Bingehên rastnivîsandina kurdiyê
Arif Zêrevan
Nefel
"Me zanî ko xweseriya me, di zimanê me de ye û em bi tenê bi hînbûna xwendin û nivîsandina zimanê xwe û bi parastina wî, di civata miletan de, wek miletekî xweser dikarin bijîn û payedar bin."
Celadet Alî Bedir-Xan
"Eger em mêze bikine birayên xwe yên cihû li Israîlê, emê bibînin ko berî damezrandina dewleta Israîlê bi pêncî salan yan zêdetir, cihûyan ji nû ve dest pê kir zimanê 'ibrî yê mirî vejînin û wî wek zimanê zikmakî bo zarokên cihû bi kar bînin. Îro jî zimanê 'ibrî bûye zimanê resmî (fermî) û niştîmanî yê gelê cihû li Israîlê."
Michael L. Chyet
Nêverok
Kitêba çav-ber-bi-paşerojê / 11
Pêşotina nivîskarî / 13
I. Raçandına Tekstê
Sernivîs / 19
Nêverok / 22
Paragraf / 24
Destpêkirin di paragrafê de / 24
Nîşankirina paragrafeka nû / 27
Jêgirtin û veguhostin / 29
Forma klasîk ya jêgirtin û veguhostinê di kurdiyê de / 29
Nîşankirina jêgirtinê / 30
Jêgirtin di jêgirtinê de / 32
Guhortin di jêgirtinê de / 33
Iqtibas / 35
Bersiv û diyalog / 35
Veguhostina dîrek û endîrek / 37
Kurteveguhostin / 39
Veguhostina hizirkirî, veguhostina giştî / 39
Tekstên xweser / 40
Deqandin / 40
Têbînî û paşnot / 41
Nivîsandina serkaniyan / 42
Lîsteya navê serkaniyan / 43
Protokol / 44
Name / 46
Nişankirin di tekstê de / 49
II. Nivîsandina navên kesan, girdek, hûrek, hejmar, tewang, veqetandek û kurtekan
Navên kesan / 53
Girdek yan hûrek / 53
Di destpêka komekê de / 53
Piştî niqtecotê / 54
Di nav û hevenavan de / 55
Serenav / 55
Navên cihên cografîk yên taybetî / 56
Hevenavên nesl û grûban / 56
Navê rêxistin, şirket û yên wekî wan / 58
Navê daireyan, û desgehên birêvebir / 59
Bêjeyên ko ji navên xweser çêbûne / 61
Di bêjeyên demdiyarker de / 62
Di cihên dî de / 63
Hejmar / 66
Reqem yan tîp? / 66
Senifandina hejmarên mezin / 67
Senifandina nimre û hejmar(ên sal)an / 70
Nêvber / 71
Reqem û tîp pêk re / 72
Jimarnavên bingehî / 72
Tewanga jimarnavên bingehî / 72
Jimarnavên rêzê / 74
Nîşandeka dehêkê / 76
Agahdariyên demî / 77
Miqdar / 79
Pêkvenivîsandina hejmar û bêjeyan / 79
Tewang / 80
Tewanga pronavan / 81
Tewanga navdêrên binavkirî / 81
Tewanga navdêrên nebinavkirî / 83
Veqetandek / 84
Veqetandekên navdêrên binavkirî / 84
Veqetandekên navdêrên nebinavkirî / 84
Tewanga veqetandekên navdêrên nebinavkirî / 88
Kurtek / 91
Lîsteya kurtekên adetî / 91
Hevenavê pîvanan / 92
Kurtekên bigirdek / 93
Hinek kurtekên dî / 94
III. NIQTEŞANÎ
Valahî / 99
. Niqte / 101
Di paşiya komekê de / 101
Di nêv û paşiya kurtekan de / 102
Di nêvbera hinek reqeman de / 102
Sê niqte (...) / 104
? Niqtepirs / 106
Di paşiya komekan de / 106
Piştî bêjeyeka bitenê / 106
! Niqtebang / 107
Mirov niqtebangê danayne piştî ... / 108
Piştî bêjeya bitenê / 108
, Bihnok / 109
Bingehê sereke / 109
Ji bo pêkvegirêdanê / 109
Li dor nêvbirên wekî parantesan / 110
Li dor hinek idyomên serbixwe / 111
Li dor hevokên nêvbir / 112
Bihnoka maneguhor / 112
