Musul Kerkük Olayı

Musul Kerkük Olayı

Bülent Demirbaş

Arba

Osmanlı Devleti’nin nasıl savaşa katıldığı sorunu günümüzde de tartışılmaktadır. Bugün uygulanan Körfez politikasıyla Enver Paşa’nın politikası arasında benzerlikler olduğunu iddia eden politikacı ve yazarlanmız vardır.

Savaş öncesi İttihat ve Terakki şefleri itilaf ya da ittifak Devletlerinin birinden yana olma konusunda tam bir görüş birliğinde değillerdi. Harbiye Nazırı Enver Paşâ’nın önderliğinde bir grup Almanya’dan yana Cavit Bey ve bazı ittihatçılar ise İtilaf Devletleri’nden yanaydılar.

Enver Paşa 1914 Ekim ayının 22 ve 25. günlerinde Amiral Souchon’a; “Karadeniz’de üstünlüğü temin etmek için Rus filosunu ...

İçindekiler

Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi / 11
Mütarekeden Önce Musul’un Durumu / 16
Osmanlı Meclisi Mebusanı ve Misakı Milli / 22
Revandiz Harekatı / 27
Elcezire İstiklal Mahkemesi / 34
Şeyh Mahmut / 38
Lozan Konferansı’nda Hedef “Misakı Milli” / 47
Musul’la İlgili ikili Görüşmeler / 49
Musul Sorunu Lozan Konferansı’nda / 52
Lord Curzon’un Cevabı / 57
Görüşmeler Sırasında Türk Delegeleri Ne Düşünüyordu / 61
Musul Sorunu’nun Mecliste Tartışılması / 63
Lozan Görüşmelerinin Meclis Gizli Toplantılannda Tartışılması /  65
Abdülhamid ve Musul Petrolleri /  68
Petrol Alanları Hazine-i Hassa’ya Geçiyor / 71
Abdülhamid’in Mirası / 74
Amerika Musul’la İlgileniyor / 77
Chester Projesi / 80
Nesturiler ve Cafer Tayyar Paşa / 83
Haliç Konferansı / 86
Musul Sorun’u Milletler Cemiyetin’de / 87
Sadabat Paktı / 92
Bağdat Paktı / 93
Kerkük’lü Türkmenler / 95
Osmanlı Devleti’nde Kuveyt Sorunu / 101

Ek 1: Kuveyt Meselesi / 111
Ek 2 : Türkiye ve İngiltere / 150
Ek 3 : Kuveyt /  154
Notlar / 159

Kaynakça / 163

Dizin / 169

SUNUȘ

Yaz sonlarında Türk ve dünya kamuoyunun gündemim birden Körfez sorunu aldı. Basın'da da sorunla ilgili çeşitli senaryolar ve spekülasyonlar yapılmaya başlandı. Soruna konu olan bölge ve taraf olan iki devlet 70-80 yıl önce Osmanlı İmparatorluğuna bağlıydı. Kuveyt'i ilhak eden Şaddam Hüseyin orasının Irak'ın bir parçası olduğunu söylüyordu. Kanıt olarak da Kuveyt'in Osmanlı döneminde, bugün Irak'ın bir ili olan Basra vilayetine bağlı olduğunu gösteriyordu.

Aynı şekilde Türkiye'de utangaç bir ifadeyle de olsa Musul- Kerkük üzerindeki iddialardan söz ediliyordu.

Oysa Musul 70 yıl önce Genç Türkiye'nin en önemli sorunuydu. Yıllarca savaşan, milli mücadeleyi başaran kadro Musul için yeni bir savaşı göze alacak durumdaydı. Nerdeyse Lozan Anlaşması yapılamayacaktı.

Bu iddialar ilgimi çekti, konuyla ilgili bir dizi yazı hazırlamayı düşündüm.

Araştırmaya başlayınca çok az bilinen, ancak Musul sorunu ve bugünüde ilgilendiren bölge sorunuyla ilgili hayati önemi olan olaylarla karşılaştım. - Elcezire (Mezopotamya) cephesi, Özdemir Bey, Elcezire İstiklal Mahkemesi, Şeyh Mahmut, Abdülhamid ve Musul Petrolleri v.s. -

Söz konusu olaylarla ilgili yeterli bilgi ve belgede bulamadım. Yine de çalışmamın yayınlanmasında fayda vardı. Hiç olmazsa yakın tarihimizin, bu bir ucu günümüze kadar uzanan önemli sorunu, spekülasyon ve hayali senaryolar yapılmadan objektif olarak incelenmeliydi.

Bu kısa araştırmada yeralan birçok alt başlık, başlı başına araştırma konusu olacak önemde olmasına rağmen ne yazık ki bugüne kadar bunların üzerinde durulmamıştır.

Oysa konuyla ilgili yapılacak kapsamlı araştırmalar ülkemizi ve bölgemizi daha iyi tanımamızı sağlayacağı gibi; müşterek tarih ve coğrafyayı paylaştığımız komşularımızın da bizi ve kendilerini daha iyi anlamasını sağlayacaktır.
Bu çalışmanın bir bölümü Milliyet ve Güneş gazetelerinde yayınlandı. Ayrıca, Osmanlı Dışişlerince hazırlanan Kuveyt Meselesi adlı bir rapor* ve bu raporda atıfda bulunulan bazı yazılarda kitapta ek olarak verildi.

Kütüphanesinden her zaman olduğu gibi bu çalışmada da yararlanmamı sağlayan ve Kuveyt Meselesi adlı raporu vererek yayınlanmasını ve geniş okur ve araştırmacılara ulaşmasını sağlayan Nuri Akbayar'a; bu raporu ve raporda söz konusu edilen yazıları bularak transkripsiyonunu yapan ve bu çalışmanın biran önce yayınlanabilir hale gelmesini sağlayan Yücel'e (Demirel) ve Metin Martı'ya teşekkür ederim.

Bülent DEMİRBAŞ

(*)Yusuf Hikmet Bayur Türk inkılâbı Tarihi adlı eserinde bu raporlarla ilgili olarak şu bilgileri verir “1917 devriminden sonra Osmanlı Hükümeti, Ingiltere'yle barış yapabileceğini ummuştu İngilterede bu umudu desteklemişti. Bu münasebetle ve başlaması umulan görüşmelerde Osmanlı delegelerine bir destek olması amacıyla, savaştan önce Osmanlı ve Ingiliz hükümetleri arasında 1913-14 yıllarında başlamış ve kısmen sona ermiş görüşmelerin bir özeti çıkarılmış ve buna bazı esaslı belgelerin suretiyle aranılan veya konu ile ilgili olan anlaşmaların suretleri eklenilmiştir. Bu belgeler
matbaa-i Amire'de 150'şer nüsha kadar basılmıştı. Bunlar Roma Büyükelçisi Mehmet Nabi Bey ve elçilerden Rumbey-oğlu Fahreddin Bey tarafından hazırlanmıştı.”

Bülent Demirbaş

Musul Kerkük olayı ve
Osmanlı Devletinde Kuveyt sorunu

Arba

Arba Yayınları: 44
Tarih / Anı Dizisi: 11

İstanbul, Mart 1991

Grafik: Ayşe Uzun

Arba Araştırma Basım Yayın Tic.
Kıztaşı Cad. No. 39/2
Fatih/İstanbul
Tel. 523 23 84-531 34 88