Hewarî
Heciye Cindî
Lîs
Sibeheke meha Gulanê ya xweş bû. Ez ji bazara Yêrêvanê ya teze vedigeriyam. Min nêzîkayî li malê kir. Di kuçeyê de, li aliyê milê çepê, min Profêsor Êrêmyan dît. Min mîna hercar silava wî vegirt û bi pêş de çûm. Lê hema wê lehzeyê min dengê wî bihîst û li pişt xwe ve nihêrî, ew ber bi min dihat.
- Hevalê Kamil, -wî bi beşereke xweş gote min- ji kerema xwe deqeyekê sebir bike, min ku tu dîtî, giliyek kete bîra min.
Min zembîla giran danî.
- Bibexşîne, -wî got- wekî min tu dayî eglekirin. Dizanî, vê pêlê hevalekî ...
Serecem
Pêşgotin / 9
Para pêşîn
Cab / 25
Ji gundan gundek / 33
Apê moskov / 37
Elifbaya kurdî / 45
Dawet betilî / 50
Girêfûtk / 56
Şik / 62
Ji bo nav û namûsê / 67
Mêrê oxirmeyên giran / 74
Reşê qaçtî / 80
Dutîretî / 86
Bikûde?/91
Li serê rê û dirban / 97
Pîrika xezal / 102
Dîsa der heqa her sê rêwiyan de / 109
Hewara êlê, dewleta ûris /115
Xayînî / 122
Siwarê sirrdar / 126
Ecêba ser ecêbê /132
Girtin û berdan /137
Şeva şînê û şahiyê /144
Eşîr bavê eşîrê ye / 15 1
Roja eyda xidirnebî /157
Welat welat / 164
Li ax û topraxa qersê /171
Hesen axa /179
Ji Kûrekendê heya Yêrêvanê /184
Para duduyan
Axên teze / 195
Gelo çima / 220
Dayê dêranê / 236
Êl li pêşiya êlê / 252
Girtina Egîdê Axê / 257
Gulîzer / 281
Cabeke nebixêr / 289
Kerrbûn / 297
Peya / 303
Ka mêrê ku bi ûrisî bizanibe? /311
Liserêriyan/316
Li Sîbîrê / 323
Egîdê Axê ji sirgûnê vedigere / 330
Dîsa li serê riya Sîbîrê / 347
Sîn û şahî li ciyekî / 352
Kur û bav / 357
Fêrîk Polatbêgovê rêvolûsyonêr / 363
Dîsa rev, dîsa bez / 370
Hewarî / 393
Paşgotin /401
Ferhengok / 405
HECIYÊ CINDÎ
Zargotinzan, nivîskar, akademîsyen, rojnamevan, wergêr, ferhengzan û rewşenbîrê Kurd Heciyê Cindî yek ji ronakbîran e, ku di dîroka Kurdan a nûjen de gelek tişt yekem car bi destên wî hatine kirin. Li gori ku wî bi xwe behs kiriye, di sala 1907'an de, lê li gorî qeydiya sêwîxaneya Emerîkanan a li Qersê, di sala 1908'an de, li gundê Kurdên Êzdî, Emançayira bi ser bajarê Qersê ve ji dayîk bûye. Zarokatiya wî li gund derbas bûye, lê sala 1918'an, dema komkujiyên li ser serê Ermeniyan û Kurdên Êzdî, tevl êla xwe derbasî Sovyetistanê bûye. Wan çaxan, diya xwe, bavê xwe, xwîşk û birayên xwe li serê rê û dirbên koç û revê winda kir, tevî zarokên Ermeniyan û Kurdan ên bêkes di sêwîxaneyên Qersê û Gumriyê de mezin bû, li wan deran xwend, paşê 1929'an de Xwendinxaneya Gumriyê ya Pedagojiyê kuta kir. Sala 1930'yî, di Para Zanîngeha Yêrêvanê ya Fîlolojiyê de hate qebûlkirin, bû yekem xwendekarê zanîngehê yê Ermenistanê yê Kurd. Heman salê, di 25'ê Adara 1930'yî de, bi destpêkirina rojnameya ya bi Kurdî re, di Rojnameyê de weki serokê Para Çand û Wêjeyê dest bi rojnamevaniyê kir. Heman salê, bi pêşengiya wî ve li jêr banê Komeleya Nivlskarên Ermenistanê, Koma Nivîskarên Kurd vebû, di 1938'an de, bû serokê wê parê. Dîsa sala 1930'î, Radyoya Ermenistanê ya Para Kurdî bo yekem car dengê Kurmancî li hemû cîhanê belav kir û jina Heciyê Cindî, Zeyneva Îvo ew anonsa navdar kir, ku Heciyê Cindî jî tê de xebatkar bû.
