Mezopotamya ve Kürdistan’a Gizli Yolculuk

To Mesopotamia and Kurdistan in Disguise [English, Boston, 1914]

Mezopotamya ve Kürdistan’a Gizli Yolculuk [Türkçe, İstanbul, 2007]

Mezopotamya ve Kürdistan’a Gizli Yolculuk

E. B. Soane

Avesta

İngiliz seyyah ve siyasi yönetici E.B. Soane, 1907 yılında Mezopotamya ve Kürdistan seyahatine çıktı. Önceden Müslüman olup Mirza Gulam Hüseyin Şirazi adını alan Soane Süleymaniye ve Halepçe’ye gidip Adile Hanım'ın hizmetinde yer aldı. Bağdat ve Mendeli'deki görevlerinden sonra ingilizler tarafından Xaneqin'i idare etmek üzere atandı. Eski Mezopotamya Sivil Komiseri Sir Arnold T. Wilson'ın belirttiğine göre; "Türklerin yıkmış oldukları şehri yeniden inşa etti, güveni yeniden tesis etti, eğitim dili Türkçe veya Arapça değil Kürtçe olan okullar açtı ve tamamen Kürt olan bu bölgenin yerel yönetimine belirgin bir Kürt karakter kazandırdı." "Nazik", "cömert" ve "eşsiz" diye nitelediği Kürtlere minnettarlığını dile getiren Soane, "şimdiye kadar vahşi, hain ve zalimliğin ta kendisi olarak gözterilmiş olan bu ulusal karakteri" günyüzüne çıkarmak istediğini belirtiyor.

İçindekiler

Önsöz / 7
E. B. Soane - Biyografi / 11

Mezopotamya ve Kurdistan’a Gizli Yolculuk

Birinci Bölüm
İstanbul’da / 23

İkinci Bölüm
Konstantiniye’den Hierapolis’e / 39

Üçüncü Bölüm
Fırat’tan Dicleye
Edessa (Urfa) Ve Amid (Diyarbakır) / 57

Dördüncü Bölüm
Dicle Üzerinden Musul’a / 83

Beşinci Bölüm
Musul, Asurluların Kenti, Yezidiler / 113

Altıncı Bölüm
Zap Nehirleri, Antik Asur ve Adiabene,
Erbil, Kerkük / 131

Yedinci Bölüm
Keldaniler/163

Sekizinci Bölüm
Hemawendlilerle Süleymaniye’ye / 185

Dokuzuncubölüm
Süleymaniye / 205

Onuncu Bölüm
Şarezor/231

Onbirinci Ölüm
Şarezor ve Halepçe / 267

Onikinci Bölüm
Süleyman İye’de Yaşam / 291

Onüçüncü Bölüm
Süleymanıye’de Yaşam (Devam)/ 311

Ondördüncü Bölüm
Kerkük’e Gidiş / 339

Onbeşinci Bölüm Bağdat’a Gidiş / 363

Onaltıncı Bölüm
Kürtler ve Ülkeleri / 377

Ek
Kürt Aşiretleri / 413

Bibliyografya / 415

Fotoğraflar
Yazar/ 20
Mezopotamya ve Kürdistan haritası / 20
Bab-ul-Top ve Auchon Çarşısı / 112
İran sınırında, Güney Kürdistan / 176
Hewraman / 206
Yazar tarafından inşa edilen motor yolunu gösteren Süleymaniye görüntüsü / 213
Adile Hanım (Han Bahadır) / 230
Mrs. Soane, Adile Hanım, Binbaşı E. B. Soane, Kaptan Lees, Ahmet Bey
1919 Ekim ayında Halepçe’de çekildi / 266
Kürt sınır dağları / 349
Şarezor’da Caf Kürtlerinin kampı / 381
Bir Caf Beyi, Güney Kürdistan / 396

ÖNSÖZ

Takip eden bölümler, Konstantiniye’den Bağdat’a dek yapılan yolculukta tutulmuş günlüklerden yola çıkılarak Mezopotamya ve Güney Kürdistan boyunca yapılmış seyahatin sade bir anlatımından oluşmaktadır.

Sanırım burada, şimdiye kadar büyük ölçüde anlatılmamış, bilinen yerleri de başka bir bakış açısıyla tasvir ettiğimi dürüstçe iddia edebilirim.

Birçok durumda, yazarı Farslar arasında onlardan biriymiş gibi onay görmesini sağlamaya yetecek kadar Farslarla ilgili kapsamlı bilgilere değinmeyi gerekli kıldı. Bunun gereksiz ve nahoş bir böbürlenme olarak görülmemesi için, olayların bunu gerektirdiğini belirtmeliyim ve zaten olayların akışı içerisinde gerekli açıklamalar yapılıyor.