Bihnok di reqeman de / 112
Niqtebihnok / 113
: Niqtecot / 114
– Xêzika axaftinê / 116
Ji bo vêsih, nêvbir û lêzêdekirinan / 116
Ji bo bersivê – wekî xêzika bersivê / 117
Bikaranîna li cihên dî / 117
- Bendik / 120
Ji bo vekîtê / 120
Di pêkvegirêdanan de / 120
Wekî beşek veşartî ji bêjeyê / 121
Bikaranîna bendikê li cihên dî / 121
( ) Kevanek / 122
Li dor nêvbir û lêzêdekirinan / 122
Li rex nîşandekên dî yên vavêrkirinê / 122
Parantes di parantesê de / 123
Kevaneka rastê / 123
[ ] Guşekevanek / 125
{ } Kemberkevanek / 126
» « Nişandeka jêgirtinê / 127
Li dor jêgirtinê / 128
Li dor navê berhem û navan / 128
Ji bo bêje yan idyomekê bide diyar kirin / 128
Li dor nîşandekên vavêrkirinê yên dî / 130
Li dor beşek ji bêjeyekê / 130
Wekî nîşandeka dubarekirinê / 131
’ Apostrof / 132
Wekî nîşandeka jêavêtinê / 132
Wekî nîşandeka tewandinê / 132
Wekî nîşandeka jêgirtinê / 133
Aksent / 134
´ Aksenta akût / 134
` Aksenta grav / 134
/ Xêzika xwehr / 135
Wekî alternatîf / 135
Bi maneya »her ...« / 135
Di agahdariyên demî de / 135
Bikaranîna wekî dî / 135
\ Xêzika xwehr ya pêşûpaş / 137
§ Nişandeka paragrafê / 137
% Nişandeka sedêkê û / 137
‰ Nişandeka hezarêkê / 137
Hinek nişandekên di / 137
Nişandekên matamatiki / 138
IV. SERVEHÎ
Herfên transliterasyonê / 141
Dengdêr / 143
1. / Dengdêrên kurt / 143
2. / Dengdêrên dirêj / 143
Hinek nîşandekên dî / 143
Nişandekên serastkirinê / 145
Ferhengok / 149
Serkani / 153
Endeks / 155
Ji mîrê kirmanciya modern mîr Celadet Alî Bedir-Xanî re
KITÊBA ÇAV-BER-BI-PAȘEROJÊ
"Şerma mezin ew e ko mirov nezanê xwendin û nivîsandina zimanê xwe be."
Hawar
Ji wan kêm kurdan ko bi zimanê xwe dixwînin û dinivîsin, bêguman kesên wisa dê hebin ko dê bibêjin "kitêbeke wisa bo çi tişt? baş e?" Sed caran mixabin hinek kurd hene ko dibêjin "bila Kurdistaneke serbixwe bête damezrandin, û paşê emê dest pê bikin, li zimanê xwe bi xwedî derkevin". Ji ber ko naête zanîn, ka Kurdistaneke serbixwe dê qet bête damezrandin an na, gotineke wisa vê me'nayê digihîne, ko niyeta wan kesan qet tine bi zimanê kurdî yê şîrîn ve mijûl bin. Û cihê daxê, gelek kurd hene ko qet bawer nakin ko welatekê kurdî dê çêbe.
Eger em mêze bikine birayên xwe yên cihû li Israîlê, emê bibînin ko berî damezrandina dewleta Israîlê bi pêncî salan yan zêdetir, cihûyan ji nû ve dest pê kir zimanê 'ibrî yê mirî vejînin û wî wek zimanê zikmakî bo zarokên cihû bi kar bînin. Îro jî zimanê 'ibrî bûye zimanê resmî (fermî) û niştîmanî yê gelê cihû li Israîlê.
Zimanê kurdî hêj zimanekê zêndî ye, belê, lê perwerdekirina zarokên kurd tim û tim bi zimanên biyaniyan e. Ev rastiya tal gefeke mezin li ser paşeroja zimanê kurdî pêk tîne. Zimanê kurdî çima bo perwerdekirina zarokan û xwendekarên zanîngehan neête bi kar anîn? Li hindek deverên Kurdistana 'Iraqê û li Ermenistanê ev yek xewn nîne, rastî ye! Çi li Silêmaniyê û çi li Êrivanê, kurd hene ko li xwendingehê hînî rastnivîsa zimanê kurdî bûne.