Di sala 1933'yan de, zanîngeh kuta kir. Payîza heman salê, li jêr çavdêriya Profesor Asatûr Xaçatiryan dest bi mastira berhevkirin û lêkolînên zargotinê kir.
Ji 1931'ê û pê de, çi berhevokên zargotinê, çi werger, çi pirtûkên dersê û çi gotarên akademîk, berhemên wî wekî pirtûk û nivîs çap bûn. (Bi tenê di navbeyna du salan, 1931-33 de, 13 lêkolînên wî çap bûne!) Heman salê jî, dest bi wî karê xwe yê mezin ê bi dehan salan, dest bi berhevkirina gencîneya zargotina Kurdî kir.
Heciyê Cindî ji 1931'ê heya Adara 1938'î, di Xwendinxaneya Kurdan a Pedagqjiyê de dersên zimanê kurdî daye.
Di dîroka Sovyetistanê de, yekem car wî gotareke bi Kurdî daye. (Konferansa Kurdzaniyê ya Yekîtiya Sovyetê ya Pêşîn, 8'ê Pûşpera sala 1934'an, li Yêrêvanê.)
Heciyê Cindî, di heyna Stalîn de, di Adara 1938'î de, tevî Cerdoyê Gênco ji aliyê KGB'yê ve hate girtin, bi taybetî ji ber piştgiriya nivîskar û rewşenbîrên Ermenî yên navdar, Hiraçya Koçar û Harûtyûn Mikirtçiyan, tam piştî salekê hate berdan û ji mirinê filitî. Lê ji ber vê bûyerê, pergala desthilatdariyê kir, ku demeke dirêj hemû deriyên kar û xebatê bi ser wî de bêne dadan.
Heciyê Cindî, 25'ê Pûşpera sala 1944'an, elifbaya nû, ku Moskovayê xwest elifbaya Kurdan êdî bibe tîpên Kîrilî, amade kir û komîsyonê ew qebûl kir, sala 1946'an, bi wan tîpan Elîfbaya Heciyê Cindî çap bû, ku bi dehan salan ew elifba di dibistanên Kurdan de hate xwendin.
Di 30'ê Rezbera 1962'yan de, di warê zargotin û zimanzaniyê de bû doktorê Kurd ê pêşîn, di 1966'an de jî, payeya profesoriyê wergirt.
Heciyê Cindî, di ber wan xebatên xwe yên akademîsyeniyê û nivîskariyê yên giran re, bi salan serokatî, endamtî û şêwirmendiya gelek sazî û dezgehên bilind ên zanyarî kir, bingehên yekem nifşê rewşenbîriya Kurdên me yên Kavkazan danî, rê li ber wê kelepûra mezin kir, ku avakarên wê her wiha ev in: Ereb Şemo, Qanatê Kurdo, Emînê Evdal, Eliyê Evdilrehman, Cerdoyê Gênco, Casimê Celîl, Celîlê Celîl, Ordîxanê Celîl, Fêrikê Ûsiv, Şikoyê Hesen, Wezîrê Nadirî, Şekroyê Mihoyî, Îsahak Sûkêrman, Margarita Rûdênko, K. K. Kurdoyêv, Nadir Nadirov, Nado Maxmûdov, Çerkezê Reş, Têmûrê Xelîl û gelekên din.
