? / 28
Kürt nüfusu / 29
Kürtlerin dili / 30
Kürtlerde din / 31

KÜRT TOPLUMU / 35
Dinsel bağlar / 36
Aile bağları / 37
Agaların gücü / 40
Toprağın önemi / 42
TARİHSEL ARKA PLAN (1920'YE KADAR) / 45
Direkt Osmanlı hakimiyetinin genişlemesi / 47
Jön Türkler ve Kürtler / 49
1918 Barış düzenine geçiş ve sonrası / 50

TÜRKİYE KÜRTLERİ / 53
Kemal Atatürk rejimi / 53
Atatürk sonrası Türkiye'de Kürtler, 1938-83 / 57
1983'ten itibaren Kürt mücadelesi / 60
Türkiye Kürdistanı'nda insan hakları ihlalleri / 68

İRAN KÜRTLERİ / 71
Safevi ve Kaçar yönetimleri altında Kürtler / 71 Rıza Şah yönetimi altında Kürtler / 72
Mahabad Cumhuriyeti / 73
Muhammed Rıza Şah yönetimi altında Kürtler / 75 Islam Cumhuriyeti yönetimi altında Kürtler / 76 Gelecek / 79
 
IRAK KÜRTLERİ / 81
Kürtler ve Baas rejimi / 86
1974-75 Savaşı / 89
SOYKİRİMA GIDEN YOL / 91
BAŞKALDIRI VE ÖZ-YÖNETIM 1990-96 / 97

IRAK KÜRDISTANI: ULUSLARARASİ SAVAŞ ALANİ / 103
Büyüyen rekabet / 105
YARDİM VE REHABILITASYON ÇALİŞMALARİ / 107
Büyük engeller / 108
İnsan hakları / 110
İrak Kürtlerinin geleceği / 112

SURİYE VE DİĞER ÜLKELERDEKİ KÜRTLER / 115
Suriye / 115
Lübnan / 120
Avrupa / 120
Eski Sovyetler Birliği / 122

TAVSİYELER / 127
Genel tavsiyeler / 127
Türkiye ile ilgili tavsiyeler / 128
Irak'ta ilgili tavsiyeler / 129
İran'a ilgili tavsiyeler / 130
Suriye ile ilgili tavsiyeler / 130

BİBLIYOGRAFYA / 133

ÖNSÖZ

Kürt sorunu son yıllarda giderek artan bir şekilde, önemli bir sorun haline gelmiştir. Bu, Azınlık Hakları Grubunun (Minority Rights Group-MRG) 1975'te Kürtlerle ilgili yayın yapmaya başlamasından bugüne, önemli değişimler olduğuna işaret etmektedir. Nüfusu 26 milyon olarak tahmin edilen Kürtlerin 18 milyonu Türkiye ile Irak'ta yaşamaktadır ve Kürt sorunu her iki ülke için de, devlet bütünlüğünün temel sorunu haline gelmiştir. Kürt nüfusun önemli bir bölümü de İran, Suriye, eski Sovyetler Birliği ülkeleri ve Avrupa'da yaşamaktadır. Bu raporda ayrıntılı olarak ele alındığı üzere, Kürtlerle ilgili insan haklarına hiçbir yerde tam olarak saygı gösterilmemektedir.

Kürtler şimdi tarihlerinin çok kritik bir kavşağındalar. MRG, bu nedenle raporun bu yeni basımını gerçekleştirmiştir. Bu raporun Kürtlerle ilgili sorunları ana hatlarıyla ortaya koyan anlaşılır bir bilgi ve Kürdistan'la ilgili çalışmalar yürüten kurum ve kuruluşlar için bir başvuru kaynağı oluşturacağını umuyoruz. Kürtler Ortadoğu'daki en büyük etnik azınlıktır ve bölge hükümetlerinin onlara yönelik tutum ve davranışları, uluslararası alanda kabul edilmiş insan hakları standartlarına aykırıdır. Bu rapor, Kürtlerle ilgili çalışmalarıyla tanınmış bir otorite olan David McDowall tarafından kaleme alınmıştır. McDowall'ın MRG için hazırladığı Kürtlerle ilgili önceki raporları, Kürtlerin insan hakları ve bireysel davalarıyla ilgili olarak ulusal ve uluslararası mahkemelerde büyük ölçüde kullanım alanı bulmuştur.

Bu yeni raporda açıkça ortaya konduğu üzere Türkiye, Kürtlere ilişkin tutumunda uluslararası hukuk kurallarına uymamaya devam etmekte, buna rağmen ABD hükümetinin desteğiyle bölge üzerindeki etkinliğini giderek artırmaktadır. Türkiye, 1996 yılının Ocak ayında, Avrupa Gümrük Birliği üyeliğine kabul edilmesinin ardından, kötü insan hakları siciline rağmen, AB'ye tam üyelik çabaları içerisindedir. 1985'ten beri Türkiye'nin Güneydoğu Bölgesi'nde 2500-3000 köy yıkılmış, yaklaşık 2 milyon insan evlerini terk etmek zorunda kalarak, Diyarbakır, İstanbul ve Batı sahil kentlerinin gecekondu mahallelerine göç etmek zorunda kalmıştır.

MRG'nin 1992'de Kürt sorunu hakkında yayımlamış olduğu son rapordan bugüne, Kürt sorunu üzerine, raporun bu yeni baskısında da yer alan zengin ve yeni bilgiler yayınlanmıştır. Kuzey Irak'ta Kürtler için bir "güvenli bölge" oluşturulmasıyla, insan hakları kuruluşlarının Kürt bölgelerine geçişleri giderek kolaylaşmıştır. Eski Sovyetler Birliği ülkelerinde de Kürtlerle ilgili yeni bilgiler ortaya çıkmıştır.

