Alevilerde Halk Mahkemeleri - I

Alevilerde Halk Mahkemeleri - I

İsmail Metin

Alev Yayınları

Aleviler arasında görgü olarak bilinen halk mahkemeleriyle ilgili bir araştırmayı kapsayan bu kitap, üç ayrı cilt halinde düzenlenmiştir. Bu üç cilt halk mahkemeleri konusunda tüm sorulara yanıt verecek düzeyde hazırlanmış bir kaynak kitap niteliği taşımaktadır.
Birinci cilt, halk mahkemelerini, ceza sistemlerini, ceza verilirken nelere dikkat edilmesi gerektiğini, cezanın nasıl verildiğini, niçin halk mahkemelerinin kurulduğunu; ceza türleri nelerdir, cezaları kim verir, sanığın durumu nedir gibi aklımıza gelen tüm sorulara yanıt aramaktadır.
İkinci cilt, halk mahkemelerini, köylülerin görgüye karar almasından başlayarak en geniş ve mükemmel mahkemenin yapılışını baştan sona kadar kronolojik sıra halinde işlemektedir. Bu ciltte, halk mahkemelerinde neler yapılması gerektiği ana başlıklar altında incelenmiştir.
Toplumsal değişmelerden sonra halk mahkemelerinin temel dayanaktan değiştiğinden ötürü, uygulanamaz hale geldi. Üçüncü cilt ise, günümüzde, halk mahkemeleri kurulduğunda nasıl bir işlevi olacağına yanıt vermektedir.
Bu üç ciltlik eserde Alevilerde Halk Mahkemeleri ile ilgili öğrenmek istediğiniz her şeyi bulabilirsiniz.
Yayınevimiz bu önemli yapıtı okurlanna sunmaktan kıvanç duyar.

İsmail Metin, 30 Mayıs 1961 yılında, Sivas’a bağlı Çamşıh’ta doğdu. İlkokulu köyünde, ortaokulu Divriği’nde bitirdi. Ortaokul döneminde Vakıflar Yurdu’nda kaldı. Divriği N.D.E Meslek Lisesi’ni bitrdi. 1983 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi. Müzikle de ilgilenen İsmail Metin, 1986 yılında üç arkadaşıyla birlikte “Ruhi Su Dinletisi” adlı resitalini verdi. Halen, İstanbul Barosu’na bağlı olarak avukatlık yapmakta olan İsmail Metin’in yazıları çeşitli dergilerde yayınlandı. Yazarın, yayınlanmamış bir şiir kitabı ve tiyatro eseri de bulunmaktadır.

İçindekiler

Önsöz / 15
Şeriat Mahkemeleri ve Kadılar ile İlgili Halk Türküleri / 17
Dünyada ve Osmanlı Devletinde Hukuksal Gelişmeler / 29

İslam Hukuku / 31
İslamda Suçlar / 31
Allaha karşı işlenen suçlar / 31
Kişilere karşı işlenen suçlar / 31
Allah’a ve kişilere karşı işlenen suçlar / 32
İslam Hukukunda Cezalar / 32
Kısas / 32
Diyet / 33
Hadd / 34
İslamda Önemli Birkaç Suç ve Cezaları / 34
Zina / 15
Haram içme / 35
Hırsızlık / 35
Yol kesme / 35
Padişahların Adam Öldürme Yetkileri / 36
Tanık / 37
İslam Hukukunda Evlenme / 37
İslam Hukukunda Boşanma / 38
İslam Hukukunda Miras / 39

İngiltere’de Hak ve Özgürlükler Konusundaki Gelişmeler / 40
Giriş / 40
Magna Carta / 40
Haklar Dilekçesi / 41
Harbeas Carpus Act / 42
İngiliz Haklar Bildirgesi / 42

Amerika’da Hak ve Özgürlükler Konusundaki Gelişmeler / 43
Giriş / 43
Virginia Anayasası / 43
1791 Anayasası / 44

Fransa’da Hak ve Özgürlükler Konusundaki Gelişmeler / 45
Giriş / 45
İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi / 45

Osmanlı Devleti’nde Hak ve Özgürlükler / 47
Giriş / 47
Tanzimat Öncesi Hukuksal Gelişmeler / 47
Tanzimat Dönemi / 48
Senedi ittifak (1806) / 48
Tanzimat fermanı (1839) / 50
Islahat fermanı (1856) / 51