Heciyê Cindî, sala 1990'î, 1'ê Gulanê, di 82 saliya xwe de, li Erêvana Ermenistanê jiyana xwe ji dest da, li dû xwe di navê de cildên Hikyatêd Cimeta Kurdan, Beyt-Serhatyê Kurda ye Êpîkyê, Kilamê Cimeta Kurmanca, Folklora Kurmanca, Kerr û Kulikê Silêmanê Silîvî, du lîstikên şanoyê, romana xwe ya bi navê Hewarî, ji sedî zêdetir pirtûk û bi sedan gotar û nivîsên akademîk hişt ji ziman û hebûna Kurdan re.
***
Hewarî:
Çapa Pêşîn: 1967, Yêrêvan, Ermenistan
Capa Duyemîn: Çileyê Paşîn, 1999, Weşanên Roja Nû, Stokholm, Swêd
Cab
Sibeheke meha Gulanê ya xweş bû. Ez ji bazara Yêrêvanê ya teze vedigeriyam. Min nêzîkayî li malê kir. Di kuçeyê de, li aliyê milê çepê, min Profêsor Êrêmyan dît. Min mîna hercar silava wî vegirt û bi pêş de çûm. Lê hema wê lehzeyê min dengê wî bihîst û li pişt xwe ve nihêrî, ew ber bi min dihat.
- Hevalê Kamil, -wî bi beşereke xweş gote min- ji kerema xwe deqeyekê sebir bike, min ku tu dîtî, giliyek kete bîra min.
Min zembîla giran danî.
- Bibexşîne, -wî got- wekî min tu dayî eglekirin. Dizanî, vê pêlê hevalekî cabdar, ez dibê'm tu nas dikî, Babayan, nameyek ji Moskovayê, ji komûnîstekî kevin standibû. Xwediyê nameyê pirseke wiha kiribû: Gelo li aliyê we bi navê Dîgorê aûlek heye? Kurdekî bineliyê wî gelekî eyan e, famîlya wî Lîtkîn. Hevalê li vir jî, ku name standibû, tu serederi jê nekiribû. Rojekê gazî min kir, bire îdareya xwe, "Filankes," wî got, "hal û hewal ev. Tu çawa dizanî, aqilê te ji vê yekê çi dibirre?" Min caba wî da, gotê, "Rast e, li cem me aûl tunene, lê gund hene. Lê hema Têgor-Dîgor heye. Ew gund beriya sala 1917'an, çawa nehiyeyeke Qersê dikete nava welatê me. Gundekî kevn e, dêra wê jî gelekî kevn e. Gundê Ermeniyan bû, wekî mayîn nizanim Kurd li wê derê hebûne, an na. Niha tu çi dikarî bibêjî? -Wî bi forma pirsê ji min re got û li çavên min nihêrî.
.....
Heciye Cindî
Hewarî
Lîs
Weșanên Lîs
Hewarî
Heciye cindî
Pirtûkxaneya Ehmedê Xanî: 63 / 20
Gerinendeyê weşanê
Lal Laleş
Edîtor
Kawa Nemir
Derhênerê dîtbarî
Şener Özmen
Mizanpaj
Lîs
Redaksiyon
Lîs
Tîpguhêzî
Perwîn Alîmûradî
Çapa sêyemîn
Îlon 2008, Amed
Çap
Barış matbaa-mücellit / Ali Laçin
Davutpaşa cad. Güven san. sitesi,
C blok, no: 291
Topkapi-İstanbul
Tel: 0 212 674 85 28
Fax: 0 212 674 85 29
Ji bilî danasînê bêyî destûra nivîskêr û
wesanxaneyê bi tu awayî nayê kopîkirin.
©Lîs
Lîs basın-yayın pazarlama organizasyon
rehberlik ve danışmanlık
Kooperatif mah. Sanat sokağı
Dicle apt. no: 2
Yenişehir / Diyarbakır
Tel: +90 412 228 97 76
Fax: +90 412 228 73 30
E-mail: wesanenlis@yahoo.com
www.wesanenlis.com
ISBN: 978-975-6179-63-5
