"Kürt şiiri antolojisi", binlerce yıllık bir şiir serüveninin en büyük fotoğrafıdır. Yalnızca yok sayılanı değil, yok sanılanı da ortaya çıkaran, geniş bir coğrafyaya yayılmış Kürtçe'nin edebî servetine odaklı bir çalışma olan ve 293 şairin, 520 şiirini Türkçe çevirisiyle birlikte sunan bu antoloji, yalnızca güncele değil, tarihsele de ışık tutacak bilgi ve belgeler içeriyor.
"Kürt şiiri antolojisi", hem Kürtçe ve Kürt edebiyatıyla, hem de genel olarak klasik Doğu edebiyatıyla ilgili genelgeçer belirlemeleri tartışmaya açan ve tartışılır kılan bir kitap. Kürt şiirinin tarih içinde geçirdiği aşamalar ile Kürt şairlerinin değişen sosyolojik-sınıfsal profillerini ortaya Seren bu kitap, büyük mesnevilerden en eski cem şiirlerine, mevlitlerden öncü şiirlere, tekke ve saray edebiyatının önemli şiirlerinden Batınî mezheplerin kodlanmış şiirlerine ve kozmogoniye ilişkin şiirlerden çağdaş şiire açılan geniş bir edebî pencere.
"Kürt şiiri antolojisi", yalnızca bir dili ve şiirini tanımak için değil, değişik nedenlerle gün yüzüne henüz kavuşmakta olan bir şiirin, tarihin insafıyla bugüne kalan olağanüstü zenginliğinin vesikası...
İçindekiler
I. Cilt
Kürtçe şiirin yaşantısı (Prof. Talât Halman) / 27 Kürt şiiri antolojisi (Selim Temo) / 32 Halkın Dostları dergisinde Kürt şiiri / 65 Eksikler listesi / 71 Kürt alfabesiyle ilgili açıklamalar / 83 Balûlî Dana (sedsala 8.-837/8. yüzyıl-837): [Ew watey yaran...]/[Yârlar diyor ki . ] / 2 Babe Raxê Hemzanî (sedsalên 8-9/8-9. yüzyıl): [Mîrim Cafer Bizane]/[Bilesin ey Mîr Cafer] / 4 Babe Hatemê Loristanî (sedsalên 8-9/8-9. yüzyıl): [Remz Dêwane...]/[Divanın sırrı. ..] / 6 Babe Lorey Loristanî (sedsalên 8-9/8-9. yüzyıl): [We heftînewe...]/[O yediler. ] / 8 Babe Nicûmê Loristanî (sedsalên 8-9/8-9. yüzyıl): [Zerwan biyanî...]/[Bilesin Zerwan...] / 10 Babe Recebê Loristanî (sedsalên 8-9/8-9. yüzyıl): [Asûdem kerden...]/[Rahat kıldı... ] / 12 Baba Serhengî Dewdanî (935-1007): [Pey amanitan...]/[Yardım etmelisiniz...] / 14 Baba Tahirê Uryan (938?-1010/1020?): [Çend mînak ji qitayên Uryan]/[Üryan'ın kıtalarından birkaç örnek] / 16 [Tenî muhnet keşî ...]/[Bedenim dert çekendir...] / 18 Xezel/Gazel / 20 [Bi sehra bingerum...]/[Ovaya dönünce ... ] / 22 Evdilsemedê Babek (972-1019): Pesnê buharê/Bahara övgü / 24 Babe Gerçekê Hewramî (sedsala 10/10. yüzyıl): [Gerçek ew ger...]/[Ben o Gerçek'sem...] / 28 Babe Sirincê Kelatî (sedsala 10./10. yüzyıl): [Derûnim keylen...]/[İçimde sıkıntı ... ] / 30 Celale Xanima Loristanî (985-sedsala 11./985-11. yüzyıl): [Ey Kake Reda...]/[Ey Üstad Reda...] / 32 Daye Tewrêza Hewramî (sedsalên 10-11./10-11. yüzyıl): [Razen piyalem...]/[Sırların kadehi ... ] / 34 Pîr Şalyar (1006-1098): [Goşit...] / [Dinle...] / 36 Elî Herîrî (1010-1078): [Ger hûn bibînin narê eşq]/[Aşk ateşin' görmek için] / 38 Elî Herîrî fermayed/Elî Herîrî der ki / 40 [Dîsan ji nû eşqa berê]/[Aşkla yine eskisi gibi] / 44 [Dîdara te ez zîn kem]/[Yüzüne bir gem mi vursam] / 48 [Dilê mehzon kefaret bit]/[Mahzun gönlün kefareti] / 50 Dengê (Z)/(Z) Sesiyle / 54 Şa Xweşînê Loristanî (1016-1077): [Yarsan wera...]