Tarih İçinde Konya’daki Kürtler
Sedat Ulugana
Pêrî Yayınları
Konya Çölü’nün, Kürtlükle tanışıklığı bilindiğinin aksine çok eskidir. Konya'yı keşfeden Pers ordusunun “Okçu Kürtler”ini, zamanla İslam Ordusundaki cihatçı Kürtler, daha sonra Selçuklular döneminde Sivas Kürtleri ve Doğu Torosların Lek Kürtleri takip eder.
Osmanlı’nın erken dönemlerinde Konya dolaylarına gelen Kürtler de dâhil bu saydıklarımız, bu kadim çölün diğer halklarına karışıp eriyip gittiler. Geriye nasyonalitelerinden esinlenerek adlandırılan mekânları kaldı.
Konya’nın bu ilk prototip Kürtlerinin aksine, Osmanlı’nın geç dönemlerinde Konya’ya “Aşiret” olarak gelen, sürülen ya da “iskan” edilen Kürtler, prototip Kürtlerin aksine varlıklarını korudular, eriyip gitmediler. Kültürel ve nasyonal değerlerini korudular.
Günümüzde de Kürdistan’dan uzak bir coğrafyada, ana Kürtlüğün değerli bir parçası olarak Kürt ulusal davasına sahip çıkıyorlar.
“Kitlesel olarak Konya’daki Kürt varlığınının yanı sıra, popüler Kürt şahısların Konya’daki varlıkları da bu ulusal ve sınıfsal davanın kaçınılmaz bir sonucudur, Keza “öteki” olmanın kaçınılmaz tepkiselliğinin ve sınıf mücadelesinin sonucu olarak daha çok sol cenahta yer alan Kürt enteli-jansının sürüldüğü yerlerden biridir Konya. Ruhî Su, Yılmaz Güney, Yaşar Kaya, Cemşid Bender bunlardan bazılarıdır.
Velhasıl “tarih içinde Konya”, eski çağlardaki gibi günümüzde de Kürt tarihinin Kürdistan’dan uzak bir yapıtaşı olarak güncelliğini korumaktadır.
İçindekiler
Konya Kürtleri Tarihine Giriş / 9
Farklı Aşiretlere Mensup Kürtler / 9
Konya Çölü’ndeki Kürtler
Konya’da Bir Kürt Devleti / 15
Şikâri Metinleri
Orta Anadolu’daki En Eski Kürtler ve Şikari / 19
Oğuz Kavmine Karşı Orta Anadolu’yı Koruyan Kürtler / 21
Kürt Hacı Bahadır Sivas’ta Adına Hutbe Okutuyor / 22
Kürt Ordusu Konya’ya İlk Defa Geliyor / 22
Konya Sarayındaki Kürdistan Pehlivanları / 22
Kürdistan Askerleri Haçlı Ordusunu Kırıyor / 22
Kürtlerin Ankara’ya Saldım.ası / 23
Kürtler Niğde ve Tarsus’u alıp Varsak Türkmenlerini Kılıçtan Geçiriyorlar / 23
Kürt Zülkadiroğullan, Karamanoğlu Mehmet Bey’in Yardımına Geliyorlar / 23
Karamanoğlu Mehmet Bey, Denizli ve Çine’yi
Kürt Beyi Hacı Bahadır’ın Oğlu Menteşe’ye Veriyor / 23
Kürtler Konya’yı İşgal Edip Alâeddin Keykubat
Sarayındaki Yirmi Dört Şehzadeyi Kılıçtan Geçiriyorlar / 24
İdealist Bir Kürt Komutan: İbni Kürt ve Mirza
Bahadır’ın ihaneti / 24
Mevlana: “Konya ’yı kirli Kürtlerin ellerinden kurtarın! ” / 25
Etnisîtesi Tartışmalı
Hespkeşanlar veya Atçekenler / 26
Hespkeşan Kürtleri / 26
Konya Şeriyye Sicillerinde Konya Kürtleri / 29
