Bir Kürt Olarak Yaşamım

Bir Kürt Olarak Yaşamım [Türkçe, Huddinge, 1993]

Ma vie de Kurde [Français, Genève, 1993]

Ma vie de Kurde [Français, Lausanne, 1982]

Bir Kürt Olarak yaşamım

Nureddin Zaza'nın Maden'de başlayıp Lozan'da noktalanan Kürt yaşamı, Kürt halkının yıllardır yaşadığı trajedinin de birtutanağıdır. Tarihsiz kılınmaya çalışılan Kürt genç kuşaklan için ise bir tarih özetidir.

Kürtlerin anayurdunda tarihin, nasıloluyor da bu denli yaman bir inatla tekerrür etmekte olduğunu tüm kitap boyunca düşünmeden edemiyor insan.

İÇİNDEKİLER

Yayınevinin önsözü / 5
Nureddin Zaza Üzerine / 7
Türkiye Kürdistanı: Meleklikten canavarlığa / 11
Suriye: Halep, Şam ve Cezire / 85
Irak ve Lübnan / 147
İsviçre / 181
Suriye / 191
Suriye / 243
Lübnan / 267
Suriye / 293
Türkiye / 311
Nodar / 335
Sözlükçe / 355
Nureddin Zaza Bibliyografyası / 357
Fotoğraflar / 363

Yayınevinin önsözü

Nureddin Zaza'nın Maden'de başlayıp Lozan'da noktalanan Kürt yaşamı, Kürt halkının yıllardır yaşadığı trajedinin de bir tutanağıdır. Tarihsiz kılınmaya çalışılan Kürt genç kuşakları için ise bir tarih özetidir.

Kürtlerin anayurdunda tarihin, nasıl oluyor da bu denli yaman bir inatla tekerrür etmekte olduğunu tüm kitap boyunca düşünmeden edemiyor insan.

Yazarın bir kitap oylumunda olmamakla birlikte, anılarını kimi kez Kürtçe yazdığını da biliyoruz. Ne var ki ilk kez Fransızca ve belli ki yabancı okuyucuya yönelik olarak kaleme aldığı, 1982 yılında yayımlanan bu kitabın çevirisi için şimdiye dek gecikilmiş olduğunu da vurgulamamız gerekiyor.

Kitabın Fransızcadan Türkçeye çevirisini, aynı zamanda Kurdish Publishing Center'in Fransa temsilciliğini de yapmakta olan Aytekin Karaçoban gerçekleştirdi. Diyarbakır Eğitim Fakültesi Fransızca Bölümü'nde eğitimini tamamladıktan sonra aynı bölümde iki yıl araştırma görevlisi olarak çalışan Karaçoban, ardından Fransa'da Rouen Üniversitesi'nde yüksek lisansını yapmış, Fransız Direniş Şiiri üzerine bir bitirme çalışması hazırlamıştır. Ben Gülün Kardesiyim adlı bir şiir kitabı da yayımlanmış olan Karaçoban, Joyce Blau'nun geçen yıl yayınlarımız arasında çıkan Kürtler ve Kürdistan -  Eleştirel Bir Bibliyografya 1977-1990 adlı kitabını da çevirmişti.

Mehemed Malmîsanij ise yer ve kişi adlarının Kürtçe yazıma uyarlanmasında ve genel olarak çevirinin gözden geçirilmesinde bize yardımcı oldu. Sayın Malmîsanij'a, gösterdiği titizlik ve katkılarından ötürü teşekkür ediyoruz.
Gilberte Zaza-Favre'nin, gerek telif hakları ile ilgili başvurumuza, gerekse Nureddin Zaza'nın orijinal fotoğraflarını yayınevimize vermekle kitabın Türkçeye kazandırılmasına ilişkin gösterdiği çabayı da özellikle anmamız gerekiyor. Aramızda olsaydı Nureddin'in buna ne denli sevineceğini anarak onunla aynı hüznü, kitabı başka bir dilde yayınlamanın sevincine katarak paylaştık.

Stockholm Üniversitesi Göçmen Araştırmaları Merkezi'nde araştırma görevlisi olarak çalışan ve Nureddin Zaza'yı yakından tanıyan Umer Şêxmûs'un, yayınevimizin isteği üzerine Nureddin Zaza ile ilgili olarak kaleme aldığı yazıyı da Türkçe basımına ekliyoruz. Sayın Şêxmûs'a katkısından ötürü teşekkür ediyoruz.

