Kürdistan'da Gümüş İşlemeciliği

Kürdistan'da gümüş işlemeciliği

Paul Borchardt, 1916 yılında bir Türk-Alman askeri heyetinin tercümanı olarak Kürdistan'a gider. Kürdistan'daki günlerinde halkla yoğun temas içine girer, Süleymaniye ve Zaho'daki çarşıların daimi misafiri olur. Kürt, Asuri ve Yahudi gümüşçülerin atölyelerine gider, onlarla dost olur. Savaş ve açlığın hüküm sürdüğü yıllarda zengin Kürt aileler, eski aile mücevherlerini elden çıkarırlar. Borchardt da bu fırsattan yararlanır, birçok değerli parça toplar. Koleksiyona 1918 yılında İstanbul'da İtilaf Devletleri el koyar ancak 3 yıl sonra iade edilir. Borchardt, eserlerin önemli bir kısmını Almanya'ya götürmeyi başarır ve orada sergiler. Bu değerli koleksiyonun fotoğraflarla öyküsünün yer aldığı kitapta, Rudolf Berliner de, koleksiyonu sanat tarihi açısından degerlendiriyor.

İçindekiler

P Borchardt
Koleksiyonun doğusu / 9
Koleksiyonun toplandığı bölge / 11
Atölye ve gümüsçülük tekniği / 13
Koruyucu şekiller ve renkler / 18

R. Berliner
Parçaların ait oldukları yörenin belirlenmesi ve tarihlenmesi / 20

P Borchardt
Bezemedeki eski şark’a ait izler / 28

R. Berliner ve P. Borchardt
Koleksiyon kataloğu ve resim açıklamaları / 35

Koleksiyonun doğuşu

Bir Türk-Alman askeri heyetinin tercümanı olarak, 1916 yazında Kürdistan'da bulunan Süleymaniye şehrine geldim. Buradan Pers Kürdistanı'na keşif gezilerine çıkılırdı. Ayrıca 1918'de Musul’un kuzeyinde bulunan Zaho'da yaşayan Kürtleri de ziyaret etme fırsatım oldu.

Konumum gereği yerli halkla yoğun temas içindeydim. Çarşının daimi misafiri haline gelmiştim. Beni en fazla gümüşçüler cezbederdi. Atölyelerinde çok saatler geçirdim. Birkaç ay içinde hepsiyle candan dost olmuştum. İcra ettikleri sanatı büyük bir gurur içinde sergilerlerdi. Birer birer satın aldığımı görünce, evden ellerindeki eski iyi işleri getirmeye başladılar.

Zaten atalarıda gümüşçüydü. Getirdikleri parçaların yaşını büyük bir doğrulukla saptayabiliyorlardı. Bunu yaparkenki heyecanları şaşırtıcıydı. Parçaların yeni mi, yoksa çok eski mi olduğunu genellikle bilirlerdi. Artık eskiler kadar iyi işler çıkaracak durumda olmadıklarını: üzüntü içinde açıkça söylüyorlardı.

Bu sınır bölgesinde savaşın ve açlığın hüküm sürmesi, işimi kolaylaştırmıştı. Zengin Kürt aileler eski aile mücevherlerini gümüş para karşılığında elden çıkarmaya mecbur kalmıştı. Asya'da mücevher genellikle kuşaktan kuşağa miras yoluyla geçer. Bu sayede gerçekten eski parçalara rastlamak mümkündür.

Eski mücevherlerin bir bölümü yeniden eritiliyordu. Hatırı sayılır miktarda parçayı ise son anda potadan kurtarmayı başardım.
Fiyat miskal (4.6 gr) başına gümüşün kalitesine ve işçiliğe göre 11/4 ila 2 kuruş arasında değişiyordu.

Savaş sırasında Almanya'da basılan İran parası, eski Türk gümüş parası kadar kabul görmüyordu, çünkü gümüşçüler alaşımın kötüsünü görür görmez tanıyorlardı. Tabii bu durum, İran paralarını yeni takı yaparken kullanmalarını engellemiyordu.

Parçaları toplarken bir bezemenin gelişme basamaklarını bir araya getirmeye çalışıyordum. Bir yandan süslemelerin nasıl bir değişim geçirdiğini görmek, öte yandan da son dönem işlerde tekniğin ne kadar bozulduğunu izlemek çok ilginç. Kimi zaman Perslerin, kimi zaman da Türklerin egemenliği altına giren bu sınır bölgesinde, gümüşçüler çoğunlukla İran, Kürt ya da Mezopotamya Yahudilerinden. Buna yerli Kürt nüfusun kültürünün bir hayli ilkel olduğu da eklenirse, Kürt takılarının çeşitli kültürlerden ögeler içermesi kolayca anlaşılır hale geliyor.

Bağdat'tan geri çekilirken bazı parçaları kaybettim. 1918 Ekiminde Konstantinopolis'te İtilaf devletleri tarafından koleksiyona ...

Rudolf Berliner & Paul Borchardt

Kürdistan'da gümüş işlemeciliği

Avesta yayınları

avesta | Mezopotamya kültürü: 86 | 4
Silberschmiedearbeiten aus Kurdistan
Kürdistan'dan gümüş işleri
(1922, Almanya)
R.Berliner & P.Borchardt
Almancadan Çeviren:
Neşe Köker
Editör: Abdullah Keskin
Kapak: Ahmet Naci Fırat
Tashih ve mizanpaj: Avesta
Birinci baskı: 2001, İstanbul
Baskı: Berdan matbaacılık

Avesta basın yayın reklam tanıtım müzik dağıtım ltd. şti.
Meşrutiyet caddesi
Özbek işhanı 136 / 4
Beyoğlu / İstanbul
Tel: (0212) 251 44 80 / 251 71 39

İstasyon caddesi, K. İsmail Paşa 2. Sokak
Abdi paşa apt. giriş katı
Ofis / Diyarbakır
Tel-fax: (0412) 222 64 91

ISBN: 975-7112-92-5