Yaklaşık 26 milyon nüfusuyla Kürt halkının, kendine ait bir devlet içinde, self-determinasyon hakkının olduğu iddia edilebilir. Teorik olarak böyle bir hak inkar edilemez. Bununla birlikte, pragmatik bir yaklaşımla ele alındığında BM'nin ya da Kürtlerin içinde yaşadığı devletlerin böyle bir seçeneği dikkate alması hayli uzak bir ihtimaldir. BM ve bu ülkeler, hem coğrafi hem de politik nedenlerle böyle bir durumun sürekli istikrarsızlık potansiyelini bir hayli artıracağını ileri süreceklerdir.

Açıkça anlaşılabileceği gibi, İran, Irak, Türkiye ve Suriye hükümetleri, Kürtlerin siyasi özlemleri noktasında oldukça tedirgindirler. Ama uygulanagelen baskı politikaları da çözüm getirmemektedir. Örneğin, Türkiye'de soruna bu türden bir çözüm arayışı açıkça, semptomu (PKK başkaldırısı) asıl sorunun (Kürtlerin temel haklarının devlet tarafından amansızca inkarı) yerine koymaktadır. Semptomun bastırılması, her iki taraftan gelen insan hakları ihlallerini sarmal bir biçimde artırarak sorunu derinleştirmekıedir. Gelecek, Türkiye'de herkes için gittikçe endişe verici bir hal almaktadır.

İngiliz, Fransız ve ABD jetleriyle, Kuzey Irak'ta bir "uçuşa yasak bölge" oluşturulmuştur. Eğer müttefik ülkeler geri çekilir ve Irak güçleri Kuzey Irak'a yeniden girecek olursa, belki de yüz binlerce sivil, bölgeyi terk etmeye zorlanacaktır. Kürtler dört bir yandan sıkıştırılıp marjinalleşme ile yüz yüze bırakılan bir azınlıktır.

Türkiye, Avrupa Konseyi'nin bir üyesi olarak, kendi iç, hukukunun da bir parçası olan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne imza koymuş bir ülkedir. Türkiye'de, ifade özgürlüğünün, basın özgürlüğünün ve örgütlenme özgürlüğünün olmayışı, yaygın ve keyfi tutuklamalar, işkence, güvenlik güçlerince yapılan yargısız infazlar, zalimce ve topyekün köy boşaltma uygulamaları ve insanların köy korumu güçlerine katılmaya zorlanmaları, bunların tümü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni ihlal etmektedir. Bu Sözleşmeye imza koymuş diğer ülkeler, Sözleşmenin 24. maddesi gereğince Türkiye'yi edimlerinden dolayı Strasbourg'taki Avrupa İnsan Hakları Komisyonu'nda hesap vermeye zorlama imkanına sahiptirler. Bunu yapmaları için bu raporda ve diğer kuruluşların çalışmalarında yeterince ayrıntılı kanıt mevcuttur.

Bu raporun sonundaki tavsiyelerde açıkça belirtildiği gibi, Avrupa devletleri Türkiye konusunda kararlı davranmalıdırlar. Uluslararası kamuoyu ve özellikle BM, Kürtlerin azınlık olduğu diğer ülkelerde onların insan haklarının korunmasını güvenceye alacak şekilde davranmalıdır. Yakın tarih bize, uluslararası kamuoyunun bu hakları korumakta zaafa düştüğü zamanlarda ortaya çıkan trajediyi göstermiştir.

Alan Phillips
Uluslararası Azınlık Hakları Grubu Direktörü
Kasım 1996

DAVID McDOWALL • Kürtler
 
Bu hitap Uluslararası Azınlık Hakları Grubu'nun
katkılarıyla yayımlanmıştır
 
avesta I GÜNCEL SORUNLAR: 57 l 3

Kürtler
David McDowall

İngilizceden Çeviren: Zeri İnanç
Raporun ilk yayımlanma tarihi: Haziran 1975
Gözden geçirilmiş 6. baski: Eylül 1991
Gözden geçirilmiş ve güncelleştirilıniş 7. baskı: Aralık 1996

Editor: Abdullah Keskin
Kapak: Timsal Ünsal
Kapak Fotoğrafı: Muhsin Kızılkaya
Dizgi ve Mizanpaj: Avesta
Birinci Baskı: 2000, İstanbul
Baskı: Kardeşler Matbaacılık
O Uluslararası Azınlık Hakları Grubu

AVESTA BASIN YAYIN
REKLAM TANITIM MÜZIK DAĞİTIM LTD. ŞTİ.
Asmalı Mescit Sokak
Şahin Han 35 / 403
BEYOĞLU / İSTANBUL

Tel—Fax: (0212) 251 71 39
İstasyon Caddesi, K. İsmail Paşa 2. Sokak
Abdi Paşa Apt. Giriş Katı
OFİS / DİYARBAKIR

Tel—Fax: (0412) 222 64 91
ISBN: 975-7112-66-6

DAVID McDOWALL — Ortadoğu uzmanı ve serbest çalışan bir yazardır. McDowall, Azınlık Hakları Grubu'nca yayımlanan Lebanon: A Conflict of Minorities and The Pa¬lcstinians (Lübnan: Bir Azınlıklar Çatışması ve Filistinliler); Palestine and Israel: The Uprising and Beyond (Filistin ve İsrail: Başkaldırı ve Ötesi), I,B. Tauris, 1989 ve The Kurds: A Nation Denied (Kürtler: İnkar Edilen bir Ulus), Minority Rights Publications, 1991 adlı raporların yazarıdır. David McDowall, 1996 yılında ABD'de yayımlanan Kürtlerin Modern Tarihi adlı kitabın yazardır.