Mehemed Malmîsanij, Hemreş Reşo ve Umer Şêxmûs tarafindan da gözden geçirilerek Nedim Dağdeviren tarafindan hazırlanıp kitaba eklenen Nureddin Zaza bibliyografyası ise bu konudaki ilk çalışmadır. Okuyucuya yararlı olacağı kanısındayız.

Yazarın kitabına ek olarak yayınladığı iki yazıyı ise yapıtın Türkçe çevirisine almadık. Özellikle yabancı okur gözönüne alınarak hazırlanmış Kürtler ve Kürdistan ve Kürt Edebiyatı başlıklı bu iki yazı, Fransızca okuruna genel bilgiler vermek amacıyla ve oldukça kısa bir biçimde kaleme alınmışlardı.

Yayınevimiz, Zaza'nın anılarını Türkçeye kazandırmakla önemli bir görevi yerine getirdiği kanısındadır.

Dr. Nureddin Zaza Üzerine

Yaşamımda, Dr. Nureddin Zaza gibi saf, temiz, iyi yürekli ve centilmen pek az insan tanıdım. Evimizde adı çok sık geçerdi. Kulağımda onun adıyla büyüdüm. Dr. Nureddin Zaza'nın Lozan'da doldurup babam Mihemed Elî Şêxmûs Şwêş'e gönderdiği bir plak vardı evimizde. Qedrîcan'ın, Barzani üzerine yazdığı bir şiiri gür ve etkili sesiyle okumuştu. Sesi daha da kulaklarımdadır.

Kuzey Kürdistan'daki Şeyh Sait ve Ağrı ayaklanmalarından sonra bu parçadaki birçok devrimci ve yurtsever Suriye Kürdistanı' na geçtiler. Bunlardan, Qedrîcan, Memdûh Selîm, Osman Sebrî, Mele Hesenê Hişyar, Dr. Ahmed Nafiz ve kardeşi Nureddin Yûsif (Zaza)’in da aralarında bulunduğu bir kesim, tanınmış bir Kürt kenti olan Amûdê'ye yerleştiler.

Nureddin Zaza ile babamın dostlukları, 1938 yılında, Kürt Gençlik Kulübü'nün (Klûba Ciwanên Kurd) kurulmasıyla daha bir gelişti. Başkanlığını babamın yaptığı kulübün etkin üyeleri arasında, Cîgerxwîn, Qedrîcan, Osman Sebrî, Dr. Ahmed Nafiz, Yûsif Hirsan, Brahîmê Hajî İsa, Ezîzê Darê ve Nureddin Zaza bulunmaktaydı. Cîgerxwîn, militan şiirlerinin büyük çoğunluğunu o dönemde, dernek üyesi gençler için yazmıştır.

Dr. Nureddin Zaza her zaman Kürtler ve Kürdistan için mücadele etmiştir. 1948 yılında Beyrut'ta ilk kez, Lübnan Üniversitesi'nde okuyan Kürdistan'ın tüm parçalarından arkadaşlarıyla birlikte Kürt Öğrencileri Derneğini (Komela Xwendavanên Kurd) kurmuş ve 1956 yılında ise kendisinin önerisi üzerine, yine Kürdistan'ın tüm parçalarından 17 arkadaşıyla, Batı Almanya'nın Wiesbaden kentinde kurulan Avrupa Kürt Öğrencileri Derneği'nin ilk başkanlığını yapmıştır.
Dr. Nureddin Zaza, Lozan'da eğitim bilimleri doktorasını tamamladıktan sonra, 1956 yılının sonlarında, Suriye'ye döndü. İlk gün babamın yanında gördüm onu. Yumuşak, güzel yüzlü bir insandı. O zaman 14 yaşındaydım. Bana iki soru sorduğunu çok iyi anımsıyorum. İlk sorusu, büyüyünce ne olmak istediğimdi. Bir de, Kürtçe okuma-yazma bilip bilmediğimi merak etmişti. İlk soruya, "Büyüyünce komiser olmak istiyorum, diye karşılık vermiştim. İkincisini ise "Evet, Kürtçe kütub eylemesini biliyorum', diye yanıtlamıştım. Katıla katıla gülmüştü... Son yıllarına dek beni her gördüğünde, 'Kürtçe kütub eylemesini bilen komiser Omar geliyor..., diye şakalaşırdı hep. Kütub eylemek, yazmak anlamına gelen arapça bir fiildir...
1957 yılında kurulan Suriye Kürdistanı Demokrat Partisi'nin (KDPS) ilk başkanı olan Dr. Nureddin Zaza, Şam Üniversitesi'nde de iki yıl öğrenim üyeliği yaptı. 1958'de KDPS üyesi olduktan ve özellikle de 1959'da, parti kadrolarının büyük çoğunluğunun tutuklandığı dönemde, hapiste, onu daha yakından tanıma fırsatı buldum. Enerjik ve çalışkan bir önderdi. Parti bildiri ve yazılarının Kürtçe olması için büyük çaba gösterirdi. Bizlere, örgütlenme ve felsefe konularında bilimsel dersler veriyordu. Sekterlik ve iç çekişmelerden hiçbir zaman hoşlanmadı ve partinin, tüm Kürtlerin ortak bir mücadele aracı olması için çalıştı. Çatışmalardan rahatsız olur ve uzak dururdu. Saygın ve yetenekli bir insandı. Bu nedenle Suriye'deki birçok Arap parti lideri onun yanında yer almıştır.

