Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Özgür Heval Çınar
IHD
Demokrasinin çatısını oluşturan insan hakları, devletin gücünü ve ulusal egemenliğinin sınırını da oluşturmaktadır. Devletler, uluslararası sözleşmeleri yaparken “İnsan haklarının tanınması, korunması ve geliştirilmesi boyutlarını esas almaktadırlar.
İnsan haklarının korunması; ulusal egemenlik, iç işlerine karışmama anlayışının aşılması, uluslararası ekonomik işbirliğinin gelişmesi ve insan haklarına duyarlı bir kamuoyunun oluşması ile zorunlu bir hale gelmiştir. O nedenle, insan haklarının korunması, bölgesel ve uluslararası düzeydeki koruma mekanizmaları, teknikleri, araçları ve yöntemleri ile birlikte ele alınmaktadır. Dünyada, bölgesel ve uluslararası düzeyde birçok sözleşme ve oluşturulan çeşitli organlar eliyle insan haklarını koruma yöntemleri geliştirilmiştir.
...
Özgür Heval Çınar, 1978 yılında İstanbul’da doğdu, aslen Erzincan’lıdır. Lise öğrenimini İstanbul Çapa Anadolu Öğretmen Lisesi’nde tamamladıktan sonra, 2000 yılında Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden, 2004’te ise İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Yüksek Lisans Programı’ndan mezun oldu. 2000 - 2002 yılları arasında serbest avukatlık yapmış ve İnsan Hakları Demeği İstanbul Şubesi’nde de gönüllü olarak çalışmıştır. Ayrıca, aynı yıllar içerisinde Munzur Vadisi’nde yapılması planlanan barajlara karşı faaliyet gösteren Munzur Çevreci Gençlik Girişimi’nin de sözcülüğünü yapmıştır. Şuanda ise eğitim amacıyla İngiltere’de bulunmaktadır.
İçindekiler
Teşekkür / XI
Önsöz / XIII
Kısaltmalar / XV
Giriş / 1
Birinci Bölüm
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ve Mahkemesi
1.1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Kapsamı / 5
1.1.1. Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesinin Diğer Uluslararası Sözleşmelerle Karşılaştırılması / 5
1.1.2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Hak ve Özgürlüklere İlişkin
Hükümler / 12
1.2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Uygulama Alanı / 18
1.2.1. Başvurucu Taraflar / 18
1.2.1.1. Devlet Başvurusu / 18
1.2.1.2. Bireysel Başvuru / 20
1.2.2. Mahkemenin Konu Yönünden Yetkisi / 25
1.2.3. Mahkemenin Yer Yönünden Yetkisi / 25
1.2.4. Mahkemenin Zaman Yönünden Yetkisi / 26
1.3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Çalışma Usulü / 27
1.3.1. Mahkemeye Başvuru ve Başvurunun Kabul Edilebilirlik Yönünden İncelenmesi / 27
1.3.1.1. Ulusal Hukuk Yollarının Tüketilmesi / 28
1.3.1.2. Mahkemeye Yapılacak Başvurularda Süre: Altı Ay Kuralı / 31
1.3.2. Başvurunun Esastan İncelenmesi ve Dostane Çözüm Girişimleri / 33
1.3.3. Karar Aşaması / 35
1.3.3.1. Tazminat / 35
1.3.3.2. Kararın Duyurulması / 36
L3.3.3. Mahkeme Kararının Kesinleşmesi / 36
1.3.3.4. Davanın Büyük Dairede Görülmesi / 36
1.3.3.5. Mahkemenin Kararlarının Yorumlanması / 37
1.3.3.6. Kararlar ve Son Kararlardaki Hataların Giderilmesi / 37
1.3.3.7. Yargılamanın Yenilenmesi / 37
1.3.4. Bakanlar Komitesi / 37
1.3.4.1. Konsey Statüsünden Kaynaklanan Yetkiler / 38
1.3.4.2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinden Kaynaklanan Yetkiler / 39
İkinci Bölüm
1982 Anayasasında Temel Hak ve Özgürlükler
2.1. 1982 Anayasasının İdeolojik Yaklaşımı / 44
2.2. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteliği / 48
2.3.1982 Anayasasında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması / 51
2.3.1. Anayasanın Doğrudan Sınırlaması / 51
2.3.2. Yasamanın Sınırlaması / 52
2.3.3. Yargıç Kararıyla Sınırlandırma / 57
2.3.4. Yürütme Organlarının Sınırlaması / 57
2.4. Sınırlamanın Sınırları / 57
2.4.1. Kanunla Sınırlama / 63
2.4.2. Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygunluk / 64
2.4.3. Demokratik Toplum Düzeni ve Laik Cumhuriyetin Gerekleri / 66
2.4.4. Ölçülülük İlkesi / 74
2.4.5. Hakkın Özü Kriteri / 80