/[Gelin ey yarsanlar...] / 58 Rihan Xanima Loristanî (sedsala 11./11. yüzyıl): [Xweşîn Elest...]/[Xweşîn'in Elesti...] / 60 Liza Xanim (sedsala 11./11. yüzyıl): [Heyder seraf...]/[Sarraf Heyder...] / 62 Xatû Mey Zerd (sedsala 11./ 11. yüzyıl): [Xweşîn cebar...]/[Kudretli Xweşîn ... ] / 64 Daye Xezana Serketî (sedsala 11./11. yüzyıl): [Şerê kirya cewer...]/[Şerê, oğlum...] / 66 Fatime Loreya Goranî (sedsala 11./11. yüzyıl): [Giyan perê çêş en...]/[Hayat neye yarar. ] / 68 Şêx Adî (1073/78-1162): [Heqo tu...]/[Ey Hakk, sen...] / 70 Babe Nawsî Caf (1084-1161): [Nam Men...]/[Benim Adım ...] / 72 Ebûlberekatê Hekarî (1140-1210): [Hege ne erd bî...]/[Eğer yer değilsen... ] / 74 Şêx Hesenê Hekarî (1183-1234): [Ya rebî...]/[Ey rabbi... ] / 78 San Sehak (1272-1388): [Begawan gawe...]/[Sığırtmaçsız boğa...] / 82 Yay Hebîbeya Şarezûrî (1282-1348): [Azîz Binyama...]/[Aziz Bünyamin...] / 84 Şêx Îsayê Berzencî (sedsala 13.-1353/13. yüzyıl-1353): [Pême şukran e...]/[Müteşekkirim ona... ] / 86 Nazdar Xatûna Şîrazî (sedsala 13.-1363/13. yüzyıl-1363): [Yaran yaweran...]/[Yârânın yâri...] / 88 Xatûn dayrakî rezbar (sedsala 13.-1345/13. yüzyıl-1345): [Bi we quwey dil...]/[Gönlün sahibi ol... ] / 90 [Ew seyey şamî...]/[Böyle akşamlarda... ] / 92 Nêrgiz Xanima Şarezûrî (1301-sedsala 14./1301-14. yüzyıl): [Saqî le cem...]/[Saki cemde...] / 94 Abîdînî Caf (1320-1394): [Min aşiqî xawendkarim...]/[Ben ki Allah'a âşığım...] / 96 Şah Îbrahîm Eyyût (1324-1407) [Zulalî koy kam...]/[Senin o temiz dağla... ] / 98 Baba Yadîgar (1359-1480): [Zulalî Sermest...]/[Ey Temiz Sarhoş...] / 100 Xatûn Zerbanûya Derzyanî (sedsala 14.-1440/14. yüzyıl-1440): [Gird biyen rîzwan...]/[Sırdaşlar çoğaldı...] / 102 Qirmizî — Şaweys Qûlî (1407-1514): [Yere roy yaran...]/[Üç gündür dostlar...] / 104 Melayê Bateyî (1417-1491): Ji çirya paşiyê pê da/Kasımdan ötede / 106 [Çend beş ji Zembîlfiroş]/[Zembîlfiroş'tan birkaç bölüm] / 108 [Ji Mewlûdê]/[Mewlûd'den] / 112 Mele Mensûrê Girgaşî (sedsalên 15.16./15.-16. yüzyıl): [Cûbar û bax û bustan...]/[Dereler, bağlar, bostanlar... ] / 122 [Beşek ji daneberheva Girgaşî û Melayê Batê]/[Girgaşî ve Melayê Batê' nin münazarasından bir bölüm] / 122 [Li rûyê ava demê êvar...]/[ Suların yüzünde, akşam vakti...] / 124 Alî Qelender (1434-1484): [Ew koy serendîl...]/[Şu serendîl dağı...] / 126 Seyîd Ekabîrî Xamoşî (1440-1493): [Refîqî sifle...]/[Kötünün yoldaşı...] / 128 Babe Celîlî Dewdanî (1478-1560): [Ecir maz 'ezîm...]/[Büyüktür Ödülümüz...] / 130 Semen Xanima Dewdanî (sedsala 16./16. yüzyıl): [Ya duldulsuwar]/[Ey düldül'ün atlısı] / 132 Selîm sulêman (sedsalên 16.-17.-16.-17.yüzyıl): [Ji Yûsiv û Zuleyxa]/[Yûsiv û Zuleyxa'dan] / 134 Melayê Cizîrî (1566-1640): Serfirazî/Zafer / 144 Yar hat û mest/Sevgili sarhoş geldi / 146 Hesîrê dilan/Gönlün gözyaşları / 156 Roja li şerqê/Doğu'daki güneş / 158 Daneberheva Feqiyê Teyran û Melê Cizîrî/ Feqiyê Teyran ve Melayê Cizîrî'nin münazarası / 162 Yosif Yaske (1586-1632): Yosif Yaske der cewab/Yosif Yaske'nin cevabı / 186 Şêx Şemseddînê Exlatî (1588-1674): [Ez ge mestê meyyê'Işq...]