Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - I

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - I [Kurdî, Ankara, 2002]

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - II [Kurdî, Ankara, 2002]

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları - III [Kurdî, Ankara, 2002]

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları

Mehmet Bayrak

Özge

Geleneksel Kürt Müziği
Çağdaş Kürt Müziği ve Şarkıları
Kürt Mistik Müziği
Kürt Dansları ve Şarkıları
Kürt Halk Aşıkları ve Saz Şairleri
Manzum Kürt Destanları
Kürt Folkloru
Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları
Bibliyografyası

İçindekiler

Görsel Ürünler Dizini / 9
Önsöz / 11

I. Kesim
Günümüzde Kürt Müziği ve Şarkıları
1. Bölüm: Giriş - Tarihsel Gelişimi İçinde Kürt Kültürü ve
Bugünkü Durum (Mehmet Bayrak) / 15
2. Bölüm: Şarkıların Dili ve İşlevi (Mehmet Bayrak) / 29
3. Bölüm: Kürt Müziği İle Özdeşleşen Bir İsim: Şıvan Perwer (Mehmet Bayrak) / 34
4. Bölüm: Çifte Standardın Adı Kürdübesk: Özü Kürt, Sözü Türk (Mehmet Korkmaz) / 39

II. Kesim
Geleneksel Kürt Müziği
1. Bölüm: Kürt Müziği (Kendal Nezan) / 51
2. Bölüm: Kürt Müziği (Prof. Dr. Amnon Shiloah) / 61
3. Bölüm: Kürt Müziği (Dr. D. Christensen-S. Blum) / 69
4. Bölüm: Kürt Müziği ve Kültürü (A.Tatsumura) / 78
5. Bölüm: Mezopotamya'da Müzik (Fuat Talay) / 97
6 Bölüm: Batı İran'da Kürt Halk Müziği (Dieter Christensen) / 101
7. Bölüm: Doğu Anadolu'da Halk Musikisi (Celil Berkmen) / 108
8. Bölüm: Kürt Halk Müziği ve Sorunları (Dr. Nura Cewari) / 112
9. Bölüm: Kürtler'in Müziği (Dr. Dieter Christensen) / 118
10. Bölüm: Kürt Müziği (Christian Poche) / 125
11. Bölüm: Kültlerin Müziğinde Folklor ve Yüksek Medeniyet
(Dr. Dieter Christensen) / 127
12. Bölüm: Kürt Müzik Folkloru (Koma Zozan) / 131
13. Bölüm: Kürt Müziğinde Aşk ve Keder, Savaş ve Özgürlük Rüyası (Rızgar Xoşnav) / 136
14. Bölüm: Kürt Müziği Tarihi Üzerine Bazı Belirlemeler (Dr.Nureddin Al-Salihi) / 141
15. Bölüm: Kürdistan'da Müzik (Dr. Nureddin Al-Salihi) / 143
a-Kürt Kültürü / 143
b-Kürt Müzik Kültürü / 147
c-Kürtler'de Müzik Aletleri / 150
ç-Kürtler'de Müzik Türleri ve Sözlü Müzik / 157
d-Kürtler'de Müzik Şekilleri / 160
e-Kürt Müziğinde Gelişkin Varyasyonlu Şarkılar / 164
f-Kürt Şehirsel-Folklorik Müziği (Sanat Müziği) / 180
g-Politik Kürt Şarkıları / 196
ğ-Kürt Müziğinin Tarihçesine İlişkin Yaptığım Araştırmalar ve Notlarım / 202
16. Bölüm: Kürdistan Yahudileri'nin Müziği ve
Müzik Stillerinin Bir Özeti (Edith Gerson-Kiwi / 204

III. Kesim
Kürt Mistik Müziği
1. Bölüm: Kürt Sufizmi ve Kürt Müziği Üzerine Bazı Düşünceler (Ziya Aydın) / 223
2. Bölüm: Alevi Kürtler'in Müziği ve Dinsel Şarkıları (Mehmet Bayrak) / 230
3. Bölüm: Mistik İletim Aracı Olarak Ahl-i Hak'ın Kutsal Müziği (Jean During) / 238
4. Bölüm: İran Ahl-i Hak (Gerçeğin Sadıkları)
Kürtleri'nin Kutsal Müziği (Dr. Mohammed Mokri) / 254

