Kurdoloji Biliminin 200 Yıllık Geçmişi
Rohat Alakom
Komkar
Kürdoloji, bir bilim olarak Kürt Dili ve Edebiyatı, Kürt Tarihi, Etnografya ve daha birçok alanda Kürtler ve Kürdistan üzerine araştırmalarda bulunan kapsamlı bir bilim dalıdır. Doğu bilimleri alanında son yıllarda önemli bir inceleme dalı haline dönüşen bu bilimin adı olan Kürdoloji sözcüğü Kürt ve Yunanca'da söz ve bilgi anlamına gelen Logos (...) sözcüklerinden oluşmuş bileşik bir sözcüktür. Kürtçe'ye girmiş biçimi ile bu sözcük Fransızca'dan alınmıştır: Kurdologie (İng. Kurdology, İt. Curdologia, Hol. Coerdologi). Bazı diğer dillerde, yapabilmek, tanımak anlamına gelen sözcükler ve Kürt sözcüğünden oluşmuş değişik sözcüklerin de bazen Kurdoloji yerine kullanıldığını görmekteyiz, örneğin Rus. Kurdovedenie (...), Alm. Kurdenkunde, Far. Kordşanasi. Aynı temeller üzerine türetilen, günümüzde Kürtçe'de kullanılan Kurdzanî ve Kurdnasî sözcükleri de kaynaklarda geçmektedir.
Kürdoloji terimi yerine bazen Kürt İncelemeleri ifadesi de kullanılmaktadır: İng. Kurdish Studies, Al. Kurdische Studien, Fr. Etudes Kurdes, Ar. Dirasat Kurdiyye (...)
"Kürdoloji'nin Babası" olarak bilinen M. Garzoni'nin yazdığı "Kürt Dili'nin Grameri ve Sözlüğü" adlı eserinden yaklaşık olarak 60 yıl geçtikten sonra, Kürt Dili üzerine ilk bilimsel araştırmalardan bir tanesi Alman dilbilimcilerin’den
İçindekiler
Önsöz Yerine / 7
1. Bölüm
Kürdoloji ve Doğubilimleri / 9
2. Bölüm
İtalya / 29
3. Bölüm
Almanya / 33
4. Bölüm
Fransa / 46
5. Bölüm
İngiltere / 62
6. Bölüm
Avusturya / 73
7. Bölüm
Hollanda / 77
8. Bölüm
İskandinavya Ülkeleri / 81
9. Bölüm
Çarlık Rusyası / 95
10. Bölüm
Sovyetler Birliği / 105
11. Bölüm
Amerika / 150
12. Bölüm
Irak / 157
13. Bölüm
İran / 184
14. Bölüm
Suriye / 192
15. Bölüm
Türkiye / 196Kaynakça / 215
ÖNSÖZ YERİNE
Kürdoloji biliminin 200 yıllık gelişimini özetlemeye çalışan bu inceleme, okuyucuyu bu konuda bilgilendirmeyi amaçlamaktadır. İncelemenin alanına bu 200 yıllık süre içinde yapılan temel , önemli çalışmalar girmektedir. Gerek çalışmaların coğrafik olarak geniş bir alana yayılması, ge rek Kürdoloji’nin kendi içinde yeni inceleme alanlarının ortaya çıkışı, temasal düzeyde çeşitlilik kazanması gibi nedenler yüzünden, bu inceleme bazı ana başlıklar ve alt başlıklardan oluşmaktadır.
Çeşitli ülkelerdeki çalışmalar, kronolojik olarak ele alınmış , bazen bir ülkedeki araştırma ve incelemelere ilişkin olarak diğer ülkelerde yapılan bazı aynı düzeydeki çalışmalara da değinilmiş, yatay bir yöntem izlenmiştir.
Uzun bir çalışmanın ürünü olan bu inceleme, zamanlama olarak İtalya'da, 1787 yılında yayınlanan ilk çalışmalardan birisi olan Garzoni'nin “Kürt Dili'nin Grameri ve Sözlüğü” adlı dilbilimsel eseri ile başlatılmış, Kürdoloji'nin çeşitli ülkelerdeki gelişimini ele almaktadır . Batı Avrupa'da yayınlanan bu ilk kaynak yanında, aynı yıl Çarlık Rusyası'nda P.S.Pallas tarafından hazırlanan ''Tüm Diller ve Lehçelerin Karşılaştırmalı Sözlüğü" adlı çalışmada Kürtçe üzerine ilk bilgiler yer almıştır. Çarlık Rusyası'nda yapılan Kürdoloji çalışmalarının tarihi bu sözlük ile başlamaktadır. Kısacası, 1787 yılının Kürdoloji Tarihi açısından büyük tarihi bir önemi vardır.
