Kürtler üzerine (Tarih ve folklor yazıları)

Kürtler üzerine (Tarih ve folklor yazıları)

Bu kitapta, kimi Kürdolog ve yazarların Kürtler'e ilişkin tarih ve folklor incelemeleri yer alıyor.

İran'lı eski Genel Kurmay Başkanı Hasan Arfa'nın "Kürtler'in Kısa Bir Tarihi" incelemesi, geçmiş dönem Kürt tarihinin yoğun bir özeti niteliğinde Le Monde Diploınatigue'den alınan "Kürtler: Devletsiz Bir Ulusun Bahtsızlığı" konulu uzun makale, yakın dönem Kürt ulusal hareketini işleyen son derece ilginç bir ürün. Thomas Bois'nın "Folklorları Işığında Kürtler'in Ruhu" konulu folklorik incelemesi, Kürtler'i içten gözleme dayalı özgün bir çalışma. İran'lı Kürdolog Dr. Mohammed Mokri'nin "Kürt Folklorunda Ermeni Motifleri" adlı bilimsel incelemesi de, tarih boyunca birbirine çok yakın olmuş iki halk arasındaki kültürel emişmeyi gösteren ilginç bir örnek. Peter J. Bumke'nin "Dersim'deki Kızılbaş Kürtler" adlı sosyal antropolojik araştırması ise 'Alevi Kürtler' olgusundan giderek, Dersim yöresinde dinsel-ulusal kültür bileşiminin aldığı görünümü sergiliyor.

Geçmiş ve yakın dönem Kürt tarih ve folkloruna ilişkin bu yazıların, bir bütün olarak Kürdoloji kitaplığına aydınlatıcı bir katkı oluşturacağına inanıyoruz.

Öz-Ge

İçindekiler

Önsöz / 9

Birinci bölüm: Tarih incelemeleri
I – Kürtlerin kιsa bir tarihi (Geçmiş tarih) / 11
1- Kürt halkı: Nerelerde bulundukları ve dilleri / 12
2- Islam'dan önce Kürtler / 17
3- Ondokuzuncu yüzyıla kadar Kürtler / 18
a) Halifelik döneminde Kürtler / 18
b) Selçuklular döneminde Kürtler / 20
c) Eyyûbi kürt devleti ve Selahattin Eyyûbi / 21
ç) Osmanlılar'ın ve Safevilerin Kürdistan politikası / 28
d) Şerefname'ye göre Kürt emirlikleri / 29
4- Sevr Anlaşmasına kadar (1920) Kürtler / 34
a) II. Mahmud'dan sonra Kürtler ve Bedirhan isyanı / 35
b) Şeyh Ubeydullah Nehri isyanı / 37
c) Aşiret (Hamidiye) süvari alayları / 37
5- Birinci dünya savaşı (1914-1918) / 38
a) Savaşta Kürtler ve Ermeniler / 38
b) Ermeni sorunu / 41
c) Sevr ve Kürtler / 42

II - Kürtler: Devletsiz bir ulusun bahtsιzlιğι
(Yakın tarih) / 47
1- Savaş etkisinde kalmış yeni bir toplum (Irak Kürdistanι) / 50
2- Iran'ın yeni tutumu / 54
3- Büyük Kürdistan'ın özerkliğine doğru mu? / 57
İkinci bölüm: Folklor incelemeleri

III- Folklorlarι ιşιğιnda Kürtlerin ruhu / 59
Giriş / 60
- Kuşbakışı Kürdistan / 60
- Istatistikler ve halk ozanları / 61
1- Kürt, sanatta doğruya uyar / 62
- Güneş doğar doğmaz / 62
- Düş dünyasının yarattıkları / 63
- Görmek.. Daha iyi görmek için gözlerini kapama / 66
2- Kürt de karakter ve onur sahibidir / 69
- Özgürler..Kuş gibi / 69
- Nemrutlar ve palavracılar / 74
- Eşkiyalar ve atlılar / 79
- Kavgada: barbarlar ve yiğitler / 81
3- Kürt kadını da soyludur / 88
- Şarkı söyleyelim, dostlar. ..Yaşam ne güzel / 89
- Ha gayret, evlenelim / 95
- Nazardan sakınalım / 102
- Kadınlar yiğit olacakları zaman / 104
4- Tanrı karşısında Kürt zayıfiır / 106
- Yalnızca Tanrı büyüktür / 106
- Sakal ve türban çok azdır / 110
- Büyük iş, küçük araçlar / 115

IV- Kürt folklorunda Ermeni motifleri / 126
V- Dersim’deki kιzιlbaş Kürtler / 163
Giriş / 164
I. Tarih ve sosyal örgütlenme / 164
II. Alevilik bir dinin tarih içerisindeki gelişimi / 167
1. Kutsal insanlar / 167
2. Bayramlar / 173
3. Inanç yolu / 173
4. Sünnilikle ilişkileri / 174
III. Marjinalite ve rafızilik(1) / 175
IV. Ulusal devlet ve laiklik / 176
V. Marjinalite ve rafızIlik (2) / 178

ÖNSÖZ

Bu kitapta, Kürtler üzerine bazı tarih ve folklor yazıları bulacaksınız.