Toprağa Yerleşmeye Zorlanan “Eşkiya ” Kürtler ve Kültlere Karşı
Uygulanan Katliamlar / 29
Tarihsel Olarak Konya’daki Kürt Yerleşim Yerleri / 37
Koçhisar’m “Şerefli Kürtleri ” / 40
Cumhuriyet Döneminde Konya Kürtleri / 41
Konya Halkevi Dergisinde Konya Kürtleri ve Kürt Kilimleri / 51
Rapor “Konya Vilayetininsıhhi-İiçtimaî Coğrafyası” / 51
Konya’da Kürelerin Medreseleri ve Dini Eğilimleri / 60
Üstad Saidî Kürdi ve Konya Kürtleri / 65
Konya’nın Kürt Kabadayıları Vanlı Kürt Miço / 69
Sürgünler Şehri Konya Konya’nın Kürt Sürgünleri / 73
Yılmaz Güney / 77
Yaşar Kaya / 80
Ruhi Su / 82
Türk Gazetelerinde Konya Kürtleri / 86
Canlı Hesap Makinesi Hese Zîr / 88
“Canlı Hesap Makinesi Bir Adam ” / 93
Göç, Diaspora ve Ulusal Eğilimleri / 94
Uyanış: Konya’nın Kürt Sanatçıları / 97
Ekler Kültlerin En Eski Tiyatro Eseri / 101
Halikanlı Halit’in Aşireti / 104
Halikanlar Şimdi Aydın’da / 105
Konya Nüfus Müdürlüğü / 108
‘‘Kürtler, Türklüklerini unutmuş Türklerdir” / 109
Bîrnebûn’a Kürtçe Küçük Bir Katkı “Di Kovara Bîrnebûne de Mînaken Folklore ” / 111
Kaynakça
Kitap, Dergi, Tez ,Makale / 122
Gazete (Haber) / 126
Fotoğraflar / 128
ÖNSÖZ
-Nerelisin?
-Konyalıyım.
-Aslen nerelisin?
-Konya...
-Konya’da Kürt yok ki.
-Var var!
Konya’nın sosyo-demografik yapısına dair pek bilginiz olmadığında ve Konyalı bir Kürt ile tanıştığınınzda kaçınılmaz olarak aranızda bu diyalogun geçeceğine emin olabilirsiniz. En azından ben bu diyalogun hem muhatabı hem de şahidi oldum. Çünkü diyaloga sebep Konya, ‘bilinen’ bir Kürt şehri değildir ve “klasik Kürdıstan’ın sınırlan” içinde hiç değildir. Ama bu Konya’nın bir Kürt şehri olmadığı anlamına gelmiyor. Konya, basbayağı “bir Kürt şehri ” dir. Şahıs olarak, üniversite eğitimi için dört yıl yaşadığım Konya’ya dair naçizane tespitim budur. Evet, Konya bir Türk şehri olduğu kadar, bir Kürt şehridir de. Konya’yı Kürtsüz, Kürdü de Konya’sız ele alamazsınız.
Konya’dan Ankara’ya uzanan ve Tuz Gölü’nü çevreleyen çöl, Kürt köyleriyle doludur. Bu köylerle meskun çorak coğrafya, onlarca Kürt aşiretinin kadim toprağıdır. Söz konusu çöl, içine her ne kadar Ankara, Kırşehir, Aksaray gibi farklı illerin Kürtlerle meskun bölgelerini içerse de ve idari taksimatta bu iller kesin sınırlarla birbirinden ayrılsa da bu, tanım olarak “Konya Çölündeki Kürtler” nitelendirmesi gerçeğini değiştirmiyor. Yani Tuz Gölü’nü çevreleyen coğrafya’nın diğer adıdır Konya Çölü... Nihayetinde, Ankara, Kırşehir, Aksaray Kültleri, aslında tarih içinde Konya Kültleridir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna kadar Konya eyaleti bu söz konusu illerin hepsini kapsamaktaydı...