/[Aşk şarabıyla mestim ben...] / 188 Feqiyê Teyran (1590-1660): Ey avê av!/Ey â su / 192 Şêxê Sen'anî/Sen'an Şeyhi / 204 Monlâ-yi Âlim Ramazân-i Abbâsiyan (sedsala 17.-17. yüzyıl): [Ray li-Asaf diken...]/[Asaf'ın Yolundan Gider...] / 212 Bekir Begê Erizî (1637-1672): [Bider keftim...]/[Dışarı çıktım ki...] / 214 Şêx ehmedî textî/Texteyî (1640-1760): [Dîdem... ]/[Gözüm... ] / 218 Mistefa Bisaranî (1642-1701): [Gêna le pir xeyîxawi...]/[Yine uyku uyutmaz... ] / 220 [Ya şa!..]/[Ey şah!. ] / 220 Ehmedê Xanî (1651-1707): [Ji Mem û Zîn]/[Mem û Zîn'den] / 222 Beşek ji Eqîdeya Îmanê/Eqîdeya Îmanê'den bir bölüm / 322 Çargoşeya Ehmedê Xanî/Ehmedê Xanî nin mülemması / 324 [Hatme ber dergahê rehmet...]/[Rahmet kapısına geldim...] / 324 Mîr Ehmedê Zengene (1689-1757): [Ha mîseran xeyal...]/[Hayallere daldım... ] / 328 Basilyos Şemûn II. (sedsalên 17.-18-17.-18. yüzyıl): Lawij/İlahî / 330 Haris Bitlîsî/Sewadî (1700-1775): [Beşek ji Ûsib û Zelîxe]/[Ûsib û Zelîxe'den bir bölüm] / 348 [Ji Leyla û Mecnûn a Haris Bitlîsî]/[Haris Bitlîsî'nin Leyla û Mecnûn'undan] / 348 [Ey felek dîsa te kul kir]/[Ey felek,yine kanattın] / 366 [Ehlê qedîm min hate bîr]/[Hatırladım yine kadim ehli] / 368 Xanayê Qubadî (1700-1760): [Ce lay aqilane sahib eql û dîn]/[Akıl ve din sahibi bilgililere göre] / 370 Hezar Mêrdî (1707-1785): [Her demênin eşrar û înas]/[Her zaman fesatçı ve bozguncular] / 372 Mele Xidir Riwarî (1732-1796): [Role bizanî...]/[Bilmelisin oğul... ] / 376 Muradxan Bayezîdî (1743-?): Zembîlfiroş / 378 Siyahpûş (sedsala 18.-1831?-18. yüzyıl-1831?): Xezel VIII/Gazel VIII / 386 Xezel XIV/Gazel XIV / 388 Helbest V/Şiir V / 390 Seyfiyê Şoşî (sedsala 18.-18. yüzyıl): Bi husna dilberê mest im/Dilber güzelliğiyle sarhoşum / 396 Welî Dêwane (1747-1798): [Tu Xudê ewrê reş...]/[Allahını seversen kara bulut...] / 402 [Yaran le cergem...]/[Yüreğim dostlar...] / 402 Mele Omerê Rencûrî (1751-1810): [Sê beyti! [Üç beyit] / 404 Mele Xelîlê Sêrtî (1754-1843): Meb'hesul rîsaletî / 406 Meb'hesul me'rac / 408 Meb'hesul adabil eklî / 408 Pertew Begê Hekarî (1777-1841): [Dermanê derdê întizar...]/[Bekleme derdinin ilacı... ] / 414 [Dil ji min bir...]/[Çeldi gönlümü...] / 414 [Saqî, demekê min bike bêhuş]/[Saki, aklımı başımdan al biraz] / 416 [Pertew were guh bide]/[Pertew, gel de kulak ver] / 418 [Pertew, bes bibêj!]/[Pertew, yeter söylediğin!] / 418 [Nizanim dê çi bêjim]/[Ne söyleyeceğim bilmem] / 420 Elî Berdeşanî (1771-1813) [Bejn û endam û bala]/[Boy bos, naz ve endam] / 422 Mewlana Xalid (1778-10.6.1826): Çi tedbîr ey müsülmanan/Bu ne tedbir ey müslümanlar / 424 Mihemed Teyar Paşayê Amêdiyê (1780-1815/1824): [Texmîs]/[Tahmis] / 428 Seydî Hewramî (1784-1848) Sengê hewaran/Ey yaylaların taşı / 432 Hare sext enî/Ey el değirmen / 434 Wîdaî (1790-sedsala 19./1790-19. yüzyıl): [Mîrim kerema te her temam e]/[Mîrim, ikramın iyidir her zaman] / 440 Îro ji destê felekê/Bugün şu feleğin elinden / 442 Şêx Nûredînê Birîfkanî (1791-1851): [Rast û çep tîr dane canî ...]