Dibêjin ko sîh yan sîh-û-pênc milyon kurd hene. Ji wan 30–35 milyon kurdan, bi hezaran kurd hene ko bi vî zimanî dixwînin û dinivîsin. Di hejmara 22-yê ya kovara "Nûdemê" de, Firat Cewerî dinivîse ko "hevalek li ser navê weqfeke kurdî ji Tirkiyeyê hatibû Swêdê. Wî ji bo li-ser-lingan-mayîna weqfê ji kurdên li Swêdê daxwaza alîkariyê dikir. Yek ji daxwazên wî, ji bo kursên zimanê kurdî, peydakirina du mamosteyan bû. Vê rewşa ha jî ez pir dame fikirandin. Piştî evqas xebat, evqas xwîn, evqas wêranî, evqas koç berî hê jî peydakirina du mamosteyên zimanê kurdî zehmet e. Ez nizanim, ger sibe dusibe ji nişkê ve hewcedariya me bi dehhezaran mamoste çêbibe, emê çi bikin?"
Di dest û darekê hind dijwar da, cihê dilxweşbûna me gişkan e ko rewşenbîrekê kurdî wek Arif Zêrevanî her heye, kesê ko hêviya xwe ji dest nedaye, ko xeyalşkestî nîne, û ko dev ji xebatên xwe yên giring bo pêşvebirina zimanê kurdî wek zimanekê çandî (kûltûrel) û yê perwerdekirinê bernedaye. Arif li benda damezrandina welatekê kurdî namîne – berevajî, ji mêj ve ye ko wî dest avêtiye xebatên xwe yên bi nirx û hêja. Bo min şerefeke mezin e ko ez vê kitêba çav-ber-bi-paşerojê pêşkêşî we yên xwendevan bikim. Rojekê ji rojan, emê hemî hewcedarên vê pirtûkê bin, û di xwendingehên kurdî da emê wê bi zarokên xwe bidin xwendin.
Berî ko em bigihine wê qonaxê, kar û erkê me hemiyan zehf e. Divêt ko em nifşekê nû – nifşekê mamosteyan – mezin bikin û perwerde bikin. Û divêt ko em astengên di nav mejiyên xwe da ji nav bibin: Kurdên ko li Ewrûpayê yan li Emrîkayê dijîn çima bi zimanê xwe naxwînin? Hinceta wan çi ye gelo? Ma li Elmanyayê cendirmeyên tirk dê êrîş bibine ser mala wan û wan bavêjine girtîgehê ji ber ko di mala wan da kitêb û kovar û rojnameyên kurdî hene?! Çima ew bi serbilindî bi wî zimanî napeyivin û bi zarokên xwe nadine xwendin û nivîsîn? Meger dîtinên dijminan der heqa zimanê kurdî da ketine nav mejiyê kurdan bi xwe.
Lê ev bîr û hizrên bê feyde li nik Arifê nivîskar, Arifê ronakbîr, Arifê mamosta naêne dîtin. Li ser hemî astengên li riya kurdan ra, Arif riya xwendina zimanê kurdî bo me hemiyan xweş dike. Ev berhema nû cihê serfiraziya me gişkan e!
Dr. Michael L. Chyet
Sernivîskarê beşa kurdî ya Dengê Emerîkayê
Arif Zêrevan
Bingehên rastnivîsandina kurdiyê (kirmancî)
Nefel
Weșanên Nefelê
Bingehên rastnivîsandina kurdiyê (kirmancî)
Arif Zêrevan
Stockholm
1997
Weşanxane: Nefel
Tenstavägen 102, 1 tr
163 65 Spånga / Sweden
© Arif Zêrevan, 1997
Çapa yekê: 1997
Çapxane: Kristianstads Boktryckeri, 1997
Grafîka pirtûkê: Nefel
ISBN: 91 973195 0 3
Ev kitêb bi arîkariya Skolverketê çap bûye.
Den här boken är framställd med bidrag från Skolverket.
This book is published with contribution from
Swedish National Agency for Education.
Bêyî destûreka nivîskî, kopîkirin, liberzêdekirin û
jinûveçapkirina vê kitêbê bi her awayî qedexe ye.