Halk Mahkemelerinin Kuruluş Amaçları / 53
Alevilerin Şeriatı Kabul Etmemeleri / 55
Osmanlı Devleti’nde Uygulanan İslam Hukukunun,
Hukuki Değer Açısından Çok İlkel Olması / 56
Kadıların Kişiliği ve Kararlarında Taraflı Davranmaları / 57
Alevilerin Osmanlı Devleti’ni Kendi Devletleri Kabul Etmemeleri / 58
Alevilerin Osmanlı Mahkemelerinde Dışlanmaları / 59
Aleviliğin Osmanlı Devletince Yasaklanması / 60

Halk Mahkemelerinin Temel Özellikleri / 61
Halk Mahkemelerinde Şeriat Uygulanmaz / 63
Halk Mahkemelerinde Cezaları Halk Verir / 63
Sanık Mahkemelerde Verilen Yaptırımlara Uymak Zorunda Değildir / 64
Halk Mahkemelerinde Verilen Cezalar Paylaştırılabilir / 65
Halk Mahkemelerinde Kararlar Yöresel Adetlere Göre Verilir / 66
Halk Mahkemelerinde Kararlar Vicdani Hislere Göre Verilir / 66
Halk Mahkemelerinde Kararlar Genelde Sanığını İkrarına Dayanır / 67
Halk Mahkemelerinde Cezalar Çevrecidir / 68
Halk Mahkemelerinde Cezalar İnsanları Çaresizlik İçine İtici Nitelikte Değildir / 68
Halk Mahkemelerinde Kararlar Ortak Fikir Birliği İle Verilir / 69
Halk Mahkemelerinde Yargılamalar Sözlü Yapılır / 69
Halk Mahkemelerinde Yargılamalar Gizli Yapılır / 70

Halk Mahkemelerinin Kurumları / 71
Halk Mahkemelerinde Mahkeme Başkanlığı Kurumu / 73
Halk Mahkemelerinde Yargıçlık Kurumu / 73
Halk Mahkemelerinde Savcılık Kurumu / 74
Halk Mahkemelerinde Avukatlık Kurumu / 75
Halk Mahkemelerinde Madur / 75
Halk Mahkemelerinde Sanık / 76
Halk Mahkemelerinde Şahit / 77
Halk Mahkemelerinde Yargılama Salonu / 77

Halk Mahkemelerinde Suçlar / 79
Suç Nedir? / 81
Suçların Tasnifi / 81
Önem derecesine göre suçlar / 81
Zaman açısına göre suçlar / 82
Meydana Çıkış Açısından Suçlar / 82
Önceden bilinen suçlar / 82
Yargılama sırasında meydana çıkan suçlar / 83

Halk Mahkemelerinde Yargılama / 85
Halk Mahkemelerinin Bölümleri / 87
Ön yargı / 87
İlk yargı / 87
Görgü / 87

Halk Mahkemelerinin Kurulma Şekilleri / 88
Olağan kurulan halk mahkemeleri / 88
Olağanüstü kurulan halk mahkemeleri / 88
Özel mahkemeleri / 88

Halk Mahkemelerinde Mahkeme Açmayı İstemeye Yetkili Olanlar / 89
Dede / 89
Asıl madur / 89
Halk / 89

Halk Mahkemelerinde Davet Usulü / 90
Mahkeme başkanının halkı, evlerini dolaşarak davet etmesi / 90
Mahkeme başkanının halkı, evlere hediye göndererek davet etmesi / 90
Halk Mahkemelerinde Mahkemeye Çağrılma Koşulları / 90
Belli bir yaşa gelmiş olmak / 91
Erkeklerin musahiplerini tutmuş olması / 91
Kimse ile hiç bir husumetinin bulunmaması / 91
Dede tarafından yargılamaya davet edilmesi / 91

Halk Mahkemelerinde Yargılamaya Çağrılmayacaklar / 92
Yargılamamın İleri Aşamasında Yargılamaya Alınacak Kişiler / 92
Yargılamaya Hiç Alınmayacak Kişiler / 92

Halk Mahkemelerinde Mahkeme Başkanın Kişiyi Yargılamadan Men Etme Kıstası / 93

Halk Mahkemelerinde Dava Açmaya Yetkili Kişiler / 93
Rehber / 93
Dede / 93
Sanık / 94
Asıl madur / 94
Halk / 94