/[Sağlı sollu oklandı can ...] / 454 Miftî Zehavî (1792-1890): [Xaheşte eger daîma...]/[Arzu eğer daima...] / 458 Muhemed Seîdê Mêhrî (1796-1883): [Işqa te ye dîsa...] / [Senin aşkındır yine... ] / 460 Nalî (1797-1855): Ax li cem vê hebîbê/Ah şu sevgilinin yanında / 462 Eşqa bêdil dinale/İnliyor aşksız gönül / 464 Zilfên xwe vemeşêre/Zülüflerin saklama / 466 Eger nemirim/Ölmezsem eğer / 466 [Qurbanî tozî rêget im...]/[Canım feda geçtiğin yola...] / 468 Ehmed Begê Komasî (1799-1879): [Ezîz ne xaw...]/[Uyuma sevgilim...] / 474 Feqe Reşîdê Koçer (sedsala 18.-19?/18.-19. yüzyıl?): [Ji sirul mehşer]/[Sirul mehşer'den] / 476 Seyid Yaqûbî Mahîdeştî (1801-1881): [Zahîd... ] / [Zahid...] / 480 Mestûre Kurdistanî (1804-1847): [Xusrewim wehar...]/[Baharım Hüsrev...] / 482 Salim (1805-1869): Dilê min şa ye/Şendir gönlüm / 484 Munacat/Münâcât / 484 Mewlewî (1806-1882): [Çend beyt ji beytên mewlewî]/[Mewlewî'den birkaç beyit] / 486 Kurdî (1809-1849): Xwerna min jehra mar e/Yemeğim yılan zehiri / 488 Ezîzno ez eware me cem we/Ey azizler, bir avareyim nezdinizde / 488 [Çawekem zanî te...]/[Biliyorsun gözüm...] / 492 Mehcûrî (1814-1887): [Saqî bizana...]/[Ey saki, bilesin... ] / 494 Hacî Qadirê Koyî (1815-1897): [Çend beyt]/[Birkaç beyit] / 496 [Zemane resmî caranî nemawe]/[Bu zamanda bir tek âdet kalmadı] / 498 Ta rêk nekewin/Birleşmedikleri sürece / 500 Her Kurd e li nav hemû milet/Bir Kürtlerdir bütün milletler içinde / 502 Ehmed Pirîsî (1818-1890): [Xuwa min û to...]/[Allah'ım hesabımı...] / 504 Xalid Axayê Zêbarî (1827-?): [Felek naket digel min yarê qet]/[Felek yâre vuslata izin vermez] / 506 Husniyê Bamernî (1828-?): [Fatma û Leyla û Kubar...]/[Fatma ve Leyla ve Kubar...] / 508 Mehwî (1834-1909): [Binuse...]/[Yaz...] / 512 Şêx Es'edê Erbîlî (1835-1931): Xezelî Kurdî/Kürtçe gazel / 514 Wefayî (1838-1902): [Xûdanê ser rû ra berda...]/[Ter süzüldü yanağına... ] / 516 Şêx Riza Telebanî (1842-1910): Suleymanî ke darulmilkî Baban bû/Süleymaniye ki Baban Mülküydü / 518 Dilberî bêwefa/Vefasız dilber / 520 Mele Mustefayê Sîsî (1843 — 1910): [Bibîn dinya...]/[Gör dünyayı...] / 522 Şêx Tahayê Mayî (1843-1919): [Me derzîyek hebû...]/[Bir iğnemiz vardı...] / 526 [Di meyxana me da...]/[Meyhanemizde...] / 526 Hesen Kenoşê Cinûbî (1844-1897): [Ce beyanewe...]/[Neler göründü...] / 530
Mele Salihê Ahî (1846-1906): [Be dest em çerxî...]/[Bu çağın elinden...] / 532
Mela Hamdun (sedsala 19.-1917/19.yüzyıl-1917): [Em rojê...]/[Bu gün ki...] / 534 Xerîq (1851-1907): [Min ku...]/[Ben ki... ] / 536 [Ey padşayê milkê wulayet...]/[Ey vilayet mülkünün padişahı...] / 536 'Usman Efendiyo Babij (1853-24.03.1929): Biyîşê Pêxemberî Mewlûda Nebî/Peygamber'in doğuşu: Mevlîd-i Nebî / 540 Şêx Evdirehmanê Axtepî (1854-29.03.1910): [Ji kurmanciyê...]/[Kürtçeden... ] / 554 Xelîfe Selîm (1856-1914): [Hûn guh bidin ey hazirîn]/[Ey hâzırûn kulak verin] / 556 Şêx Mihemed Can (1858-1909): [Seh kir me ji rawiyanê adil]/[Adil râvîlerden duyduk ki] / 560 Cîhan Ara Xanim (1859-1911): [Axekem felek...]/[Ah kader...] / 564 Edeb Ebdila (1862-1912): E'mrê gihîştî axir/Ömrüm sonuna vardı / 566
