Koçi Bey Risalesi
Zuhuri Danışman
Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları
Koçi Bey, XVII inci asırda yetişmiş, Türkler’in Monteskiyö’sü adını almaya hak kazanmış, değerli bir şahsiyettir. (Koçi) kelimesi, onun adı olmaktan ziyade lâkabı olsa gerektir. Bursa'lı Tahir Bey (Osmanlı müellifleri III, 119, bir de GOW. S. 414. Babinger)’e göre Koçi Bey bir Arnavud devşirmesidir. Arnavudça (Kuç) kelimesi, kırmızı demektir. İhtimal ki yüzünün kırmızılığından bu lâkab verilmiştir. Bursa’lı Tahir bey, yazma bir nüshaya ve Hidiv kütüphalnesi fihristine dayanarak onun asıl adının (Mustafa) olduğunu yazmıştır.
Muhtelif kanyaklardan loplannbilen bilgilere güre Koçi Bey, gençtiğinde Güriçe’dcıı İstanbul'a getirilmiş ve sarây-ı Hümâyûna girmiştir, araya giriş senesi, giriş şekli hakkında kesin bilgi yoktur. Sultan Murad ve İbrahim devirleri in’am ve ihsan detferleriııde (Koçi) adına rast bulmamakta, buna karşılık (Mustafa) adına sık sık rastlaıımaktadır. Koçi Bey ...
İçindekiler
Not / I
Koçi Bey’in gençliği, değeri, karakteri: / III
Koçi Bey’in yaşadığı devrin kısa panoraması / VI
Risâlenin sunulduğu IV. Murad ve Sultan İbrahim’in karakterleri / X
Sultan Murad ve İbrâhim’e sunulan telhislerin birbiri den farkları ve sebepleri / XII
Koçi Bey Risfllesinin konusu / XIII
Koçi Bey Risâlesinin yarına ve basılı nüshaları hakkında vaktiyle eski harflerle basılmış olan Koçi Bey Risalesinin ön sözüne devrin tanınmış kişileri tarafından yazılan ıııiitAlâalar / XVI
Devlet düzenine flit, Görice’li Koçi Bey’in saâdetlû Me- hAbctlü, rAbî Sultan Murad Han gaziye verdiği riskledir / 3
Büyük Osınanlı Pâdişâhlarının - Yiiee Allah onların yerini cennet köşkleri eylesin - vezirlerin, divân ehlinin, nedimlerinin ve pâdişâh yakınlarının ahvâli beyânındadır / 5
Evvelce Tımar ve ZeAıııet erbabının çokluğu, kuvvet ve kudreti ve onlar yüzünden ııekadar pâdişâh hizmetlerinin görüldüğü ve ne derecede temiz ve inzibattı asker olduğu beyan olunur / 11
Evvelce ulûfeli olaıı tâifeleriıı ne kadar olduğunu beyan eder / 16
Büyük vezirlerin tutumlarının değişmesine sebep - ve Pâdişâh mansıblarına karışma, tımar ve zeftmet ahvâlinde değişiklik, evvelâ ne yüzden oldu beyan olunur / 20
Geçmişteki bilginler ne ahlâkta olup - hâlâ mevcut olan asrın bilginlerinin ne halde olduğu ve aralarında yürürlükte olan kanunun ne idüğü beyan olunur / 24
Zeâmet ve Tımarın, ilk önce bozulmasının ne yüzden olduğunu beyan eder / 32
Hâlâ mevcut olan ulûfeli tâifeler beyftnındadır / 37
Yeniçeri Tâifesinin ilk defa bozulması ne yüzden olduğu beyan olunur / 41
Reâyâ fukarası ahvâli beyânındadır / 46
İslâm ülkelerinde çıkan fitne ve fesadın sebebinin ne olduğu, bu yüzden ne kadar memleketlerin elden gittiği beyan olunur / 48
Asker tâifesi ve bâzı memlekete âit ahval beyânındadır / 51
Sepetlerde olan zeâmet ve Tımar, ne yol ile bulunur? Onun düzeltilmesi beyânındadır / 54
Tımar ve Zeâmet erbâbının gerektiği şekilde düzeltilip tamamlanması için düşünülen yoldur ki beyân olunur / 57
Şah Abbas’dan, memleket düzeltilmesine âit naklolunan hikâyedir ki anlatılır / 60
Vükelânın ve divân ehlinin düzeltilmesinin ve rüşvetin kaldırılmasının ne yüzden olacağı beyân olunur / 63
Allah’ın rahmetine ulaşmış, suçları Cenâb-ı Hak tarafından affolunmuş olan Sultan Süleyman Han zamanının kemâli beyânındadır / 66