Halk Mahkemelerinde Dava Açılması / 95

Halk Mahkemelerinde Davanın Reddedilme Halleri / 95
Olayın daha önceden yargılanmış ve çözülmüş olması / 95
Ortada engel bir hal yokken olayın o yargı döneminde mahkemeye getirilmemesi / 96
Yargılamada toplumsal ve hukuki bir yararın bulunmaması / 96

Halk Mahkemelerinde Görev / 96

Halk Mahkemelerinde Yetki / 97
Kişi yönünden yetki / 97
Yer yönünden yetki / 97

Halk Mahkemelerinde Davalı Ehliyeti / 98
Ergin erkek / 98
Bıyaıı eş / 99
Akıl noksanlığı olanlar / 99
Davar ve mal ziyanları halinde davalı / 99

Halk Mahkemelerinde Sanığın Sorgusu / 99

Halk Mahkemelerinde Gıyabi Yargılama / 100
Sanığın gaip olması / 100
Sanığın isteyerek mahkemeye gelmemesi / 101

Halk Mahkemelerinde İspat Zorunluluğu / 101

Halk Mahkemelerinde Delillerin Giicü / 102
Birinci derece deliller / 102
İkinci derece deliller / I / 102
Kesin deliller / 102
Toplum vicdanı / 103

Halk Mahkemelerinde Sanığa Son İsteminin Sorulması / 103

Halk Mahkemelerinde Mahkeme Kararları / 104

Halk Mahkemelerinde Karar Çeşitleri / 105
Ara karar / 105
Son karar / 105
İtibarın iadesi kararı / 105

Halk Mahkemelerinde Son Kararın Verilmesi Halleri / 105
Sanığın suçsuz bulunması / 106
Sanığın suçlu bulunması / 106
Sanık hakkındaki davadan vazgeçilmesi / 106

Halk Mahkemelerinde Duruşma Masrafları / 106
Mahkeme başkanına verilen para / 106
Topluma verilen kurban / 107
Başka dergahlara adanan kurbanlar / 107

Halk Mahkemelerinde Verilen Cezanın İlanı / 107

Halk Mahkemelerinde Sistemler / 109

Halk Mahkemelerinde Bekletici Sorun / 111
Hukuki nitelik olarak bekletici sorun / 111
Yargılamadan önceki bekletici sorun / 111
Yargılama anındaki bekletici sorun / 111

Halk Mahkemelerinde Davaların Niteliği / 112

Halk Mahkemelerinde Karşılıklı Dava / 11

Halk Mahkemelerinde Geçişli (Bağlantılı) Dava / 113

Halk Mahkemelerinde Vekaleten Başkanlık / 114

Halk Mahkemelerinde Atama İle Başkanlık / 114

Halk Mahkemelerinde Ceza Türleri / 115
Ölüm Cezası / 117
Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar / 118
Rencide Edici Cezalar / 119
Vücuda eziyet veren rencide edici cezalar / 119
Vücuda eziyet vermeyen rencide edici eczalar / 120
Para Cezası / 120
Bedel karşılığı verilen para cezaları / 120
Tazminat için verilen para cezaları / 121
Maddi tazminat niteliğindeki para cezaları / 121
Manevi tazminat / 121
Düşkünlük / 121
Zaman açısına göre düşkünlük / 122
Veriliş makamına göre düşkünlük / 123
Kendiliğinden oluşan düşkünlük / 123
Yargılama sonucu verilen düşkünlük / 123
Cezaların Birlikte Uygulanmaları / 124

Cezaların Uygulanması / 125
Ölüm Cezası / 127
Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar / 127
Rencide Edici Cezalar / 128
Düşkünlük / 129
Para Cezaları / 130
Ödeniş miktarına göre para cezaları / 130
Ödeme zamanı olarak para cezaları / 130
Ödeme yerine göre para cezaları / 130

Kesin ve Sürekli Düşkünlük Doğuran Suçlar / 133
Giriş / 135
Adam Öldürmek / 135
Zina / 136
Musahibin Namusuna Dolanmak / 136
Talibi İle Evlenmek / 137
Yoldan Dönmek / 137
İhanet ve İspiyonculuk Etmek / 138