Mela Ehmedê Xasî (1866-18.02.1951): [Merheba ya men...]/[Merhaba ey...] / 570 Bîsmîllahîrrehmanîrrehîm/Bismillahirahmanirrahim / 570 Pîremêrd (1867-19.06.1950): Newrozî martî 1948/1948 Newroz'u / 576 Tenê dilsozî/Yalnız vefa / 576 Baran barî/Yağmur yağar / 578 Feryadî pîremêr/Pîremêrd'in feryadı / 580 Sey Qajî (1871-1936): Asma gulanê/Mayıs / 582 Sey Qajî Aşîra Demenu sero vata/Sey Qajî Demenan Aşireti üstüne söylemiştir / 582 Muhemmed Ubeydullah Efendî (1872 — 13.10.1919): [Hey ho hewar...]/[Aman eyvah...] / 586 Sebrî (1875-1944): Ey pîrê cangiran/Ey miskin pîr / 592 Zîver (1875-1948 ): Xîret bikin/Gayret edin / 594 Mela Mihemed Koyî (1876-12.10.1943): Jin/Kadın / 596 Destê hev bigrin/El ele tutuşun / 596 Ey lawê Koyê!/Ey Koy gençleri! / 598 Bêhûd (1878-20.08.1955): Rijîn hesrê baranê/Döküldü yağmurun gözyaşları / 604 Tahir Begê Caf (1878-1909): [Her weku kevsu kuzeh...]/[Gökkuşağı gibi hep... ] / 606 Dil le hicrit wa le xem da/Gönül hicret derdinde böyle / 606 Sey Can (1880-1916): Erê canî cananî/Evet can'ın cananı / 610 Mele Weysiyê Soktîlî (1885-1962): Rabe ji xew/Kalk uykudan / 614 Şêx Mihemed Kerbelayî (1885-1939): [Ji piştî besmele...]/[Besmeleden sonra... ] / 616 Xelîfe Yûsiv (1885-09.02.1965): [Ger te bivê...]/[Dilersen...] / 618 [Ji ewil kes...]/[Ezelden beridir kimse...] / 620 Salih Begê Hênêyî (sedsala 19.-1925/19.yüzyıl-1925): [Eger çêkî...]/[Yaparsan eger...] / 624 Evdirehîm Rehmiyê Hekarî (1890-02.02.1958): [Şîrazî li nav Firsan...]/[Şirâzî Farslar içinde... ] / 626 [Bihar hat...]/[Bahar geldi...] / 626 Mele Ehmedê Nalbend (1890-09.09.1963): [Kes wek min...]/[Benim gibi kimse... ] / 630 [Çi bêjim medh bo vê rûhşêrînê]/[Bu nazenini övmek için ne diyeyim] / 630 Şêx Xiyasedîn Neqşebendî (1890-1944): Axivtina suxteyî digel seydayî/Çırağın üstadla konuşması / 634 Selam (1892-1959): Kotir û nêçîrvan/Güvercin ile avcı / 636 Seydayê Hecî Ebdulfettahê Hezroyî (1892-21.02.1975): Dil ji qametê yarê çi xerez/Gönlün yârin boyuna ne garezi olsun / 640 Seyîd Eliyê Findikî (1892-13.05.1978): [Ji dîwanê]/[Dîwan'dan] / 644 Mîr Celadet Alî Bedirxan (26.04.1893-15.07.1951): Dewet/Düğün / 650 Bilûra Min/Kavalım / 652 Mîr Kamûran Alî Bedirxan (1895-06.12.1978): Xatirxwaziya Memê/Mem'in Vedası / 658 Kulîlkên ezêb/Elem çiçekleri / 660 Ahmed Muxtar Beg (1896-1935): Bo çi/Niçin / 662 Şêx Nûrî Şêx Salih (1896-20.12.1958) Çawim ke du miftahî kutibxaney serme/Gözlerim, iki anahtar, kafamın kütüphanesine / 664 Fêrîk Egît Polatbekov (1897-1918): Heykelê min/Heykelim / 666 Qane Muzher (1898-07.05.1965): Timakar mebe pojman dibî/Açgözlü olma, pişman olursun / 668 Ahmedê mîrazî/Mirazov (1899-1961): Em bir nakin/Unutmayız biz / 670 Jiyîna teze/Yeni hayat / 674 Şêx Mehmed Eskerî (1899-1952): [Ji bo yaran ewî derwêşê pur sur]/[Yârları için o sır dolu derviş] / 676 Ebdulla Feyzî (sedsalên 19-20./19.20. yüzyıl): [Wexta me dî...]/[Gördüğümüz vakit... ] / 682