"Tarih İçinde Konya'daki Kürtler" ismi, bu eser için bilinçli olarak seçilen bir isimdir. Çünkü bu çalışma sadece "Konyalı Kürtler ” i içermiyor, aynı zamanda geçici bir süreliğine "Konya ’da bulunmuş olan Kürtler ”i de içeriyor.
8 yıllık bir arşiv ve sözlü tarih çalışması sonucu oluşturulan bu eserde, elimden geldiğince daha önce yazılan çizilen şeyleri tekrarlamamaya çalıştım. “Yeni bilgiler ve görüşler” ortaya koymaya çalıştım. Bu yönüyle bu eseri Konya Kültleri araştırmalarına "bir katkı” olarak düşünebilirsiniz. îşin kolayına kaçıp Bimebûn arşivinden kaim bir kitap oluşturulabilinirdi. Ama bu daha önce yazılmış olan bilgilerin tekrarından başka birşey olmayacaktı, öte yandan bu bilim ahlakına ve Bîmebûn’un değerli mirasına saygısızlık olacaktı. Ben hakirin kendi halkımın tarihine hizmet dışında bir amacımın olmadığı düşünüldüğünde, bu mirasa sadece katkı sunabilirdim.
Bu esere katkılarından dolayı Ömer Faruk Hatipoğlu, Semra Akçakoca ve Rojin’e teşekkür ediyorum... Eleştirilmesi ve değerlendirilmesi dileğiyle...
Sedat Ulugana
Paris 2015
Konya Kürtleri Tarihine
Giriş
Farklı Aşiretlere Mensup Kürtler
Orta Anadolu’ya yapılmış olan bilinen en eski ve sistematik Kürt göçünün, Modanh (Mudkanlı) Kürt aşireti tarafından 1184’te yapıldığı söylenir. Bu söylemden yola çıkarsak Orta Anadolu’ya ilk Kürt göçünün, Selçukluların Anadolu’nun içlerine sokulmaya başladığı döneme denk geldiğini söylemek zor olmaz. Yaklaşık 100 yıl kadar Kürdistan’da kalan Selçuklular, Anadolu’nun içlerine sokulunca Müslüman Sünni Kürt kitlelerini ya savaş ya da iskân gücü olarak kullandılar.
Tarihi belgelerle kanıtlanmayan bu bilginin aksine, 1573 yılına ait bir fermanda Modanlı adında bir Kürt aşiretinin Haymana yöresine gelip yerleştiği söylenir.1 Bu yerleşme statik değildir. Aşiret, yazlık-kışhk şeklinde bir hayat sürdürmüştür. Bu tarihten evvel 1512 tarihinde, Yavuz Sultan Selim’in İran savaşlarında Sünni OsmanlI’nın tarafını tutan Lek Kürtlerinin Anadolu’ya göç ettikleri iddia edilir. Bir müddet Anadolu’nun güneyinde kalan Lek Kürtleri, sonra Anadolu’nun orta kesimlerine yönelmişlerdir.
Tahrir defterlerinin kayıtlarına göre ise 1463 yılında Kızılcahamam (o günkü ismiyle Yabanabad) ilçesine bağlı, Kürtler adında bir köyün varlığı mevcuttur.2 Tahrir defterinden edindiği miz bilgiye göre Kürtler köyü 35 hanelik bir köydür. “Kürtler, ka-rie-i mezkurenin ehli Kür tierdir" 1572 tarihli tahrir defterine göre ise bu köy 65 haneliktir. Günümüzde bu köyün ismi Yediören’dir. Ankara’nın Çamlıdere ilçesine bağlıdır.