Kürdoloji'nin 200 yıllık(1787-1987) gelişimini özlü bir biçimde ele aldığımız bu kitap, çeşitli ülkeler düzeyinde hazırlandı. Yöntem açısından okuyucuya karşılaştırmalar yapma olanağını veren bu incelemenin diğer bir yararı da, çeşitli dillerde yayınlanan veya bu ülkelerde yapılan araştırma ve incelemeleri bir araya getirerek, okuyucuya belli alanlarda toplu bir kaynak listesi sunmaktır.
Kürdoloji bilimi üzerine genelde yapılmış bir çalışmanın yokluğu, bizi çeşitli kaynaklardan ko nuya ilişkin bir araştırmaya itmiştir. Tek-tek ülke düzeyinde yapılan bazı araştırmalar bu alanda bize cesaret vermiş, bu kaynaklardan oldulça yararlanılmıştır. Bu kaynakların bir listesi, kitabın sonunda, Kaynakça kesiminde yer almıştır.
Farklı ülkelerde yapılan Kürdoloji Eğitimi'ne ilişkin olarak düzenli bir kaynağa rastlıyamadık. Örneğin, Dünya'daki tüm üniversite ve yüksek okulara ilişkin olarak "Uluslararası Üniversiteler Derneği"nin hazırlamış olduğu kapsamlı el kitabında bu konuda fazla bir informasyon yer almamıştır, yalnız Irak'da Selhaddin Üniversitesi bünyesinde, "College of Arts" adlı kurumda Kürt Dili Eğitimi'nin yapıldığı, bu eğitimin 4 yıl devam ettiği, kurum tarafından "Zanco -Scienctific Journal" adlı bir yayın organının çıkarıldığı şeklinde sınırlı bazı bilgiler yer almıştır (1)
Diğer yandan, farklı ülkelerde çalışmalarda bulunan kürdologlar, doğubilimcileri ve bazı araştırmacıların yaşam öyküleri, çalışmaları alanında temel bir el kitabı henüz hazırlanmamıştır. Bu konudadaki bilgileri değişik kaynaklardan sağladık. Çeşitli ülkelerde yayınlanan, önemli kişiler üzerine hazırlanan Kim Kimdir? (Who's Who?) adlı kaynaklarda, ansiklopedilerde ve çeşitli ulusal biografilerde bazı kürdolog ve doğubilimcinin yaşamlarına ilişkin bilgiler yer almıştır. Özellikle günümüzde geliştirilen bazı kaynaklarda, hem araştırmacıların yaşam öyküleri (Biografi), hem de çalışmaları üzerine bilgilerin (Bibliyografya) by lunduğu iki boyutlu çalışmalar olan Bio-Bibliyo-grafya1 dan iki tanesinde çeşitli kürdologlara i-lişkin olarak daha ayrıntılı bilgiler yer almıştır. Bunlardan S.D. Miliband'ın "Sovyet Doğubi -timcilerinin Bio-Bibliyografik Sözlüğü" adlı kay samlı çalışmasında birçok kürdologun yaşam öyküleri ve eserleri tanıtılmıştır. 1979 yılında Hol_ landa'nin Leiden kentinde basılan benzer bir çalışmada da bazı diğer araştırmacıların yaşamları ve çalışmaları üzerine bilgiler yer almıştır(Cemal Nebez, D.M. Makenzie, N.M. Oranski, S. Wikay der ve Bo Utas gibi). Bu çalışmada yanlız filoly ji alanındaki bilginler üzerinde durulmuştur(2). Miliband'ın çalışmasında birçok filolog yanında, toplumsal bilimler alanında tanınmış yüzlerce dy ğubilimci ve kürdolog üzerinde de durulmuştur.