KÜRTÇE ŞİİRİN YAŞANTISI Prof. Talât Halman
Selim Temo' nun Kürt Şiiri Antolojisi, edebî yayınlar yaşamımız için olumlu bir olay... Hayatta olsalar, Prof. Fuat Köprülü, Nâzım Hikmet, Cahit Sıtkı Tarancı ve Aziz Nesin, sanırım, sevinirlerdi: Köprülü, edebiyat tarihinde bir eksiklik giderildiği için, Nâzım her dilin sesinin duyulması gerektiğine inandığı, Tarancı Kürtçe şiirlerden çeviri yapacak kadar hoşlandığı, Ne- sin (başta Ermeni edebiyatı olmak üzere) Türkiye'deki her dilin estetiğine ilgi duyduğu için... Böylesine kapsamlı ve dolgun bir seçki, eminim, okurlara da memnunluk ve heyecan verecektir.
Ben, Kürtçe şiir ve şarkıların güzelliğini ilk kez 1960'lı yıllarda Yaşar Kemal'in sesinden tatmıştım. Yaşar'ın evinde, bir akşam, içkili bir sohbette, dev yazar, içinden geldiği gibi, birkaç Kürtçe şiir, türkü ve ağıt söyledi. "Basso profundo" sesiyle büyüledi bizleri. Hâlâ canevimdedir o güçlü yaşantı. Eminim, Yaşar da aynı gür ve görkemli iç kubbesinde yankılandırıyordur o musikiyi.
Yaşar Kemal, ne zaman doğduğu bilinmeyen, ama yüzyıllarca yaşamış olan "dengbej" geleneğinden yetişmişti. Sözlü edebiyatın büyüleyici şiirlerini, masallarını, anlatılarını çocukken bilincine sindirmişti. "Çocuk yaşta iken" diye tanımlanacak kadar erken, yollara düşerek, Güney Anadolu'nun nice yerlerini dolaşmış ve dengbejlik yapmıştı. Yirmisine varmadan yayımladığı ilk denemeleri, o geleneğin imbiğinden geçmiş olan manilerle ağıtlardı. Yaşı ilerlerken yazılı yaratıya geçti. Altmış yıldır vermekte olduğu yapıtları, yazılı kültürün ürünleridir. Hem de Türkçenin.
Kürtçe edebiyat da, Yaşar Kemal'in yazarlığı gibi, sözlü olarak başladıktan sonra, yazılı'ya, kırsal alandan kente geçiş yaptı. Eskiden, ara sıra kâğıda emanet ediliyordu sözlü geleneğin değerli örnekleri. Tüm dillerdeki sözlü edebiyatta, Türkçenin halk şiirlerinde ve destanlarında olduğu gibi. Sözlü geleneğin modern kültürlerde, bu arada Anadolumuzda, azalmakta olmasına üzülmemek elde değil. Ne var ki, yazılı yaratırsın güç kazanmasına, yaygınlaşmasına, değerlenmesine seviniyoruz elbette.
Türkiye ve Ortadoğu'da, Rusya'da ve yakın yörelerde, Kürtçe edebiyat, hep canlıydı ama, başka dillere çevirileri enderdi. Bu yüzden, o edebiyatı başka kültürler hiç bilmiyordu demek yanlış değil. Türkiye'de de Kürtçeden çeviriler oldukça yenidir. Değerli yazar Mehmed Uzun’un Kürt Edebiyatı Antolojisi bellibaşlı ilk seçkidir, yayın tarihi 1995'tir (Türkçe çevirisi 2003). Metin Aksoy'un Kürtçeden yaptığı çevirilerin yanı sıra, Osman Mehmed'in de birkaç güzel şiir çevirisi var bu kitapta. Kürt edebiyatı, değişik ülkelere dağılmış bir kültür olmanın, çeşitli lehçelere bölünmenin, her lehçede söz varlığının nispeten cılız kalmasının, birçok yerlerde yayın yasakları uygulanmasının zorlukları yüzünden, rahat ve etkili gelişme olanağı bulamadı. Türkiye'deki Kürt kökenli yazar ve şairlerin pek azı, eser verecek kadar Kürtçe biliyor, bazıları hiç bilmiyor. Bu bakımdan, denebilir ki, "Kürt edebiyatı" ve "Kürtçe edebiyat" terimleri eşanlamlı değildir.