1944-1946 yılları arasında Iran Genelkurmay Başkanlığı, 1958-1961 yılları arasında Iran'ın Türkiye Büyükelçiliğini yapmış olan Hasan Arfa'nın 1966 yılında Londra'da yayımlanan "Kürtler" adlı eserinin birinci bölümünü oluşturan "Kürtler'in kısa bir tarihi" incelemesi, geçmiş dönem Kürt tarihinin yoğun bir özeti niteliğini taşıyor. Hasan Arfa, çocukluğundan beri Kürtler'le yakın temasta olmuş. Çocukluk yıllarında, babasının görevi ve arkadaşlığı dolayısıyla, Osmanlı Devleti'nin Stockholm Sefiri ve Sevr Anlaşması'ndaki Kürt delegesi Şerif Paşa'yı tanıma olanağını bulmuş; subaylığı ve Genelkurmay Başkanlığı döneminde de Iran Kürdistanι ile çeşitli ilişkileri olmuş. Genelkurmay Başkanlığı aşamasında, Mebahat Kürt Cumhuriyeti'nin yıkılmasında da görev yaptığı anlaşılıyor. Bu nedenle, yakın Kürt tarihi konusundaki belirlemelerinden dolayı bu kitabın ikinci incelemesinde eleştirilmekle birlikte, burada yer alan geçmiş Kürt tarihini işleyen incelemesinin objektif ve önemli olduğunu belirtmeliyiz.

Burada, bir konuya değinmeden geçemeyeceğiz. Bu kitapta yer alan Hasan Arfa'nın yazısı ile Kürtler'le ilgili diğer yazılar dolayısıyla, "Dünya Sorunları" dizisini yayımlayan dönemin TRT Dιş Haberler Müdürü Emil Galip Sandalcı ile çevirmenlerden Sevgi Soysal, Esin Talu Çelikkan ve şu anda adını hatırlayamadığımız başkaları, 12 Mart döneminde tutuklanmışlardı. Ancak, Cumhuriyet gazetesinin Kürtler'le ilgili yazı dizisinden (bkz. 15 Mayıs 1991) anlıyoruz ki, bu yazılardan dolayı kamu görevlilerini tutuklayan irade ya da mantık, daha sonra Arfa'nın yazısını "Harp Akademileri Komutanlığı Yayını" olarak kitaplaştırıp "istifadeye" sunuyor!.. Gerçekten ilginç değil mi? Ama burası Türkiye; "olmaz, olmaz!.."

Le Monde Diplomatique gazetesinin Nisan-1970 sayısından alınan "Kürtler: Devletsiz Bir Ulusun Bahtsιzlιğι" konulu uzun makale, yakın dönem Kürt ulusal hareketini işleyen son derece ilginç bir ürün. Irak Kürdistanı'nda "tarihin tekerrürünü" çarpıcı biçimde yansıtan öğretici bir yazı. Dikkatle okunması ve ders alınması gereken özenli bir araştırma.
Uzun yıllar bir din adamı olarak Kürdistanida bulunmuş; gezi ve incelemeleri sonucu Kürt halkını yakından tanıma olanağını yakalamış, bu nedenle de ilginç tanıklıkları olan Thomas Bois'nın "Folklorları Işiğinda Kürtlerin Ruhu" konulu folklorik incelemesi, onun, sözlü halk ürünlerinin derinliklerine kadar Kürtler'i tanıdığını gösteriyor.Thomas Bois'nın 1946'da Beyrut'ta yayımlanan bu incelemesi dışında (Kürt Edebiyatιna Bakış- 1955) ve (Kürtler-1966) adlı eserleri de bulunuyor.
Kitabın, folklor yazıları bölümünde yer verilen bir başka çeviri de, tanınmış Iranlı Kürdologlardan Dr. Mohammed Mokri (Keywanpour)'nin "Kürt Folklorunda Ermeni Motifleri" adlı incelemesidir. Tarihte birbirlerine çok yakın olmuş Kürt ve Ermeni halklarının, başka alanlarda olduğu gibi kültür alanında da birbirlerini etkilemeleri doğaldır. Sözkonusu yazıda, geçmiş halk destanlarından gidilerek kültürel geçişme ve emişmeler inceleniyor. Mokri'nin, eski Kürtçe metinlere ilişkin çeşitli araştırmaları olduğu gibi (Kürtçede Kuş isimleri, Tahran-1947) ve (Kürt Türküleri, Tahran-1951) adlı eserleri de bulunuyor.
Peter J.Bumke'nin "Dersim'deki Kιzιlbaş Kürtler" adlı sosyo-antropolojik incelemesinde de Dersim halkından gidilerek Alevilik, Rafızilik ve Kızılbaşlığın Kürtler'deki yansıması işleniyor.

Geçmiş ve yakın dönem Kürt tarih ve folkloruna ilişkin bu yazıların bir bütün olarak Kürdoloji kitaplığına aydınlatıcı bir katkı oluşturacağına inanıyoruz.

Öz-Ge Yayınevi

Hasan Arfa
Le Monde Diplomatique
Thomas Bois
Dr. Mohammed Mukri
Peter J. Bumke

Kürtler üzerine
(Taih ve folklore yazıları)

Öz-Ge yayınları: 4
Birinci basım: 1991
Yönetim yeri: Öz-Ge Yayınları
Meşrutiyet caddesi 17/19 Kızılay/Ankara
Tel: 118 22 96
Dizgi: R Prodüksiyon, 129 39 20
Baskı: ABC Matbaacılık, 230 36 19
Kapak resmi: M. Avcıdırlar

Kürtler üzerine
(Taih ve folklore yazıları)

I- Kürtler'in kısa bir tarihi
Hasan Arfa

II- Kürtler: Devletsiz bir ulusun bahtsızlığı
Le Monde Diplomatique

III- Folklorları ιşığında Kürtler’in ruhu
Thomas Bois

IV- Kürt folklorunda Ermeni motifleri
Dr. Mohammed Mokri

V- Dersim'deki kızılbaş Kürtler
Peter J. Bumke