Ceza Miktarları / 139
Cezaları Ağırlaştırıcı ve Hafifletici Şartlar / 141
Cezasını Kabul Etmeyene Verilecek Düşkünlük
Miktarının Tesbiti / 142
Cezaların Esnekliği / 142
Ceza Miktarının Esnekliği Bakımından Cezalar / 143
Miktarı değişen cezalar / 143
Miktarı değişmeyen cezalar / 144
Cezaların Paylaşımı / 145

Cezaların Kaldırılması / 147
Giriş / 149
Zaman Bakımından Cezaların Kaldırılması / 149
Süresi dolmadan cezaların kaldırılması / 149
Süresi sonunda cezaların kaldırılması / 150
Cezaların Kaldırılmasının Şartları / 150

Halk Mahkemelerinde İtibarın İadesi / 153
Giriş / 155
Halk Mahkemelerindeki İtibarın İadesi Duruşmasında
Usul / 155
Sanığın suçunun feragatla sonuçlanması hali / 155
Sanığın hafif ceza almış olması hali / 156
Sanığın suçunun ağır cezalık olması hali / 156
Halk Mahkemelerinde İtibarın İadesini Doğuran
Nedenler / 157
Feragat / 157
Madurun zararlarının karşılanmış olması / 157
Sanığın bağışlanması / 157

Üst Yargı / 159
Giriş / 161
Yerel Mahkemede Yargılamanın Yenilenmesi / 161
Özel MahkemedeYargılamanın Yenilenmesi / 161
Temyiz / 162
Özel Mahkemelerin Kuruluş Nedenleri / 162
Sanığın yerel mahkemelerdeki yargılamayı kabul, etmeyerek özel mahkeme oluşturulmasını istemesi / 162
Yargılamanın konusunun teknik olmasından dolayı kurulması istenilen özel mahkemeler / 163
Özel Mahkemelerde Bulunan Heyetin Niteliği / 163
Hacı Bektaş Dergahımın Yargılamadaki İşlevi / 164
Hacı Bektaş Tekkesi’nin temyiz işlevi / 164
Hacı Bektaş Tekkesi’nin çözülemeyen yargılamalarda başvuru merci olması / 164
Hıdır Abdal Ocağı / 165

Halk Mahkemelerinin İşlevleri / 167
Giriş / 169
Halk mahkemelerinin mahkeme işlevi / 169
Halk mahkemelerinin insanları kötülüklerden arındırma işlevi / 169
Halk Mahkemelerinin Tarihsel İşlevi / 170
Halk mahkemelerinin Cumhuriyetten önceki işlevi / 170
Halk mahkemelerinin Cumhuriyetten sonraki işlevi / 170
Şu anda halk mahkemelerinin durumu / 172
Halk mahkemelerinin hassasiyeti / 172
Halk Mahkemelerinin Bugün Uygulanmamasının
Nedenleri / 172
Alevi toplumunda dışa açılma / 173
Hukuk alanındaki yenilikler, davaların çokluğu / 173
Halk mahkemelerindeki yargılamanın basit yapılması / 173
Toplumdaki manevi değişim / 174

Örnek Olaylar / 177
Kaynakça / 193

ÖNSÖZ

Halk dilinde görgü-görgü temi diye anılan halk mahkemeleri Alevilik hareketinin tartışmasız en önemli kurumudur. Alevi anane ve düşüncelerinin varolması, korunması ve günümüze gelmesinde en önemli rolü bu kurum üstlenmiştir. Bu nedenle Aleviler arasında bu kurumunu ayrı bir saygınlığı, ayrı bir kutsallığı vardır.

Halk mahkemeleri cumhuriyetin kurulması ve bu nedenle şeriat mahkemelerinin kaldırılarak yerine çağdaş mahkemelerin kurulmasıyla fonksiyonunu büyük ölçüde yitirdi. Temel işlevini yitiren halk mahkemeleri sadece kültürel tatmin ve bir ananenin devam etmesi ile sınırlı kaldı. Bundan dolayıda Cumhuriyetten günümüze kadar tam anlamıyla uygulanma olanağı hemen hemen kalmadı.