Selim Temo'nun -yıllarını harcayarak- hazırladığı Kürt Şiiri Antolojisi, bir ilk derleme olma özelliğini taşıyor. 12 yüzyıldır süregelen bir şiir serüveninin belgesidir bu. Selim Temo, beş yıl, gecesini gündüzüne katarak, bu şiirleri seçti, çevirileri yaptı, bilimsel araştırmaları ile iki dili bir araya getiren büyük bir antoloji yarattı. Selim Temo, Varlık dergisinin Yaşar Nabi Nayır Şiir Ödülü'nü kazanmış olan başarılı bir şairdir. Çevirileri şiirsel bir üslûpla, şair yetkinliğiyle yaptı. Kültürler ve diller arası dinamiklere önemli bir hizmeti gerçekleştirdi.
Elinizdeki eser, aydınlatıcı, öğretici, zevk verici bir derlemedir. Kürtçe şiirin İslamî çerçeve içinde, Arapça, Farsça ve Türkçe edebiyatla yakın ilişkiler sürdürerek geliştiğini, kendi değerlerini ve niteliklerini de koruduğunu seçilen örneklerden izleyebiliyoruz. Örneğin, bazı Kürt şairler "Leylâ ile Mecnun"u, "Yusuf ile Züleyha"yı da benimseyip yeniden işlemişler.
Farsçanın bin yıl önceki üstatlarından Baba Tahir Üryan ın Kürt kökenli olduğu söylenmektedir. Bazı dörtlüklerinde tek tük de olsa Kürtçe sözcüklere yer verdiği bilinir. Temo, seçkisine Baba Tahir'den nefis "dübeytler" (dörtlükler) almıştır. Birçok şiir, Osmanlı Divan geleneğinin içinde: Sağlam yapılı gazeller de var burda, temiz bir aruzla.
Temo'nun seçtiği şiirlerin çoğunluğundaki estetik, Kürt halk geleneğiyle ve Divan değerleriyle sımsıkı ilişkili. Son 150 yılın ürünlerinde modernleşmiş Türk şiirinden izler var. Rusların ve Avrupalıların komünist ideolojisi, 20. yüzyıl Kürt şairlerinden bazılarını açıkça etkilemiş.
1650'den 1706'ya kadar yaşamış olan Ehmedê Xanî'nin (adının Türkçesi, Ahmede Hani) aruzla yazdığı Mem û Zîn başlıklı mesnevisindeki bir "kaside"de dile getirdiği Kürt milliyetçiliği ve Kürtçe övüncü ilginçtir: "Osmanlılar, Araplar ve Acemler ki / Hepsi de bize uşaklık ederlerdi / Dini de, devleti de tamam ederdik / İlmi de, hikmeti de tahsil ederdik // Ey Xanî, sen ki yetkinlikten yoksunsun / Marifet meydanını tenha bulmuşsun // Saf olanı terk edip tortuyu içtin / İnci gibi olan Kürt dilini seçtin / Ki elalem çıkıp da demesin, 'Kürtler / Yeteneksiz, hünersiz, temelsizdirler."' 1700'den 1760'a kadar yaşamış olan Xanayê Qubadî diyor ki: "Doğrudur, Farsça tatlıdır, ki benzer şekere / Ve fakat Farsçadan çok daha tatlıdır Kürtçe."
Bazı şairler, Kürtçenin Farsçadan daha tatlı olduğunu söylemiş ama, Farsça yazmış olan Mevlâna Celâleddin Rumi ye saygı ve hayranlık yoğun. Bazıları, Mevlevi değerleriyle içli dışlı. Mewlana Xalid (1778-1827), büyük Mevlâna'nın en ünlü şiirlerinden birinden esinlenerek ilginç bir uyarlama yapmış: "Ne Çin'im ben, ne de Hind'im, / Ne şu Irak mülküyüm, / Ne rüzgârım, ne de suyum / Ne dünya, ne ahiretim..."
19. yüzyılda yaşamış olan Hacî Qadirê Koyî, Kürtçe ile Farsça'nın "ne farkı var; biri iyiymiş, biri eksikmiş, niye" diye sorduktan sonra, Mevlâna Celâleddin Rumi den alıntı yaparcasına şu eleştiriyi yöneltiyor: "Mescit ve mihrap ve minberde yok kimseler / Hiç sorma, bütün sebebi medreseler."