Dr. Nureddin, mücadelesi sırasında, Suriye, Lübnan, Ürdün ve Irak zındanlarında da kaldı. KDPS içindeki çekişmelerden ve Suriye'de Baas'ın işbaşına gelmesinden sonra Lübnan'a kaçtı ve Kürdistan için mücadelesini orada sürdürmeye başladı.

Altmışlı yıllarda birçok yabancı gazeteci, onun aracılığıyla Kuzey Kurdistan'a gitti. Daha sonraları tanıdığım bu gazetecilerden kimileri, Dr. Nureddin Zaza'nın bilgi ve kişiliğinden övgüyle söz etmekteydiler.

Dr. Nureddin Zaza'nın trajedisi, şu anda büyük çoğunluğu yurt dışında bulunan Kürt aydınlarının trajedisine benzemektedir: O, İsviçre gibi gelişmiş bir ülkede tolerant ve demokrat bir siyasal kültürün içinde yaşamış ve bunu kendi yaşamında da uygulamayı amaçlamıştı. Oysa, tüm Ortadoğu ülkelerindeki Kürt siyasal örgütlenmelerinin önder kadroları, marksist-leninist, anti-demokrat, katı ve totaliter bir ortamda yetişmiş bulunmaktaydılar. Bilinç perspektifleri birbirinden oldukça farklıydı. Biri çok geniş, ötekiler ise alabildiğine sığdı. O tüm dünyayı görürken, ötekiler yalnızca kendi çevrelerini görebiliyorlardı. O tüm halkın çıkarlarını önde tutarken, öteki kesim sekter bir tutumla yalnızca partisinin ya da kendi takımının çıkarlarını gözetiyordu. Bundan ötürü hareket, büyük zorluklar ve sorunlarla karşılaştı ve mücadele saflarında hastalıklar başgösterdi. Bu sorunlar günümüzde de Kürt halkının mücadelesi içinde karşımıza çıkmakta ve çaresinin bulunması gerekmektedir. Dr. Nureddin tüm öteki insanlar gibi bu çekişmelerin içinde taraf olmaktansa yurt dışına çıkmayı yeğlemiştir.

Tüm acı ve sorunlarına karşın Dr. Nureddin, yaşamının son gününe dek, Kürt dili ve kültürünün gelişmesi ile Kürt halkının ve Kürdistan'ın kurtuluşu için çalışmıştır.

İnanıyorum ki Dr. Nureddin Zaza'nın adı ve çağrısı, Kürdistan tarihine altın harflerle yazılacak ve her zaman vefakâr mücadeleci insanların gönlünde yer alacaktır.

Umer Şêxmûs*
Ekim 1994, Stockholm

_______________
* Stockholm Üniversitesi Göçmen Araştırmaları Merkezi'nde araştırma görevlisi olarak çalışan Umer Şêxmûs, İsveç Dışişleri Bakanlığı tarafından yayınlanan Özyönetim İçin Kürtlerin Mücadelesi, (1991) adlı bir araştırmanın da yazarıdır.

Nureddin Zaza

Bir kürt olarak yaşamım

Fransızcadan çeviren: Aytekin Karaçoban

Mezopotamya publishing

Orijinal adı:
Noureddine Zaza
Ma vie de Kurde

Birinci baskı: Pierre-Marcel Favre, Publi SA, Lousanne, 1982
İkinci baskı: Labor et Fides, Genève, 1993

Memoary / Bîranîn / Anı
No: 1

© Mezopotamya publishing
Printed in Sweden by Falu Bok-produktion
Mart 1994

Mezopotamya publishing, box 4036, S-141 04 Huddinge / Sweden
Telefon +46-8-774 73 54 / Telefax +46-8-711 08 36