IV. Kesim Kürt Dansları
1. Bölüm: Kürt Halk Şarkıları ve Dansları (Ralph S. Solecki) / 269
2. Bölüm: Geleneksel Kürt Dansları (Prof. Mehrdad R. İzady) / 277
3. Bölüm: Kürtler'de Dans Müziği (Dr. Nureddin Al-Salihi) / 280
4. Bölüm: Kürt Halk Kostümleri ve Giysileri (Anthony Shay) / 287
5. Bölüm: İsrail Kürtleri'nin Dansları (Pamela Wanda Clare-Squires) / 289
6. Bölüm: Bir İngiliz Gezgininin Gözlemleriyle 19. Yüzyılda Kürt Düğünü (C. James Rich) / 302
7. Bölüm: Avrupa'da Öncü Bir Kürt Müzik ve Dans Topluluğu:
Koma Aşitî (Hans Brandeis) / 308

V. Kesim
Kürt Şarkıları
1. Bölüm: Kürt Şarkılarının Tarihsel ve Teorik Sorunları (Dr. Nura Cewari) / 315
2. Bölüm: Ermenistan'daki Kürtler'in Halk Türküleri Dalı ve Sistemi (Dr. Nura Cewari) / 323
3. Bölüm: Güneydoğu Türkiye'deki Hakkari Vilayetinden
Düğün Şarkıları (Dieter Chrisîensen) / 333
4. Bölüm: Hakkari Kürtleri'nin Bir Halay Şarkısı ve Değişik
Şekilleri (Dr.Dieter Chrisîensen) / 336
5. Bölüm: Kürt Halay (Govend) Şarkılarında Değişiklik (Dr.Dieter Chrisîensen) / 353
6. Bölüm: Kürt Sıra Şarkılarında Çokseslilik (Dieter Chrisîensen) / 358
7. Bölüm: Kürt Halk Şarkısı ve Kültürel Kalıtımın
Zorunlulukları (Stephan Blum - Amir Hassanpour) / 366
8. Bölüm: Kürt Halk Şarkılarının Sosyal İletişim İşlevi (Dr. Zülfü Kızıldemir) / 385

VI. Kesim
Kürt Folkloru
1. Bölüm: Kürt Folklorü (Memo Dzsuleke) / 413
2. Bölüm: Folklorları Işığında Kürtler'in Ruhu (Thomas Bois)... 415
3. Bölüm: Kürt Folklorunda Ermeni Motifleri
(Dr. Mohammed Mokri) / 464

VII. Kesim
Kürt Halk Aşıkları Ve Saz Şairleri
1. Bölüm: Anonim Kürt Halk Edebiyatı (Thomas Bois) / 493
2. Bölüm: Kürtler'de Halk Aşıkları ve Saz Şairleri (Thomas Bois) / 501
3. Bölüm: Kürt Folklorunda "Dengbej"lik Geleneği (M. Zahir Kayan) / 510
4. Bölüm: Kuzey Horasan’da "Aşık" Kavramı (StephanBlum) / 515
5. Bölüm: Kültlerin Kutsal Şarkıları (Jean During) / 533
6. Bölüm: İran/Horasan Aşıkları (Dr. Amaneh Youssefzâdeh) / 535
7. Bölüm: İran/Horasan Ozanları (Baxşileri) Geleneği (Dr. Amaneh Youssefzâdeh) / 539

VIII. Kesim
Manzum Kürt Destanları
1. Bölüm: Kürt Folklorunda Epik Destanlar (Zozan Ozmanian)
a-Giriş / 547
b-Destan Türünün Karakteristiği / 550
c-Manzum Kürt Destanlannm Notaya Geçirilmesinde İki Prensip / 557
ç-Destanların Tarz Karakteristiği / 560
d-Destanların Yapı Özellikleri ve Şiir İlkeleri / 563
e-Sonuç / 567
f-Kaynakça / 570
g-Notalar [Mem û Zînê, Khulleg Giaro, Leylê û Mecrûm, Sewahadje, Zembilfiroş, Ker û Kulik,
Memê û Eyşê, Sîabend û Xecê, Ûsib û Zelxê] / 574-606

IX. Kesim
Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları Üstüne Bir Bibliyografya Denemesi
Hazırlayan: Mehmet Bayrak / 607

Görsel Ürünler Dizini
1. Celal Güzelses / 21
2. Muqim Tahir / 25
3. Kıde Hafız / 30
4. Şıvan Penver / 37
5. Cemil Cankat / 40
6. Tenekeci Mahmut / 42
7. Urfa Musiki Cemiyeti / 43
8. İranî Halkların Kullandığı Müzik Enstrümanları / 59
9. Kargamış Çalgıcılar Kabartması / 68
10. Mezopotamya'da Dansçılar ve Müzisyenler / 75