Kitabın tarihsel bilgi içeren kısımları modern tarihe ilişkin olup, Kürt tarihine ilişkin olanların büyük bir bölümü Halepçe ve Süleymaniye’deki sohbetlerden elde edilirken bir kısmı da Hewramanlı Şah Ali, Kerküklü Şeyh Rıza, Caflı Tahir Bey, Caflı Mecit Bey, Caflı Muhammed Ali Bey’den alınan mektuplardan elde edilmiş, neredeyse tamamen yeni konulardan söz etme fırsatı sağladılar bana. Böylece bu bilgilerin eşsiz olduklarını düşünüyorum. Keldani tarihine ilişkin bölüme gelince, Musul Millet Reisi M. Badria, ve ayrıca Musul’un eski devirlerine dek giderek bilgilerinden yararlanmama müsaade edecek kadar cömert olan kardeşi Habib Badria’ya derinden minnettarım.

Korkarım ki, affedilebileceğine inandığım, hikâyenin onsuz kişisel olamayacağını düşündüğüm çok fazla birinci tekil şahıs kullanımı mevcut.

Muhtemelen anlatım tarzı Kürt tarafgirliğinin bir işareti olarak ele alınabilir; başka yerlerde karşılaştığım diğer yabancılardan çok daha nazik cömert -eşsiz- olduklarından çok büyük ölçüde minnettarlık borçlu olduğumu ve karşılığında, şimdiye kadar vahşi, hain ve zalimliğin ta kendisi olarak gösterilmiş olan bir ulusal karakteri az da olsa gün yüzüne çıkarmam gerektiğini kabul etmek zorundayım.

Muhamerah
E. B. S.

Birinci Bölüm

İstanbul’da

İstanbul’da kasvetli bir sabah, tüm kıtadaki diğer birçok benzeri gibi soğuk ve iç karartıcı son istasyonda trenden indiğimde Osmanlı’nın başkentinde bir süre kalmak niyetindeydim.
Ortadoğu’da uzun süre kalmış olmam, beni sunduğu çekiciliğe karşı şüpheli bir duruma getirmiş ve aynı zamanda Batı’nın konfor ve rahatlığının değerini çok iyi anlamamı sağlamıştı. Türk imparatorluğunun batısına dair oldukça az bilgiye sahip olduğum ve onlara karşı da aynı fikirleri beslediğim gibi pek çok insanın evde Doğuyu ve Batı’yı eşit uzaklıkta görebileceği bir noktada durup, bu arada Konstantiniye hoş bir konaklama yeri imkanlarını sağlıyor olmalı, her birinden, kitap ve kütüphanelerle teması olması gereken hoş bir yaşam için gerekli özellikleri seçmelerine, aynı derecede uzun bir yolculuk ve yüklü bir faturaya gerek kalmadan Doğulu halklar arasına karışmak ve ortamlarını görmenin bir kaçış yoluna imkan sağladığını sanıyordum.

Ne yazı ki, ne Konstantiniye’yi, ne iklimini ne de halkını tanıyordum. Türklerle daha önce hiç temasım olmamıştı ve bir ...

E. B. Soane

Mezopotamya ve Kürdistan’a Gizli Yolculuk

Avesta

Avesta Yayınları
Mezopotamya ve Kürdistan’a Gizli Yolculuk
Kürdistan’ın Kürt aşiretleri ve Keldanilerine ilişkin tarihsel notlar
E. B. Soane

avesta | Kürdolojl: 220 | 16
To Mesopotamia and Kurdistan in Disguise
With Historical Notices of the Kurdish Tribes
and the Chaldeans of Kurdistan
(Landon, 1912, 2. baskı: 1926)
İngilizceden Çeviren
Fahriye Adsay

Editör: Abdullah Keskin
Dizi Kapak: Ahmet Naci Fırat
Kapak: Genco Demirer
Tashih ve Mizanpaj: Avesta
Birinci Baskı: 2007, İstanbul
Baskı: Barış Matbaacılık

© Avesta, 2007
Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında
yayınevinin izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz

Kitaptaki görsel malzemenin orijinalini temin eden
Lutfi Baksi ve Ergin Opengin’e teşekkürler

Avesta Basın Yayın
Reklam Tanıtım Müzik Dağıtım Ltd. Şti.
Hüseyin Ağa Mahallesi
Sakız Ağacı Caddesi
Öğüt Sokak No: 7
Beyoğlu / İstanbul
Tel-Faks: (0212) 251 44 80
(0212) 243 89 75

Ekinciler Caddesi
Nurlan Apt. Giriş-Katı No: 2
Ofis / Diyarbakır
Tel-Faks: (0412) 223 58 99

ISBN: 978-9944-382-22-9