Günlük Notlar (1922-1925)

Günlük notlar
(1922-1925)

“Tekdüze yaşam devam ediyor. Derece üç buçuğa düştü. Cumartesi 18'de dışarıda kar yağıyor. Odada bile yağıyor desem caiz. Şehre indik, yemek yedik. Elimizde çanta, kapı kapı kömür arıyoruz. Markasız kömür verilmediği gibi cumartesi olduğundan öğleden sonra dükkanlar kapalı. Ne ise Tevfik bir tanıdığından on iki parça kömür aldı. Çantaya koyarak köye gittik. Bo- ralı bir kar devam ediyor. Köyün lokantasına geldik. Biraz orada vakit geçirdik. Maksadımız kömürü yarına saklamak.

"Münihte yine acıklı günler yaşıyoruz. Beş parasız bir durumdayım. Buz gibi bir odada oturuyor ve gece bu odada saatlerce yazı, hem de Almanca hikâye yazıyorum.

"Değişik iki gazeteye göndermiş olduğum iki makale her ne kadar kabul olunmuş ve karşılığında elli altın mark nispetinde bir para alınması kararlaştırılmışsa da ücret ancak basıldıktan sonra verileceğinden elimize henüz para geçmedi. "Kürdistan'da Bir Av" makalesinden aldığım yirmi mark çoktan suyunu çekti. Bu akşam ekmekten başka yiyeceğim yoktu."

Metinle ilgili açıklamalar

Celadet Âli Bedirhan'ın güncesinin buradaki metninin daha iyi anlaşılması için okuyucu şu hususları gözönünde bulundurmalıdır:

Bir bölümü okunup bir bölümü okunamayan sözcüğün okunamayan bölümü yerine iki nokta (..) koydum. Tamamı okunamayan her sözcüğe karşılık üç nokta (...) koydum.

Okunamayan bir sözcükten fazla bölümlere karşılık altı nokta (......) koydum ve bu bölümlerin uzunluğu hakkında kitabın sonuna eklenen dipnotlarda açıklamalar yaptım.

Doğru okunduğundan emin olmadığım sözcüklerden sonra parantez içinde soru işareti koydum.
Yazarın telaffuz edildiği biçimde yazdığı Almanca özel adlardan tespit edebildiklerimin yanına bunların yazılış biçimlerini de —köşeli parantez içinde— yazdım.

Metinde geçen bazı adlar ve sözcüklerle ilgili kısa açıklamalar yaparak bunları ilgili sayfalarda dipnot biçiminde verdim.
7. Yazar, güncesindeki tarihleri ilkin rumi takvime göre yazmış, 8 Mart 1923'ten itibaren ise milâdî takvime göre yazmıştır. Ben rumî takvime göre yazılmış olan tarihlerin yanına —köşeli parantez içinde— sadece bunların tekabül ettiği milâdi yılı yazdım, gün ve ayların milâdî karşılıklarını ise yazmadım. Bilindiği gibi rumî ve milâdî aylar arasında farklılık var ve rumî aylar milâdî aylardan on üç gün geridir. Rumî aylar ve bunların bugünkü Türk takvimine göre karşılıkları şöyledir:

Kânunusani (Ocak)
Şubat (Şubat)
Mart (Mart)
Nisan (Nisan)
Mayıs (Mayıs)
Haziran (Haziran)
Temmuz (Temmuz)
Ağustos (Ağustos)
Eylül (Eylül)
Teşrinievvel (Ekim)
Teşrinisani (Kasım)
Kânunuevvel (Aralık)

ÖNSÖZ

Çağdaş Kürt dili, edebiyatı, basını, tarihi ile ilgilenenler Celadet Âli Bedirhan'ı az çok bilirler. Onun Kürt dili, edebiyatı ve basınına hizmetleri birçok özel çalışmaya konu olabilecek boyutlardadır.

Celadet Âli Bedirhan döneminin en çok yazan Kürtlerinden biridir. Onun kitapları ve yazılarının büyük bir bölümü bugün elimizdedir. Ancak ben hep onun günyüzüne çıkmamış başka yazılarının, çalışmalarının olabileceğini düşünmüşümdür. Nihayet iki yıl önce, onun Arap harfleriyle ve Türkçe olarak yazılmış bir defteri elime geçti. Bu defter, eşi Rewşen Bedirhan tarafından Kon'e Reş'e verilmiş, arkadaşım Mahmûd Lewendi de ondan alıp bana vermişti. Sözkonusu defterin ilk bölümü, Bedirhani Ailesi Derneği'nin 1920 yılında yaptığı toplantıların tutanaklarından oluşuyor. Bu tutanakların, metnini, "Cızira Botanlı Bedirhaniler ve Bedirhani Ailesi Derneği'nin Tutanakları"adlı kitabımda aktarmıştım.