11. Mezopotamya'da Enstrümanlar / 93
12. Karatepe Müzisyenler Kabartması / 99
13. İran'da Göçebe Aşiretlerin Kürt Müzisyenleri / 106
14. Kürdi Makamlar / 111
15. Kürt Müzikologu Dr. Cemila Celîl / 116
16. Kuzeybatı Mezopotamya'da Kürt Çalgıcılar / 123
17. Mezopotamya'da Müzik İcra Eden Müzisyenler / 129
18. Günümüz Kürt Müziğinde Kullanılan Çeşitli Enstrümanlar / 132
19. Barzani ve Govend / 138
20. Kürt Kemençesi / 142

21. Xaçatûr Abovyan / 143
22. Kaval Çalan Kürt Çobanı / 149
23. Eski Kaynaklarda Osmanlı Çalgıları / 155
24. Dengbêj Seyfo / 179
25. Mezopotamya'da Müzisyenler / 195
26. Santur / 203
27. Mezopotamyalı Yahudiler'in Konseri / 217
28. Yezidi Kürt Çalgıcılar / 227
29. Binboğalar'da Alevi-Kürt Müziği / 234
30. Ahl-i Haq Müzisyen Dervişi / 249

31. Saz Çalan Kadın / 256
32. Savur'da Kürt Köy Düğünü / 273
33. Mezopotamya'da Kürt Kadınlarının Dansı / 278
34. Bağdat'ta Bir Kürt Dansözü / 281
35. 19. Yüzyılda Kürt Kadınlarının Dansı / 285
36. İsrail'de Kürt Dansı / 295
37. 19. Yüzyılda Bir Kürt Düğünü / 303
38. Koma Aşitî Müzik Topluluğu / 311
39. Kürt Müzikologu Dr Nûra Cewarî / 322
40. Ermenistan'da Kürt Müziği / 331

41. Bir Kürt Köy Düğünü / 335
42. Diyarbakır Halkoyunları Ekibinden Bir Görünüm / 349
43. Kamkarlar (Kürt Müzik Topluluğu) / 379
44. Ava Çıkan Kürt Beylerine Müzik Yapan Müzisyenler / 405
45. Güney Kürdistan'dan Kemençe Örnekleri / 414
46. Kaval Çalan Kürt Çocuğu / 418
47. Govend Çeken Kadınlı-Erkekli Topluluk / 439
48. Erbane Çalan Kürt Köylüler / 453
49. At Sırtında Tar Çalan Ermeni / 473
50. İran Saray Hareminde Eğlence / 480

51. Urfalı Kürt Dervişi / 498
52. Van'da Aşıklar Kahvesi / 505
53. Dengbêj Şakıro / 514
54. İran ve Horasan'da Müzik İcra Eden Pers Müzisyenler / 528
55. Saz Çalan Derviş / 537
56. Horasan Baxşîleri / 541
57. Sazlı ve Silahlı Celâli Kürtleri / 543
58. Komitas / 551
59. Komitas'ın "Melodies Kurdes" Kitapçığının Kapağı / 559
60. Mem û Zin Tablosu / 568

ÖNSÖZ

Esin kaynağını doğadan alan insanoğlu; varolduğundanberi müzik, dans ve şarkıyla içiçe yaşamış.

Yapılan kazılar, müzik kültürünün ana yurtlarından birinin de Mezopotamya ve Anadolu olduğunu ortaya koyuyor. Sadece müzik ve dans kültürü değil, alkollü içki kültürünün de bu topraklarda boy verdiğini görüyoruz.

Bugün kazılardan elde edilen kabartma heykeller, M.Ö. gerek Sümer-ler, gerekse Hititler döneminde bu kültürlerin çok önemli bir aşama kaydettiğini gösteriyor.
İnsanoğlunun ortak ürünü olan kültürler ve uygarlıklar birbirlerine eklemlenerek devam ettiği içindir ki, aynı kültürel gelenekler zaman içinde değişime uğrasa da öz olarak bunların varisleri ve bu toprakların sonraki sakinlerince yaşatılageliyor.

Salt teorik incelemelerde değil, kitapta yer verilen görsel ürünlerde de bunu görmek mümkündür.
Sözkonusu kültür, kuşkusuz bu toprakların bir sakini ve uygarlıkların bir varisi olarak Kürt halkı için de geçerli olacaktı.

"Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları" konulu çalışmamızın ilk cildi dokuz ana kesimden oluşuyor. İlk üç kesimde, değişik yönleriyle Kürt Müziği; dördüncü kesimde Kürt Dansları; beşinci kesimde Kürt Şarkıları; altıncı kesimde Kürt Folkloru; yedinci kesimde Kürt Halk Aşıkları ve Saz Şairleri; sekizinci kesimde Manzum Kürt Destanları ve son kesimdeyse Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları Üstüne Bir Bibliyografya Denemesi yer alıyor.

Çalışmada; özellikle Batılı bilimadamlarının Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları, başka bir söyleyişle Kürt Müzik Folkloru konusundaki bilimsel çalışmalarına yer veriliyor.
Bu alanda Türkiye'de yayımlanan en kapsamlı yayın olma özelliği taşıyan çalışmanın önemli bir boşluğu dolduracağına inanıyoruz. Çalışmanın diğer ciltlerinde ise hemen tamamı notalı Kürt Halk Şarkıian'na yer verilecektir.

Mehmet Bayrak

I. Kesim

Günümüzde Kürt Müziği ve Şarkıları

I. Bölüm

Giriş: Tarihsel Gelişimi İçinde Kürt Kültürü Ve Bugünkü Durum

Mehmet Bayrak

Binlerce Yıllık Geçmişi Olan Bir Kültür
Kürt kültürünün binlerce yıllık geçmişi bulunuyor. Sözlü ve yazılı örnekleriyle bu kültür birikiminin ayrıntılı bir değerlendirmesini yapmak ayrı bir inceleme konusu. Ancak yazılı edebiyat ürünlerinden yola çıkarak kısa bir özetleme yapmak itiyoruz.
Yazılı Kürt edebiyatının kökleri 7. yüzyıla kadar uzanıyor. Hezar-merd'de yapılan kazılarda deri üstüne yazılmış Kürtçe bir şiir bulunmuştur. Şiirde, Arap istilası sırasında Kürdistan'da işlenen kanlı olaylar anlatılmaktadır. Şiirin Türkçe çevirisi şöyledir:

Tapınakları yıktılar, ocakları söndürdüler,
Büyüklerin büyüğü inkâr edildi.
Zorba Araplar Şarezur'a kadar
Tüm köyleri viran ettiler.
Kızları kadınları tutsak ettiler,
Yiğit kişiler kendi kanlarında boğuldu.
Zerdüşt inancı desteksiz kaldı.
Hürmüz artık kimseye yardım etmiyor.

Günümüzde bilinen ilk Kürt şairi Baba Tahir'dir. İbn-i Sina'nın çağdaşı olan bu şair 935-1010 yılları arasında yaşamıştır. "Baba Tahir, yaşadığı döneme göre son derece ileri bir kavrayışla düzeni eleştirir ve ezilenlerden yana çıkar. Böylece o, bilinen en eski Kürt şairi olmakla kalmaz, ilerici-halkçı Kürt şiiri geleneğinin de bir başlangıcı olur."
Bir şiirinde, Türkçe söyleyişle şöyle diyor:

Elim feleğin çarkına ulaşsa
Bu yaptığın çok ayıp, derdim
Kimine yüz türlü nimet sunarsın,
Yiyecek arpa ekmeği yok, kimisinin...

Baba Tahir, Lur lehçesnin yanı sıra Kürtçenin Sorani, Bohti (Kurman-ci) gibi diğer lehçelerini, Arapça ve Farsçayı da biliyordu. Şiirlerinden bazılarını da Farsça yazmıştır.

.....

Mehmet Bayrak

Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları

Özge

Özge Yayınları
Özge Yayınları 27
Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları
Muzîk, Dans û Şarqiyên Kurdî
Cilt 1, İnceleme - Araştırma
Hazırlayan: Mehmet Bayrak

Özge Yayınları
Meşrutiyet Caddesi 17 - 19 Kızılay / Ankara
Tlf: (0312 ) 418 22 96
Fax:(0312 ) 419 92 04

ISBN 975-7861-06-5

Dizgi ve Mizanpaj: Ikramettin Oğuz
Kapak Düzeni: Süleyman Yurdakul
Baskı: ABC Matbaacılık Ltd. Şti.
Tlf: (0312) 385 43 54 pbx

Ankara - 2002

Kapak Resmi: Müzisyenleri yansıtan köy stili Kürt resmi.
Gorani lehçesinde yazılmış “Xurşid û Xâwar”dan elyazması bir metin örneği.
Altta kemençe ve kudüm çalan kadınlar (XVIII. yy.)
[Dr. M. Mokri: La Musique Sacrée des Kurdes “Fideles de Vêritê” en İran;
Encyclopedie des Musiques Sacrées, Paris - 1968 ]