Modanlı aşiretinden sonra Haymana’ya, çok erken tarihlerde gelip yerleşmiş bir diğer aşiret ise Şexbizini aşiretidir. Günümüzde bu aşiret Haymana ve yöresinde 29 köyde yerleşiktir. Bu aşiretin Kürdistan’dan Orta Anadolu’ya göçü, Osmanh-İran savaşlarına dayanır. Oluşan otorite boşluğu, ekonomik çöküntü ve sınırların sık sık değişmesi göçün nedenleri olarak gösteriliyor ancak bütün bu nedenlerden daha göçlü bir neden, Şexbizinilerin hâkimiyeti altında yaşadığı İran’ın Şii mezhebine tabi olmasıdır. Çünkü Şexbiziniler, Sünni fıkıh mezhebine tabiydiler. İran devleti, Sünni OsmanlI’yla yapmış olduğu bu savaşları fırsat bilerek, Şexbizinileri Osmanh tarafına sürmüştür. Osmanlı da Şii mezhebinin bir öğretisi olan bazı Alevileri (Kürtleri) İran tarafına sürmüştür.
Bilindiği üzere Mark Sykes, Kürt aşiretlerini A,B,C,D,E,F şeklinde 6 temel başlık altında değerlendirir. Orta Anadolu’daki Kürt aşiretleri onun sistemine göre F başlığı altındadır. Avrupalı gezgin Tüterroth, bu aşiretlerin tam iskân tarihinin 1800-1810 olarak verir. Fransız arkeolog Georges Perrot, 1850-1860 yılları arasında bölgeye yapmış olduğu gezilerinde yöre Kürtlerinden bahsetmektedir. Perrot’un aktardığına göre yetmiş seksen yaşlarında olan yaşlı insanlar, buralara birkaç kuşak önce geldiklerini söylerler.3 Perrot, gezilerini 1850 ile 1860 yılları arasında yaptığına göre, bu yaşlıların belirttiği “birkaç kuşak" belirlemesi en az 1700’lü yıllara tekabül eder, Perrot, buradaki Kürtlerin, ‘nerden geldiklerini bilmemesi’ karşısında şaşırır. Ona göre de bu yöredeki ilk Kürtler, Haymana dolaylarındaki alçak rakımlı dağlarda gömnmüşlerdir. Kısacası Orta Anadolu’ya ilk Kürt göçünün serüveni günümüzde de gizemini korumaktadır;
19. yüzyılda da devam eden bu göçler karşısında Osmanlı zor duruma düşmüştür. Yüzyılın değişik dilimlerinde, Kürdistan’ın farklı yerlerinden farklı aşiretler, Orta Anadolu’ya akmaya devam etmişlerdir. OsmanlI’nın bu Kürt aşiretlerini entegre etme çabalan ...
1 Halil İbrahim Uçak, Tarih İçinde Haymana, Haymanalılar Yardımlaşma
demeği, Ankara, 1981 s. 15
2 Muzaffer Arıkan, “Ankara Tahrir Defterleri”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Doktora Tezi, (Yayınlanmamış) Ankara,! 994,s.76
3 Rohat Alakom, Orta Anadolu Kürtleri, Evrensel,İstanbul, 2004,s.78
Sedat Ulugana
Konya’daki Kürtler
Pêrî
Pêrî Yayınları
Tarih İçinde
Konya’daki Kürtler
Sedat Ulugana
Araştırma
İstanbul 2015
Yayına Hazırlık
Derya D.Bilgiç
Kapak
Nilgün Koşmaz
Baskı
Kayhan Matbaası
Davutpaşa Cd.
Güven San.Sit.C.bl.
No: 244
Topkapı / İstanbul
Pêrî Yayınları
Osmanağa Mah.
Söğütlüçeşme Cd. Pavlonya Sok. Nuhoğlu İşhanı
No: 8-4
Kadıköy – İstanbul
0216 347 26 44
periyayinlari@gmail.com
www.periyayinlari.com
ISBN 978-605-65552-4-4