1951'de ölen Mela Ehmedê Xasî'nin ilginç bir mülemması var bu derlemede. Mülemma, iki ya da daha fazla dilin birleştiği bir şiir türüdür. Xasî'nin şiirindeki birinci mısra Arapça, ikinci mısra Farsça, üçüncü mısra Osmanlıca, dördüncü mısra Kürtçe (Kurmancî lehçesi), beşinci mısra Kürtçe (Kirmancki lehçesi)
20. yüzyılda Kürtçe şiirlerden bazıları, komünizm övgülerine saplanırken estetik değerini yitirmiş. Ahmedê Mirazî'nin (Mirazov) bu derlemedeki Lenin övgüsü, şiir yönünden zavallı. Hele Cegerxwîn'in "Stalin'in Yetmişinci Yaş Şenliği" içler acısı: "Ezilen çiftçi Kürtler benim gibi inler / Yüz yıl yaşa, iyi olsun her yaşın senin."
Selim Temo'nun antolojisi, aşkın, özlemin, düş kırıklığının, yeni umutların şiirleriyle dolu. Bir şiir seçkisi, başarısını şiirin ruhuyla, içeriğiyle, geleceğe yönelen estetiğiyle kazanır. Elimizdeki Kürt Şiiri Antolojisi, bu değer ölçüleriyle ele alınabilir ancak. Temo, 1200 yıllık bir şiir geleneğinin değişik türlerinin örneklerini böyle bir estetik ve akademik anlayışla seçmiş. Seçkinin en dikkate değer şiirlerinden biri, belki de, 1754'ten 1843'e kadar yaşadığı sanılan Mele Xelîlê Sêrtî'nin yemek adabını anlatan, bir yandan da kültür, din, yaşam, etik, estetik vs. açısından öz değerleri sunan mesnevisidir. Bu özlü mesnevide bedensel, manevi, kültürel yaşamımızın erdemlerini, öğütlerini, bunalımlarını hep bir arada buluyoruz.
Kürt Şiiri Antolojisi, Kürtçe şiirlerin orijinalleriyle Türkçe çevirilerinden oluşan kapsamlı bir seçki. Kürt şairlerin Türkçe yazdığı şiirleri kapsamıyor. O türün de güzel örnekleri var elbette. Selim Temo'nun iki ciltlik eseri, Kürtçe yazılarak Temo'nun çevirileriyle Türkçeye kazandırılmış olan şiirlerden oluşmuş. Dünya şiirinin ihmal edilmiş bir kesimini gün ışığına çıkarıyor.
Selim Temo
Kürt şiiri antolojisi I. cilt
agora kitaplığı 177
Şiir 1. Kapak tasarım: Mithat Çınar Dizgi: Sibel Yurt
I. Cilt ISBN: 978-9944-916-97-4 Takım ISBN: 978-9944-916-96-7
Selim Temo, 27 Nisan 1972'de Batman'a bağlı Mêrîna köyünde doğdu. İlkokulu köyde, ortaöğrenimini Batman'da tamamladı. 1992 yılında DTCF Etnoloji Bölümü'nü kazandı. Master ve doktora çalışmalarına Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü'nde devam etti. 1997 yılında Yaşar Nabi Nayır Şiir Ödülü, 1998 yılında Halkevleri Roman Ödülü'nü kazandı. Şimdiye kadar Ah! Tamara (Türkçe-Şiir, 1995), Kırgın nehirler meseli (Türkçe-Şiir, 1997), Çiftlere cinayet dersleri (Türkçe-Roman, 1998), Uğultular (Türkçe-Şiir, 2000) adlı yapıtları yayımlandı. Ayrıca Temo'nun çeviri ve masal kitapları bulunmaktadır. Başlıcaları: Amidabad; Göç, Çocuk ve Irmak (Fawaz Husên'in Amîdabad adlı kitabının çevirisi, 2004), Solgun Romans (Firat Cewerî seçme öykülerinin çevirisi, 2005), Abdalın bir günü (Mehmed Uzun'un Rojek ji rojên Evdalê Zeynikê romanının çevirisi, 2005), Sen (Mehmed Uzun'un Tu adlı romanının çevirisi, 2006), Yaşlı rindin ölümü (Mehmed Uzun'un Mirina kalekî rind adlı romanının çevirisi, 2006), Yitik bir aşkın gölgesinde (Mehmed Uzun'un Siya evînê adlı romanının çevirisi, 2006), Aşk gibi aydınlık ölüm gibi karanlık (Mehmed Uzun'un Ronî mîna evînê, tarî mîna mirinê adlı romanının çevirisi, 2006), "Serê şevê çîrokek" (Her geceye bir masal) adıyla hazırladığı dizi-kitaplar, halen ayda bir tane olmak üzere, Diyarbakır Sur Belediyesi tarafından yayınlanmaktadır ve 12 tane olup şimdiye kadar altı tanesi yayınlanmıştır.