2.5. Temel Hak Ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılmaması / 85
2.6. Olağanüstü Yönetimlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Kullanımının Durdurulması / 90
Üçüncü Bölüm
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye
3.1. Uluslararası Sözleşmelerin Ulusal Hukuktaki Yeri / 95
3.1.1. Teorik Tartışma / 95
3.1.1.1. îkici (Düalist) Görüş / 95
3.1.1.2. Tekçi (Monist) Görüş / 97
3.1.2. Pozitif Hukukta ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarımızda
Uluslararası Sözleşmelerin Ulusal Hukuktaki Yeri / 99
3.1.3. Türk Ulusal Hukukunda Temel Hak ve Özgürlüklere İlişkin Uluslararası
Sözleşmelerin Anayasa Karşısındaki Konumu Tartışmaları / 101
3.1.4. Ulusal Mahkeme Kararlarında Uluslararası Sözleşmelerin Ulusal Hukuktaki Yeri / 106
3.1.4.1. Yargıtay Kararlarında Uluslararası Sözleşmelerin Ulusal Hukuktaki Yeri / 106
3.1.4.2. Danıştay Kararlarında Uluslararası Sözleşmelerin Ulusal Hukuktaki Yeri / 107
3.1.4.3. Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin Kararlarında Uluslararası Sözleşmelerin
Ulusal Hukuktaki Yeri / 109
3.1.4.4. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Uluslararası Sözleşmelerin
Ulusal Hukuktaki Yeri / 110
3.2. Ulusal Hukukun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Sistemini Etkilemesi / 112
3.3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Ulusal Hukuka Etkileri / 113
3.3.1. Geçici Tedbirler / 118
3.3.2. İhlal Sonuçlarının Giderilmesi / 120
3.3.2.1. İhlali Giderici Bireysel Yöntemler / 122
3.3.2.1.1. Tazminat / 122
3.3.2.1.2. Yargılamanın Yenilenmesi / 123
3.3.2.1.3. Diğer Bireysel Yöntemler / 125
3.3.2.2. İhlali Giderici Genel Yöntemler / 126
3.3.2.2.1. Bilgilendirme / 126
3.3.2.2.2. Mevzuat Değişiklikleri / 127
3.3.2.2.3. İçtihat Değişikleri / 128
3.4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türkiye (Sayılarla) / 128
3.5. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında ve Yasalarında Yapılan Değişikler / 133
3.5.1. Yaşama Hakkı / 137
3.5.2. İşkence Yasağı / 138
3.5.3. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği / 142
3.5.4. Adil Yargılanma Hakkı / 149
3.5.5. Özel ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı / 157
3.5.6. Düşünce, Vicdan, Din ve İfade Özgürlüğü / 158
3.5.7. Toplanma ve Örgütlenme Özgürlüğü / 169
3.5.8. Etkili Bir Hukuki Yola Başvurma Hakkı / 177
3.5.9. Ayrımcılık Yasağı / 178
3.5.10. Mülkiyet Hakkı / 180
Sonuç / 181
Kaynakça / 191
İndeks / 201
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Ve Komisyonu Kararlar Listesi / 207
Ekler / 213
ÖNSÖZ
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, bir “hukuk devleti” olamıyor. Yazılı hukuk ile uygulama arasında daima bir farklılık oluyor. Örnek vermek gerekirse, yazılı hukukta işkence “yasak bir sorgu yöntemi” olarak belirlendiği halde uygulamada bir “sistem politikası” olarak, varlığını devam ettiriyor.
Uluslararası hukukta, düzenlenen pek çok sözleşmeye, T.C devleti adına imza atıldığı halde, söz konusu sözleşmeleri iç hukuka ve özellikle mahkeme kararlarının ayrıca uygulamaya yansıması, son derece yetersiz kalıyor.
Toplum olarak “haklarımızı” ve “ talep etmeyi” bilmiyoruz. Çünkü toplumun çoğunluğu okumuyor. Okumadığı içinde, “kendisine verilen ile” sınırlı kalıyor. “Hak arama bilinci"’ gelişmiyor. Oysa okumak her şeyin başı.
Elinizdeki kitap gerek iç hukuk gerekse Avrupa insan hakları hukuku açısından okunması gereken bir çalışma.
Bizim açımızdan bu kitabın bir başka önemli yanı ise İHD üyesi arkadaşımız Özgür Heval Çınar’ın çalışması olması.
Özgür Heval Çınar bu çalışması ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini Türk hukuku ile birlikte değerlendiriyor.
Bize haklarımızı hatırlatıyor Özgür Heval Çınar.
Hak arama bilincimizin gelişmesi için, haklarımızı öğrenmek için, hukukun üstünlüğünü hayata geçirebilmek için bu kitabı okuyalım.