Zaten Osmanlı döneminde halk mahkemeleri en çok tepki çeken kurum olması münasebetiyle gizli yapıldığından günümüze hemen hemen hiç yazılı delil kalmadı. Halk mahkemelerinin son dönemlerini görenlerin de yaşlarının ilerlemesi sonucu birer birer ölmesiyle bu kurumun tüm kaynakları kurumaya başladı. Alevilik üzerine yazılan hemen her kitapta bu kurumdan bahsedilmesine karşın yazının sınırı birkaç sayfayı geçmemiştir. Halk mahkemelerinin felsefesi, özü, içeriği üzerine hiç bir şey yazılmamıştır. Halk mahkemeleri üzerine yazılan yazılardan bir kısmı, sadece o anda okunan gülbenklerden bahsederken, bir kısmı da kendisine kadar ulaşan bir kaç yargılama örnekleri vermiştir. Burada yazarların olumsuz davranışlarının varlığından bahsedilmez. Aksine onlar bu kurumu bugün bize ulaştıranlardır. Fakat halk mahkemelerinin içeriği, özü ve felsefesinin yazılabilmesi için yazarın ayrıca hukuk konusunda uzman olması gerekiyordu. Aksi takdirde hukuki deyimler, hukuk sistemleri, hukuki düzenlemeler yapılamaz. Bu ayrı bir uzmanlık istemektedir.

Benim burada yaptığım mevcut bir yazıyı derlemek bir bilgiyi bir yerden bir yere aktarmak değildir. Burada yaptığım hiç bir hukuki sistemi olmayan, kuralları ve sınırları belirsiz, halkın yargılamasını bir sisteme oturtmak, bir hukuki niteliğe dönüştürmektir. Şöyle de diyebiliriz: Ham maddeyi aldım, sanayi ürünü yaptım. Bugün artık nasıl bir şeriat hukuku, çağdaş hukuk var ise bir Alevi hukuku da var. Artık ne yok olacak ne de sadece efsanevi halde kalacaktır. Bugün okunacak, olan bu hukuk, inanıyorum ki yarın çağdaş hukukları etkileyerek onlara kaynaklık edecektir.

Av. İsmail Metin

Dünyada ve Osmanlı Devletinde Hukuksal Gelişmeler

İslam Hukuku

Bu başlık altında İslam hukuku çok basitçe ele alınarak, okuyucuların bu konuda çok yüzeysel de olsa bilgi edinmeleri amaçlanmıştır.
Onun için sadece kitabın esas konusunun anlaşılmasına yardımcı olacak kadar bilgi ile yetinilecektir.

İslamda Suçlar
İslam ceza hukukuna “ukubat” denir. İslam ceza hukukunda suçlar üçe ayrılır:
- Allaha karşı işlenen suçlar
- Kişilere karşı işlenen suçlar
- Allaha ve kişilere karşı işlenen ortak suçlar
Allah’a Karşı İşlenen Suçlar

Bu suçlara islamda hak allah denir. Eğer bir kişi allaha karşı bir suç işlemişse ve bu suçta çeşitli yollarla açığa çıkmışsa bu durumda kişinin gidip allaha yalvarması istenir. Allah’ın hoş görülü olduğu, bağışlayıcı olduğu anlatılır, onu da bağışlayacağı söylenir. Bu suçlarda kadılar ceza verip vermemekte serbesttir. Ama uygulamada genelde ceza verilirdi.

Kişilere Karşı İşlenen Suçlar
Bu suçlara İslamda ‘‘hak adem” denilir. Bu durumda madur şikayet ederse ancak ceza verilir. Kişi şikayette bulunmazsa kadı ceza veremez.
Bu suça karşılık olarak bizim hukukumuzda ferdi suç kavramı vardır. Fakat bizde şu an uygulanan hukuk kişi hakları arama, koruma ve kollama açılarından İslam hukukundan çok farklıdır ve ileridir.

İsmail Metin

Alevilerde Halk Mahkemeleri

Alev

Alev Yayınları
Alev Yayınları: 34
Kültür Dizini: 4
Alevilerde Halk Mahkemeleri, Cilt 1
Av. İsmail Metin

Alev Yayınevi
Piyerloti Caddesi 17 / 4
34400 Çemberlitaş, İstanbul
Tel: 516 84 64

© Av. İsmail Metin
© Alev Yayınevi, 1994

Birinci Basım: Ağustos 1992
İkinci Basım: Eylül 1994

ISBN 975-335-013-9 (Tkno)
ISBN 975-335-014-7

Dizgi ve Ofset Hazırlık: Alev Yayınevi
Kapak Tasarım: Boyut Grafik
Baskı: Yön Matbaacılık
Cilt: Yeni Güven Mücelithanesi