Allah’ın rahmetine mazhar olan Sultan Süleyman zamanındaki ihtilâli beyân eder / 68
Saâdetlû mehâbetlû pâdişâhıma lâzım olan ahval beyânındadır / 71
Zpâmet ve Tımar erbâbına dağıtılması - Zeâmet ve Tımar erbâbının çıkışı ve düzeltilmesi burada açıkça bildirilir, yarabbi kolay eyle ve güçlük verme. Âmin yâ Muin / 75
Ulûfeli kul tâifesinin özet olarak düzeltilmesi beyânında dır / 79
Yukarıda bildirilen meselelerin beyânındadır. Pek fazla gayret-i hümâyunları niyaz' olunur / 81
Sultan İbrAhiın'c takdim edildiği kuvvetle sanılan Risâle / 88
Sır kAtibindcn istenecek defterler / 88
Harem-i HumAyun teşkilâtı / 91
TevcihAtın yapılması şekilleri / 97
Sefer hazırlıkları ve mAdeni para / 100
Okuyup, olup biteni tanımak lüzumuna dâir / 102
Yeniçeri teşkilAtı hakkında / 104
Hatt-ı şeriflerin ne yolda yazılacağına ve içinde neler bulunacağına dAir / 113
Mülkî bölümler ve hasların mikdarı hakkında / 118
AvArız ve Sursat hakkında / 124
Şcylıül İslâm'a verilecek tâlimata dâir / 126
llnıiyye Teşkilâtı / 127
Kırını Hanları vc Teşrifat mcrâsinıi / 130
MuhAfaza, sulyAne, mukataa vc diğer şeylerin tArifi / 136
Nnrk vc Kiler ahvâli / 137
Şehremini, Tersftne Emini, Defterdarlar, Ruznamçeciler, Muhasibler, Mimarlar beyanındadır / 140
Sikke Hakkında / 145
Ilnlk tarufından yapılan şikâyetlerin ne suretle dinleneceği ve ...sil vakıf yapılacağı / 147
Kitabı tez gönder / 149
Elçilerin kabul şekilleri hakkındadır / 151
Bibliyografya / 154
Sözlük / 155
KOÇİ BEY RİSALESİ
Koçı Bey’in Gençliği, Değeri, Karakteri:
Koçi Bey, XVII inci asırda yetişmiş, Türkler’in Monteskiyö’sü adını almaya hak kazanmış, değerli bir şahsiyettir. (Koçi) kelimesi, onun adı olmaktan ziyade lâkabı olsa gerektir. Bursa'lı Tahir Bey (Osmanlı müellifleri III, 119, bir de GOW. S. 414. Babinger)’e göre Koçi Bey bir Arnavud devşirmesidir. Arnavudça (Kuç) kelimesi, kırmızı demektir. İhtimal ki yüzünün kırmızılığından bu lâkab verilmiştir. Bursa’lı Tahir bey, yazma bir nüshaya ve Hidiv kütüphalnesi fihristine dayanarak onun asıl adının (Mustafa) olduğunu yazmıştır.
Muhtelif kanyaklardan loplannbilen bilgilere güre Koçi Bey, gençtiğinde Güriçe’dcıı İstanbul'a getirilmiş ve sarây-ı Hümâyûna girmiştir, araya giriş senesi, giriş şekli hakkında kesin bilgi yoktur. Sultan Murad ve İbrahim devirleri in’am ve ihsan detferleriııde (Koçi) adına rast bulmamakta, buna karşılık (Mustafa) adına sık sık rastlaıımaktadır. Koçi Bey doğrudan doğruya padişâha arızalar takdim edebildiğine göre, o’nun, Saray’da çok mühim ve pâdişâhın mahremi olacak bir mevkide olması icab eder. Bu şekilde pâdişâha en yakın saraylılar ise şüphesiz (Hasodalılar) dır. Avın devrede yaşamış olan ve 1045 (1635) yılında bir aralık Enderûn’da bulunmuş olan meşhur Evliyâ Çelebi, seyâlıntnâmesinin (Cild 1, Sayfa 245) de (Musâhib-i sâbık Silâhdar Mustafa Ağa) dan bahsetmektedir ki, bu musâhibin de Koçi Bey olması düşünülebilir. Evliya Çelebî’nin bu husustaki fıkrası şöyledir:
“.... kıymetli elbiselere bürünmüş olduğum halde o gün Civan dilsiz ile tavşan dilsiz gelüp, çeşitli şakalar ederek bu hakiri alıp, Hasoda’da silâhtar Melek - Ahmed ağa ve ...
Zuhuri Danışman
Koçi Bey Risalesi
MEB
Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları
Devlet Kitapları
Türk Kültürü Kaynak Eserleri Dizisi
Koçi Bey Risalesi
Zuhuri Danışman
1975
| 