İnsan Hakları Derneği İstanbul Şubesi Başkanı
Av. Eren Keskin
Giriş
Demokrasinin çatısını oluşturan insan hakları, devletin gücünü ve ulusal egemenliğinin sınırını da oluşturmaktadır. Devletler, uluslararası sözleşmeleri yaparken “İnsan haklarının tanınması, korunması ve geliştirilmesi boyutlarını esas almaktadırlar.
İnsan haklarının korunması; ulusal egemenlik, iç işlerine karışmama anlayışının aşılması, uluslararası ekonomik işbirliğinin gelişmesi ve insan haklarına duyarlı bir kamuoyunun oluşması ile zorunlu bir hale gelmiştir. O nedenle, insan haklarının korunması, bölgesel ve uluslararası düzeydeki koruma mekanizmaları, teknikleri, araçları ve yöntemleri ile birlikte ele alınmaktadır. Dünyada, bölgesel ve uluslararası düzeyde birçok sözleşme ve oluşturulan çeşitli organlar eliyle insan haklarını koruma yöntemleri geliştirilmiştir.”1
“Özerk ve hukuken güçlü duruma gelen bu ulusal ve uluslararası örgütler insan haklarının içeriğini oluşturmaktadır.”2 Birleşmiş Milletler (BM) ve Avrupa Konseyi (AK) gibi evrensel veya bölgesel kurumların kuruluş nedenleri ve bu kurumlarca meydana getirilen belgelerin amacı insan haklarını uluslar üstü bir statü ile koruma altına alarak, insan haklarının evrensel standartlarını oluşturmaktır.
İkinci Dünya Savaşımdan sonra, Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Birliği (SSCB) önderliğindeki Doğu Blokuna karşı. Batı düşüncesini temsil eden AK, 5 Mayıs 1949 tarihinde kurulmuştur. “Konseyin kanuni prensibi çoğulcu ...
1 Sevtap Yokuş, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Türkiye’de Olağanüstü Hal Rejimine Etkisi, Beta Yayınları, İstanbul 1996, s. 2.
Türkiye Cumhuriyeti’nde egemenliğin kaynağı millettir. Bu esas, Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze kadar yapılan dört anayasada “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” şeklinde formüle edilmiştir. Anayasa Mahkemesi’ne göre, egemenliğin millete ait oluşu aynı zamanda laik ve demokratik bir egemenlik anlayışını ifade eder: “Ulusal egemenlik kavramı, demokratik yapının temelidir... Demokratik devlet, ancak laik devlettir”. (AYM, 07.03.1989, E. 1989/1, K. 1989/12 (AMKD, S. 25, s. 151-152) naklen Türkiye Barolar Birliği (Yayma Hazırlayanlar; Ozan Erözden, Sibel înceoğlu, Fazıl Sağlam, Sultan Tahmazoğlu ve Oktay Uygun), Türkiye Raporu, Yayınlanmamış Rapor, Siyasal Yapı ve İnsan Hakları, Avrupa Birliği Toplantısı (İnsan Hakları Uygulama ve Araştırma Merkezi/16-18.04.2003), Ankara 2004, s. 2.
2 A.g.e., s. 1.
Av. Özgür Heval Çınar
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Kararlarının Türk Hukukuna Etkisi
IHD
IHD İstanbul Şubesi Yayınları
İnsan Hakları Hukuku Serisi: 1
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Kararlarının Türk Hukukuna Etkisi
Av. Özgür Heval Çınar
İstanbul, 2005
Heınrıch Böll Stiftung
Bu kitap Heinrich Böll Vakfı’nın mali katkıları ile basılmıştır.
Birinci Baskı: Temmuz 2005
Baskı Adeti: 1000
Adet Hazırlayanlar: Şaban Dayanan ve Veysi Altay
Kapak ve İç Sayfa Tasarımı: Erdoğan Erdoğan
Baskı ve Cilt: MKS Matbaacılık
Bu kitabın her türlü hakkı yazarına aittir. Yazarından yazılı izni alınmaksızın
kitabın bir kısmı veya tamamı fotokopi,
taksim ile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz,
basılamaz ve yayımlanamaz.
Normal ölçüyü aşan alıntılar yapılamaz.
Kaynak gösterilmek kaydıyla bilimsel ve eğitim amaçlı normal
ve kanuni alıntılar yapılabilir.
ISBN: 975-7090-12-3
İnsan Hakları Derneği İstanbul Şubesi
Human Rights Association İstanbul Branch
Çukurlu Çeşme Sokak, Bayman Apt. No 10/1
Taksim - İstanbul
Telefon: (0212) 251 35 26, Fax: (0212) 251 00 85
Internet: www.ihdist.org - E-mail:
ihdist@,superonline.com