Sözkonusu defterin ikinci bölümü ise yüz sayfa kadar olup Celadet'in günlük olarak yazdığı notlardan oluşuyor. Ancak defterin bu bölümünün özellikle bazı yerlerini güçlükle okuyabildim, hatta bazı yerlerini okuyamadım. Bu nedenle de metni bugünkü Türk alfabesine göre yeniden yazmak için üzerinde uzun süre çalışmam gerekti. Daha sonra, Osmanlıca metinleri okumakta yetenekli olan Sayın Sabri Koz ile ilişki kurup bu metni bir de onun okumasını önerdim. Sayın Koz da metni okuyup bugünkü Türk alfabesine göre yazdı. Ardından kendi okuduğum metin ile onunkini karşılaştırdım. Sayın Koz benim okuyamadığım birçok cümle ve sözcüğü okumuş, ancak benim okuduğum cümle ve sözcüklerden bazılarını okuyamamıştı. Ayrıca farklı okuduğumuz yerler de vardı. Bu farklılıkları onun da görüşünü alarak giderdikten sonra, bugünkü kuşakların anlayabilmesi için metnin dilini sadeleştirdim. Böylece elinizdeki metin ortaya çıkmış oldu. Görüleceği gibi bütün çabamıza rağmen yine de okunamayan sözcükler ve cümleler var.

Metni yayına hazırlarken karşılaştığım önemli güçlüklerden biri de Almanca özel adlarla ilgiliydi. Bilindiği gibi Arap harfleriyle yazılan metinlerde yabancı özel adları —önceden bilinen adlar değilse— yanlışsız okumak adeta olanaksızdır. Celadet bu tür adlardan bazılarını Arap harfleriyle ve telaffuz edildikleri biçimde yazmış, bazılarını da Latin harfleriyle yazmıştı (ne yazık ki Latin harfleriyle yazdıkları da çok okunaksızdır). Çoğu Almanca olan bu özel adların doğru biçimlerini tespit etme konusunda arkadaşım Feyyaz Ekmen yardımcı oldu.

Metni yayına hazırlarken eksikleri tümüyle gidermek mümkün olmadı ama Sabri Koz ve Feyyaz sayesinde metnin eksikleri azaldı. Hem onlara hem de bu notları içeren defteri bana veren Mahmûd Lewendî'ye teşekkür ediyorum.

Okuyucunun göreceği gibi, Celadet Âli Bedirhan'ın günlük olarak yazdığı bu notlar, İstanbul'u terkettiği günlerden (Eylül 1922) başlayıp Almanya'dan Mısır'a gidişine kadar (Mayıs 1925) devam ediyor.

Bu notlar, Celadet Âli Bedirhan'ı tanımamız için önemli bir kaynaktır. Notların büyük bölümü, yazarın Almanya'da yaşadığı dönemle ilgili olup bize orada yaptıkları ve karşılaştığı güçlükler vs konusunda bizzat onun anlatımını sunuyor.

Bu notlardan öğrendiğimiz bir husus da onun özellikle 1924 yılında bazı Alman gazete ve dergilerine makale, masal türünden yazılar. yazdığıdır. Keza onun bazı çevirilerinın de bu dergi ve gazetelerde yayımlanmış olduğunu öğreniyouz. Umarım ki birileri araştırıp bu yazılarını, çevirilerini bulur ve yayımlar, böylece onun hakkında daha fazla bilgi edinmemizi Sağlar.

10 Ağustos 1995
Malmîsanij

Celadet Âli Bedirhan

Günlük notlar (1922-1925)

Avesta

Celadet Âli Bedirhan
Bütün eserleri: 1
Günlük notlar (1922-1925)

Avesta yayınları: 24
Celadet Âli Bedirhan
Bütün eserleri: 1
Günlük notlar (1922-1925)
Dilini sadeleştirerek yayına hazirlayan: Malmîsanij

Editör: Abdullah Keskin
Kapak tasarımı: Kemal Gökhan Gürses
Dizgi ve mizanpaj: Avesta
Birinci baskı: 1995, Stockholm
İkinci baskı: Temmuz 1997, İstanbul
Baskı: Sezai Ekinci Matbaası

© Malmîsanij

Avesta yayınları
Asmalı mescit sokak
Şahin Han han 35/403
Beyoğlu/İstanbul
Tel—Fax: (0212) 251 71 39

ISBN: 975-7112-26-7

Celadet Âli Bedirhan: 1893'te, İstanbul'da doğdu. İlk ve ortaöğretimini orada tamamladı. Birinci Dünya Savaşı sırasında, Osmanlı ordusu saflarında Kafkas Cephesi'nde bulundu. Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra Kürt aşiretlerinin birliğini sağlamak için çaba gösterdi. 1922'de kardeşi Kamran'la birlikte Almanya'ya gitmek durumunda kaldı. Almanya'da da bütün zorluklara karşın öğrenimini sürdüren Bedirhan, 1925'te Kahire'ye geçti, daha sonra da Suriye'ye yerleşti. Elinizde tuttuğunuz bu kitap, onun Almanya'dayken defterine yazdığı notlardan oluşuyor. Suriye'de Haco Ağa ve önde gelen diğer Kürt aydınlarıyla birlikte Xoybun'un kuruluşunda aktif bir rol oynadı. 30'lu yıllarla birlikte Kürtçeyle ilgili çalışmalarını yoğunlaştırdı. "Hawar" ve "Ronahî" adlarıyla iki Kürtçe dergi çıkardı. Hawar'da kısa sürede Latin alfabesine geçildi. 15 Temmuz 1951'de Şam'da öldü.

Celadet Âli Bedirhan bütün eserleri:
Günlük Notlar (1922-1925)/Haz.: Malmîsanij
De la question kurde / Kürt sorunu üzerine (Fransızca—Türkçe)
Were dotmam (Şiirler)
Zilamek û zimanek
Bingehên gramera kurdmancî / Kürtçe gramerin temelleri (Kür.—Tür.)