Bazı kürdologlann çalışmaları ve yaşamlarına ilişkin olarak, onların yayınlanan farklı bazı eserlerinin giriş kesimlerinde yer alan Yazarı Çizerine adlı bölümlerde düzenli bilgiler yer almıştır, örneğin V. Minorski(3), E.B. Soane(4) gibi. Kaynaklarda yaşamları üzerine fazla bir bilgiyi bulamadığımız Q. F. Qazi(İran), A. Coletti (İtalya) gibi araştırmacılara ilişkin olarak , bize bazı elyazmaları gönderen Ahmed Şerifi ve A. Coletti'nin hanımı Hanne Coletti'ye burada teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Yine Irak'daki bazı çalışmalara ilişkin olarak katkılarını gördüğüm Iraklı araştırmacı Ferhad Şakeli ve özellikle eski seyahatnamelerin bulunduğu, İsveç Etnografya Müzesi Kütüphanesi yöneticilerine de teşekkür ederim.
(1) International Handbook of Oniversities and other İnstitutions of higher education, by The İnternational Association of Universities, Paris , 1 983.
(2) Bio-Bibliographies de 134 Savants, E.J . Brill, Leiden, 1979.
(3) Iranica, Twenty Articles by V. Minorsky , Tahran, 1964.
(4) Ely Bannister Soane, To Mesopotamia and Kurdistan in Disguise, Amsterdam, 1979.
1. Bölüm
KÜRDOLOJİ VE DOĞU BİLİMLERİ
Kürdoloji, bir bilim olarak Kürt Dili ve Edebiyatı, Kürt Tarihi, Etnografya ve daha birçok alanda Kürtler ve Kürdistan üzerine araştırmalarda bulunan kapsamlı bir bilim dalıdır. Doğu bilimleri alanında son yıllarda önemli bir inceleme dalı haline dönüşen bu bilimin adı olan Kürdoloji sözcüğü Kürt ve Yunanca'da söz ve bilgi anlamına gelen Logos (...) sözcüklerinden oluşmuş bileşik bir sözcüktür. Kürtçe'ye girmiş biçimi ile bu sözcük Fransızca'dan alınmıştır: Kurdologie (İng. Kurdology, İt. Curdologia, Hol. Coerdologi). Bazı diğer dillerde, yapabilmek, tanımak anlamına gelen sözcükler ve Kürt sözcüğünden oluşmuş değişik sözcüklerin de bazen Kurdoloji yerine kullanıldığını görmekteyiz, örneğin Rus. Kurdovedenie (...), Alm. Kurdenkunde, Far. Kordşanasi. Aynı temeller üzerine türetilen, günümüzde Kürtçe'de kullanılan Kurdzanî ve Kurdnasî sözcükleri de kaynaklarda geçmektedir.
Kürdoloji terimi yerine bazen Kürt İncelemeleri ifadesi de kullanılmaktadır: İng. Kurdish Studies, Al. Kurdische Studien, Fr. Etudes Kurdes, Ar. Dirasat Kurdiyye (...)
"Kürdoloji'nin Babası" olarak bilinen M. Garzoni'nin yazdığı "Kürt Dili'nin Grameri ve Sözlüğü" adlı eserinden yaklaşık olarak 60 yıl geçtikten sonra, Kürt Dili üzerine ilk bilimsel araştırmalardan bir tanesi Alman dilbilimcilerin’den E. Rödiger ve A.F. Pott tarafından kaleme alınıyor, bu iki büyük Alman dilbilimcisi araştırmalarını "Kürt İncelemeleri" (Kurdische Studien) diye adlandırmışlardır(1). Yani kaynaklarda ilk defa Kürt İncelemeleri terimi kullanılmış, daha sonra, özellikle 1934 yılında Erivan'da yapılan Birinci Kürdoloji Kongresi'nden sonra artık Kürdoloji sözcüğü sık sık kaynaklarda geçip, kullanılmaya başlanıyor.
.....
Rohat Alakom
Kurdoloji Biliminin 200 Yıllık Geçmişi
(1787-1987)
Komkar
Komkar Yayınları
Kurdoloji Biliminin
200 Yıllık Geçmişi
(1787-1987)
Rohat Alakom
Birinci Baskı: Ekim 1987
Komkar
Burgunderstr. 35-37
5000 Köln 1 / BRD
